Tíminn - 16.03.1969, Qupperneq 6

m
TIMINN
SUNNUDAGUR 16. marz 1969.
Stundum, þegar fólk kemur frá
útlöndum og segir kunningjum
iheiimia frá því, hve fáfróðui
erlendir menn eru um ísland.
þá hættir kunning.ium til að
glotta og skín vantrúin út úr
þeim. Allir hljóta að kannast
við sögurnar, er sagt, skerf
okkar til heimsbókmenntann^
heita vatnið í bæjunum, Geysi
Heklu, Surtsey og gúrkurnar
í Hveragerði. Vegna þessa
varð ég bæði hlessa og hneyksl
aður, þegar ég fyrst var tekinn
tali, af útlendum og spurður
um ísland. Iðulega-er ég spurð
ur, hvaða mál við tölum þarna
norður frá og þegar ég segi
íslenzku, þá _er ég vart tekinn
trúanlegur. Á hverju við lif-
um er írum algjör ráðgáta.
Margir halda því eindregið
fram, að við búum í snjóhús-
um eða „igloos" eins og þeir
kalla þau. Almennt er álitið,
að eskimóar byggi landið. Eitt
kvöldið var ég orðinn þreyttur
á þessu eskimóaþvargi og
sagði, að vissu'lega væri mikill
meirihluti ’ þjóðarinnar eski-
móakyns en flámenn hvít yfir-
stétt dveldi í landinu og til-
heyrði ég þeim hvítu. Ég var
haldinn í mikilli virðingu allt
það kvöld. Síðar reyndi ég
sama bragð við írskan sveita-
pilt, sem trúði þessari kyn-
þáttaskiptingu mætavel. En
þegar hann. stóð á því fastar
en fótunum, að ég væri eski-
mói, þá leizt mér ekki á blik-
una og hef ég ekki minnst á
eskimóana íslenzku síðan. Því
er ég að málalengja um fá-
vizku íra að í stuttu jólaleyfi
heima á íslandi, þá ógnaði mér
hvað við vitum í rauninn lítið
um írland. Enn eftir tugi ára
er mitt kæra írska lýðveldi
kallað fríríki. Mér þætti gam
an að vita, hvað íslendingum
finndist ef þeirra riki væri
þannig uppnefnt. Vegna atburð
anna í Ulster, sem hafa dreg
ið að sér athygli heimsins nú
að undanförnu, þá vita flestir,
að írlandi er skipt í tvo hluta
og er annar hlutinn í Ereta-
veldi. Flestir halda, að írlandi
sé nokkuð jafnskipt og einhver
spurði hvort Dublin væri ekki
í ríki Elísabetar. Hitt vita
fæstir, að írlandi er skipt í
32 héruð og eru 26 þeirra í
írska lýðveldinu, en aðeins 6
í landshluta þeim,_ sem nefnd-
ur er Norður-írland, eða
Ulster. Nú þótti mér ófært
að gefa ekki nokkrar upplýs-
ingar um frland nútímans og
leitaði því á vit Michael
Mclnerney, stjórnmálaritara
Irish Times, sem gaf mér
miklar og margvíslegar upp-
lýsingar af góðvild sinni.
f lýðveldinu er fólksfjöldi
um það bil 2 milljónir og 800
þúsund. f Ulster er um það bil
ein milljón og 400 þúsund. f
lýðveldinu eru um 95 af hundr
aði kaþólskrar trúar en í
Ulster eru 65 af hundraði mót-
mælendur, 35 af hundraði
kaþólskir. Svo að við víkjum
okkur að efnahagi og atvinnu-
vegum, þá er írska lýðveldið
óðum að breytast úr landbún-
aðarþjóðféiagi í iðnaðarþjóðf.
Arið 1967 jafnaðist iðnvarning
ur næstum á við landbúnaðar
afurðir að útflutningsverð-
mæti. Má rekja ástæður þessa
til stóraukins erlends fjár-
magns, en írar hafa mjög
sótzt eftir slíku, og flótta fólks
ins úr sveitunum. Á síðustu
níu árum hafa um tuttugu af
hundraði bændafólks yfirgef-
ið býlin og flutzt til bæjanna.
Hafa þessir flutningar orsakað
mikinn húsnæðisskoKt í stærri
borgum. Iðnaðarfyrirtækin eru
heldur ekki fær um að veita
öllu því fólki atvinnu, sem
flykkzt hefur til borganna. At-
vinnuleysi er vandamál alls
staðar í landinu. Ýmsir segja,
að stjórnarvöldum þóknist
slíkt ástand, en samkvæmt
kenningum ýmsra hagfræðinga
ku það vera gott fyrir þjóð-
félagið, að viss hundraðshluti
þjóðarinnar sé ætíð atvinnu-
laus. Ég ætla nú íslenzkum
hagfræðingum ekki slíkt hug-
arfar. Síðustu átta árin hafa
útgjöld ríkisins þrefaldazt,
fraimleiðni aukizt um fjörutíu
af hundraði, en atvinna lítið
sem ekkert. írland er ekkert
velferðarríki, um það bil
milljón íbúa hafa rétt til
hnífs og skeiðar og hungur er
vel þekkt.
