Tíminn - 22.04.1969, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 22. aprfl 1969.
9
Útgefandl: FRAMSÚKNARFLOKKURINN
Pramkvæmdastjórl: Kristjar Benediktsson tUtstjórar Pórarmn
Þórarinsson (áb). Andrés Krtstjánsson Jón Heleason oe tndrtSi
G. Þorsteinsson Fulltrúi ritstjómar Tómas Karlsson Auelýs
tngastjóri: Steingrimur Glslason Ritstjómarskrifstofui i Eddu
búsinu, simar 18300—18306 Skrifstofur' Bankastræti ? Af-
greiSslusiml: 12323 Auglýsingaslmi- 19523 Aðrar skrifstofur
simi 18300 Askriftargjald kr t50.00 a mán tnnanlands —
I lausasölu kr 10,00 eint — Prentsmiðjan Edda h.f
Stjórnin ber sökina
Mikil verkbanns- og verkfallsvika er hafin. í lok vik-
unnar verða vinnustöðvanir orðnar flestar. Þá verður svo
komið að samverkandi áhrif verkfalla verkalýðfélaga
og verkbanna-atvinnurekenda hafa leitt til þess ástands
á vinnumarkaði að jaðra mun við allsherjarvinnustöðv-
un í landinu.
Viðræður hafa nú staðið vikum og mánuðum saman
milli fulltrúa vinnuveitenda og verkalýðsfélaga fyrir
milligöngu sáttasemjara og sérstakrar sáttanefndar, sem
skipuð hefur verið. Til þeirra aðgerða, sem lama munu
athafnalíf landsmanna þessa viku, hefur því ekki verið
boðað af neinni skyndingu.
En af hverju er þá málum svo komið? Það má segja
með sanni, að kröfur verkalýðshreyfingarinnar eru nú
hóflegri en kannski nokkru sinni fyrr. Kröfurnar eru
nánast ekki aðrar en þær, að ákvæði síðustu kjara-
samninga verði áfram í gildi, en um áratugi hafa at-
vinnurekendur greitt kaup samkvæmt síðustu kjara-
samningum þegar samningar hafa orðið „Iausir“ eins
og kallað er. í síðustu kjarasamningum voru vísitölu-
ákvæðin stórlega skert og náðu aðeins til þfeirra, sem í
lægstu launaflokkum eru. Frumkvæði að' þessari deilu
áttu atvinnurekendur fyrir hvatningu ríkisstjórnarinn-
ar. Rótin að deilunni er hjá ríkisstjórninni og ástæðan
til þess að deilan hefur dregizt svo mjög á langinn er
forustu- og áhugaleysi stjómarinnar um lausn hennar.
Afstaða atvinnurekenda mótast fyrst og fremst af því,
að þeir eru að bíða eftir frumkvæði og forustu ríkis-
stjórnarinnar í málinu. Þeir telja sig að verulegu leyti
bundna af yfirlýsingum ríkisstjórnarinnar og afstöðu
hennar til verðtryggingar launa í sambandi við síðustu
gengisfellingu og ráðstafanir í efnahagsmálum. Þeir vita
ennfremur, að ríkisstjórnin hefur í hendi sér lausn þess-
arar deilu með því að skapa íslenzkum fyrirtækjum —
þó aðeins að hluta til — sambærilega aðstöðu, t. d. í
lánsfjármálum, við þau fyrirtæki í nágrannalöndum, sem
þeim er ætlað að keppa við. Efndirnar á loforðum ríkis-
stjómarinnar um að bæta úr rekstrarfjárskorti íslenzkra
fyrirtækja hafa enn reynzt harla lítilfjörlegar, þegar haft
er í huga, að gengisfellingin magnaði rekstrarfjárskort
flestra fyrirtækja. Ennþá er og hinum háu vöxtum á
lánum til atvinnureksturs haldið, þrátt fyrir þann sam-
drátt sem hefur orðið í efnahagslífinu. Lagfæringar á
skattamálum atvinnuveganna hafa dregizt úr hömlu og
engin samræmd skynsamleg stefna um framtíðarþróun
íslenzks iðnaðar hefur verið mótuð. Allt þetta hefur ver-
ið vanrækt og sannleikurinn er sá, að í þessari deilu, em
i rauninni báðir deiluaðilar í stríði við sama aflið, ríkis-
stjórnina. Báðir era í rauninni að knýja hana til skyn-
samlegri stefnu í efnahags- og atvinnumálum. Þetta er
kjarni málsins og fram hjá þessu ætti enginn að horfa
— sízt ríkisstjórn þeirra Bjarna Benediktssonar og Gylfa
Þ. Gíslasonar. Það er jafn óhjákvæmilegt að breyta um
stefnu eins og það er knýjandi nauðsyn að leiðrétta kjör
þeirra, sem verst eru settir.
Ríkisstjórnin ætti líka að hafa í huga, að verkalýðs-
hreyfingin hefur lýst því yfir, að baráttan fyrir verð-
tryggingu launa sé grandvallaratriði i starfsemi verka-
lýðshreyfingarinnar, grandvallaratriði, sem hún hvorki
geti né megi hvika frá. Hún hefur heiÞð öllum launþeg-
um að standa fast við það grandvallaratriði og undir
þá heitstrengingu hafa skrifað yfirlýstir stuðningsmenn
ríkisstjórnarinnar. Þjóðarbúinu yrði bjargað frá miklu
tjóni, ef ríkisstjórnin fengist til að taka sönsum. TK
TIMINN

Stefán Jónsson, prentsmiðjustjóri:
Hverjum þjóna
verðlagshöftin ?
VcrSlagshöftin á íslandi hafa
nú hafið göngu sína á fjórða
áratuginn, en þau áttu 30 ára
afmæli á s.l. ári. Þessi vafa-
sömu viðskiptahöft hafa oft
þótt þröng og óþarflega víð-
tæk, en aldrei hefir þótt erfið-
ara að búa við þau en nú. Slíkt
veldur að vonum vonbrigðum
margra, þar sem Sjálfstæðis-
flokkurinn ber nú höfuðábyrgð
ina á þeim, en í tíð stjómar-
forustu annarra flokka taldi
Sjálfstæðisflokkurinn sig and-
vígan víðtækum verðlagshöft-
um. Taldi þau gera skaða, og
skrökvaði því að sínum stuðn-
ingsmönnum, að hann myndi
ávallt fylgja frjálsri verðmynd
un ef sér yrði falin forusta í
rikisstjóm. Fyrir viðreisn hélt
Sjálfstæðisflokkurinn því t.d.
fram, að verðlagshöft ættu eng
an rétt á sér ef vöruframboð
væri nægjanlegt. Við slíkar að-
stæður væru verðlagshöft ekki
aðeins tilgangslaus heldur stór-
kostlega skaðleg. Hvað eru
blekkingar og stefnusvik ef af-
staða Sjálfstæðisflokksins til
þessara viðskiptahafta á liðn-
um árum tilheyra ekki slíku?
Afstaða Framsóknarflokksins
til verðlagshafta er kunn. Hún
hefur ávallt verið sú, að opin-
ber verðlagshöft sköpuðu enga
tryggingu fyrir Iágu vöruverði.
Sú trygging fengist aðeins með
því, að samtök fólksins ættu og
rækju verzlanir í það stórum
stíl, að þær verzlanir gætu i
aðalatriðum ráðið vöruverðinu,
enda ætti verzlunarálagning
ekki að miðast við gróðasjón-
armið, heldur nauðsynlegar
þarfir. Ef vöruframboð væri
nægjanlegt, gætu neytendumir
með sínum samtökum betur
tryggt lágt vöruverð en opin-
berir embættismenn. Hin blinda
trú á opinbera forsjá í þessum
efnum væri _ bæði skatfleg og
blekkjandi. Ástæðan fyrir því,
að Framsóknarmenn hafa talið
þessa afstöðu þá farsælustu
sem um væri að ræða, er meðal
annars sú, að í henni felst
möguleiki til eðlilegrar sam-
keppni milli félagsverzlana og
einkaverzlana, en Framsóknar-
flokkurinn viðurkennir einka-
framtakið á þessu sviði sem
og öðrum sviðum.
Á þeim árum, sem Framsókn
arflokkurinn tók þátt í yfir-
stjóm verðlagsmálanna, fylgd-
ist að stefna og framkvæmd,
en nú virðist framkvæmdin f
beinni andstöðu við yfirlýsta
stefnu, að því er Sjálfstæðis-
flokkinn snertir. Alþýðuflokkur
inn hefur hins vegar um langt
skeið ekki haft aðra stefnu i
verzlunarmálum, en ströng
verðlagshöft. Má því segja, að
stefna Alþýðuflokksins í þess-
um málum nú sé í fullu sam-
ræmi við framkvæmdina, og
ber að meta þá undantekningu
við þann flokk, því að fá eru
nú þau mál sem Alþýðuflokkur
inn fjallar um, að ekki stang-
ist á núverandi framkvæmd og
fyrri stefna.
L
Þegar rætt er um álagning-
artekjur verzlana og hvort
Stefán Jónsson.