Fyrir skömmu beið ég í
tvær klukkustundir á járn-
brautarstöð í Belfast, stærstu
borg Norður-írlands. Bið á
járnbrautarstöð væri ekki í
frásögur færandi, ef á stöðinni
hefði ekki verið saman kominn
fjöldi fólks á öllum aldri,
klæddur skrautlegum uniform
um, sem minna réyndar á bún-
inga Lúðrasveitar Reykjavík-
ur, nema hvað litirnir eru
skærari og meira um axlar-
skúfa.
Einhvern veginn fannst mér
að þetta væru einu spariföt
margra ungu mannanna, slíkur
var hátíðarbragurinn á þeim.
Þarnia var stór lúðrasveit skóla
barna, sem léku írska dansa
og brezk ættjarðarlög mér
til óblandinnar ánægju. Þegar
þau blésu Land vonar og dýrð
ar (Land of Hope and Glory),
lag, sem alltaf kemur mér í
stemmningu, þá gat ég ekki
stillt mig um að veifa til .....
þeirra ævisögu Michael Coll-
ins, en írski fáninn blaktir á
kápu bókarinnar. — Brezki
fáninn er notaður í Ulster. —
Víkur sér þá ekki að mér
kona, sem þarna beið og seg-
ir, að þelta skuli ég ekki gera,
því að þarna séu fylgismenn
síra Ian Paisley á ferðinni.
Mér varð hverft við, hafði, allt
af ætlað mér að komast til
Dublin með líffærin í sæmi-
legu lagi, stakk bókinni í vas-
ann í miklum flýti og fór að
skoða Playboy, sem lá þarna.
Það tímarit fæst ekki hérna
fyrir sunnan. Nú kynni einhver
að spyrja: Hvaða fólk var
þetta? Hver er Paislay? Hvers
vegna í ósköpunum varðstu
hræddur?
Óraníureglan er stærsta og
voldugasta leynifélag í írlandi,
sem morar í leynifélögum.
Ian Paislay er fremur ungur
og feitur prestur, sem flutt-
ist til Ulster'frá Skotlandi fyr-
ir tíu árum síðan. í Skotlandi
hafði liann stofnað söfnuð
frjáls öld ungakirk j uf ólks og
kom hann yfrum til þess að
ffelsa fleiri. Fyrir norðan á
hann nu þúsundir frelsaðra
fylgismanna, sem eru allra
manna viljugajstir til að berja
á kaþólikkum. Hefur þeim
Það er oft róstusamt í Dublin. Skemmst er að minnast þess,
þegar styttan af Nelson flotaforingja var sprengd upp.
verið líkt við Ku Klux Klan
og reyndar er Ulsterríkinu
sjálfu oft líkt við Suðurríki
Bandaríkjanna. Það hefur þó
ekki verið í heirnsfréttum í
mörg ár; þangað til að ég
kom til írlands í byrjun októ-
ber. Þann 5. október síðastlið-
inn var gengin kröfuganga í
Londonderry. Gangan hafði ver
ið bönnuð daginn áður af inn-
anríkisráðherra Ulster, Willi-
am Craig. Sagði sá af sér ráð
herrastörfum fyrir skömmu.
Lögreglumenn tvístruðu göngu
fólki og börðu það allrækilega.
Síðan hefur mikið gengið á
fyrir norðan. Enn sem komið
er hefur enginn verið drep-
inn, þótt undarlegt megi heita.
írar eiga sér dapurlegri
sögu en flestar aðrar þjóðir.
í sjö aldir, voru þeir undir
enskri stjórn og fátt hefur
Englendingum tekizt verr en
að stjórna frum. Hver einasta
kynslóð hefur fengið sinn
skerf af hryðjuverkum og
blóðsúthellingum. írar þekkja
ekki frið og þess vegna taka
þeir mörgu með ótrúlega
jafnaðargeði. Óeirðirnar í Ulst
er eiga upptök sín á sautjándu
öld. Þá voru írskir bændur
reknir af jörðum í sex héruð-
um og skozkum kalvínstrúar-
mönnum gefið jarðnæðið í
þakklætisskyni fyrir hollustu
sýnda föðurlandinu. Ekki hef
ég komizt að því, hver var
svona greiðugur en þar sem
Vilhjálipur konungur af Oran-
íu er í eins miklu afhaldi hjá
Ulstermönnum og heilagur
Patrekur er hjá kaþólskum
írum, þá hlýtur hann að vera
við málið riðinn. Kalvínstrúar-
menn hata kaþólsku oig páperí
eins og pestina. Þegar Irlandi
var skipt með lögum árið
1920, þá var ríkisstjórnin
brezka svo klaufaleg við skipt
inguna, að svæði, þar sem ka-
þólikkar eru í meiri hluta,
t.d. Londonderry, eru enn und-
ir brezkri stjórn í orði kvéðnu.