þær séu lágar eða of háar,
verður að gera sér grein fyrir
hvaða gjaldaliðir það eru sem
tekjumar eíga að mæta, og
jafnframt hvort þeir gjaldalið-
ir séu raunverulega ákveðnir
af verzluninni eða öðrum aðil-
um. Síðar mun sýnt fram á að
heildarútgjöld vel rekinna og
vel skipulagðrar matvömverzl-
unar eru t.d. ,allt að 80%
ákveðin af öðrum aðilum en
verzluninni sjálfri. Það er því
hrein fjarstæða að halda því
fram, að verzlunarstjóri geti
fremur en forstjóri annarra at
vinnufyrirtækja fært niður
gjaldaliði sem hann ræður
engu um. Allir verða að gera
sér grein fyrir hve gífurlegan
þátt hið opinbera á í útgjöld-
um allra atvinnufyrirtækja. Þá
er ekki hægt að ganga fram
hjá þeirri staðreynd að launa-
liðurinn er all hár hjá flestum
fyrirtækjum, og mun hann þó
sízt of hár, en hann ákvarðast
í flestum tilfellum af samtök-
um launamanna. Flest atvinnu-
fyrirtæki hér þurfa húsnæði
til að starfa í. Þau verða og
að mæta ýmsum útgjöldum,
sem ekki eru ákveðin af Iauna
mannasamtökunum og hinu op
inbera. Það verður bókstaflega
að viðurkenna þá staðreynd, að
ekkert fyi-irtæki getur starfað
eða skaffað atvinnu ef tekjur
mæta ekki óhjákvæmilegum
útgjöldum.
Athuganir hafa leitt í ljós,
að heildarútgjöld all margra
stórra og velskipulagðra mat-
vöruverzlana hér við Faxaflóa
skiptast sem næst því, sem hér
segir, og er þá bæði miðað við
verzlanir sem eru f félags-
rekstri og einkarekstri:
1. Laun verzlunarmanna
að meðtöldum
ræstingarlaunum 52,5%
2. Rafmagn, hiti, póstur,
sími og kostnaður
við innheimtu
á söluskatti 9,9%
3. Aðstöðugjald, at-
vinnuleysistrygg-
ingjagjald, lífeyris-
tryggingagjald, slysa-
ti-yggingagjald, launa-
skattur, vaxtakostn-
aður, lífeyrissjóðs-
tillag etc. 17,2%
4. Húsaleiga, viðhald
húsa, viðhald tækja
og innréttinga 10,3%
5. Akstur, vinnusloppar,
umbúðir, auglýsingar
útstillingarkostn-
aður o.fl. 5,1%
6. Fyrning húsa, véla
og áhalda 5,0%
Samtals 100%
Þrír fyrstu liðirnir i þessu
d ■'mi nema tæpum 80% út-
gjaldanna í heild, en þessir
þrír Iiðir eru allir ákveðnir af
öðrum en þeim sem stjórna
umræddum verzlunum. Um
launaliðinn, sem er hæstur, er
það að segja, að hið opinbera
verðlagseftirlit hefir ekki
treyst sér til að halda því fram,
að komast mætti af með færra
starfsfólk, en allir starfsmenn
þessara verzlana taka laun sam
kvæmt viðurkenndum kjara-
samningum. Engin laun eða
ágóðahlutir eru hér reiknaðir
eigendum. Engin sjóðatillög
eru hér talin og enginn hagn-
aður er áætlaður til að bera
tekjuskatt og tekjuútsvar.
Brúttótekjur þeirra verzlana
sem hér um ræðir, hafa reynst
um 18% af heildarvörusölu,
en þær virðast þurfa um 22%
til að mæta þeim gjöldum,
sem hér hafa verið nefnd. Þau
4% í álagningu á heildarsöl-
una, sem hér virðast vanta, til
að mæta heildarútgjöldum
nema ca. Vt gjaldanna, sem
þýðir, að engar tekjur fást af
álagningunni til að mæta 4., 5.
og 6. gjaldaliðnum hér að fram
an. Álagningatekjumar, sam-
kvæmt þessu ðæmi nægja því
aðcins fyrir þrem fyrstu lið-
unum, eða þeim kostnaðarlið-
um sem verzlunin ræður litlu
eða engu um. Hinum kostnaðar
Iiðunum verður verzlunin því
að mæta með skuldasöfnun ef
hún getur ekki sparað þá með
öllu, en augljóst er að slíkt
er ekki auðið, enda enginn
treyst sér að benda á þá mögu
Ieika.
Vafalítið má deila um fram-
angreindar tölur, sem og flest
ar tölur, en benda má á, að
verðlagsnefndin starfar eftk
lögum, sem skylda hana tíl að
miða ákvarðanir sínar við þarf
ir vel rekinna og vel skipu-
Iagðra fyrirtækja. Það er því
skylda verðlagsnefndar, að
afsanna gildi þeirra talna sem
hér hafa verið nefndar ef þær
eru rangar að hennar áliti, en
umræddar tölur og margar hlið
stæðar upplýsingar munu I
höndum nefndarinnar.
Verðlagsnefnd er skipuð 4
fulltrúum launþegasamtakanna
og 4 fulltrúum frá verzlunum
og öðrum samtökum atvinnu-
Framhaid a bls. 15
ÞRIÐJUDAGSGREININ