Þeir sem ráða eru hin póli-
tíska deild Óraníureglunnar,
Sambandsflokkurinn (Union-
istar). Ulsterríkið hefur eigin
lög, sem að m^rgu leyti eru
frábrugðin énskum lögum.
Eitt afbrigðið éru kosninga-
lögin. Tvö hundruð þúsund
fleira fólk getur kosið f þing-
kosningum en í bæjar- og
sveitastjórnarkosningum. Ung-
ur þingmaður á Stormontþingi
(Ulsterþingi), getur ekki kos-
ið í borgarstjórn í Belfast,
vegna þess að hann býr hjá
foreldrum sínum. Aðeins hús-
eigendur og makar þeirra eða
þéir, sem hafa fastan leigu-
samning, geta kosið til borgar-
arstjórnar. Borgar- eða bæjar-
stjórn úthlutar bæjarhúsnæði
og úthlutar ekki öðrum en
þeim, sem kjósa rétt. Sjö
manna kaþólsk fjölskylda, sem
hafði búið í tveimur litlum
herbergjum árum saman, hafði
oft sótt um bæjarhús en aldrei
fengið. í haust fluttu þau inn
í hús, sem hkfði losnað, og
spurðu engan um leyfi. Eftir
nokkrar vikur var þeim hent
út með lögregluvaldi. Daginn
eftir útkastið var nítján ára
gamalli einhleypri stúlku út-
hlutað húsið. Sú var mótmæl
andi. Þannig hefur Sambands
flokkurinn haldið völdum í
stjórnum borga, þar sem meiri
hluti íbúa er kaþólskrar trú-
ar. Kaþólikkar búa í ghettóum
í gömlum húisum, sem eru að
springa af börnum, en mót-
mælendur breiða úr borgun-
um. Auk þfessa er miklum
órétti beitt í atvinnumálum,
mótmælendur skulu ætíð sitja
fyrir. Bæjarstarfsmenn og lög'
regluþjónar eru mótmælendur
og hefur lögreglan mikil völd.
Leysa má upp alla fundi fyrir
varalaust. Þar sem þrír eru
samankomnir er fundur, lög-
um samkvæmt. Leita má í hús
um án nokkurs leyfis, hand-
tökuskipanir eru óþarfar og
má halda fólki föngnu í lengri
tíma, án þess að réttarhald
eða rannsókn faii fram. Mann
réttindahreyfingin í Ulster hef
ur vakið samúð ýmsra frjáls-
lyndra mótmælenda þar og
hefur vaxandi þátttaka ungs
fólks frá mótmælendafjölskyld
um í aðgerðum glatt hugi
margra íra. Ástæðan fyrir
þessari þátttöku er bæði eðli-
leg og hálfdapurleg. Kirkjan
skiptir engu í hugum ungs
fólks. Trúarrígurinn hefur alið
af sér trúleysi. Gömlu siðirnir,
írska íhaldsemin eru held-
ur á undanhaldi hvarvetna í
landinu. Það sá ég bezt í gær,
á fimmtíu ára afmæli írska
þingsins (the dail). Þingmenn
gengu til hátíðarmessu með
forseta og ríkisstjórn.
Eamonn de Valera, hinn
áttatíu og sex ára gamli for-
seti ávarpaði þingið á írsku
og talaði um þjóðernisstefnu.
Þingfundur fór allur' fram á
írsku til hátíðabrigða. Veizlu-
höld voru um kvöldið. Daw-
son-stræti, en þar er þinghús-
ið, var lokað almenningi
snemma dags. f strætinu, sem
er á lengd við Austurstræti,
en mun breiðara voru sex
hundruð lögregluþjónar til
taks. Við hátíðarmessuna voru
sex manns handtekin, þrír voru
handteknir í innanríkisráðu-
neytinu. Óeirðir voru við toll-
húsið og fleiri frægar bygg-
ingar. Stúdentar héldu fund og
ákváðu að marséra. Gengið var
til pósthússins í aðalstræti
borgarinnar. Settust menn þar
á blauta götuna, /minntust
páskauppreisnarinnar árið 1916
og héldu síðan háðrétt yfir
þingmönnum. Voru þeir allir
úrskurðaðir sekir um föður-
landssvik. Meðal þeirra, sem
þarna sátu, voru tveir íslenzkir
námsmenn og mótmæltu þeir
Framhald á bls. 22

0
I