Tíminn - 07.05.1969, Qupperneq 8

8
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 7. maí 1969.
Aðeins yfirborðsmunur á æsk-
unni í dag og æsku aldamótanna
ELrtin maídag vair ég staddur í
stofuimá hjá ho.raiim Ármia í Vík.
Ut»n dyiria skieiin sól í hedtði, en
líMis miálttó hún sdm þó giegm nöpr-
uim norðiamguisitiniuim. ís fytráir iandi,
algjöirt gróðutrlej'si og saurðbuirður
yfiiinsitiaindainidi. Ektoerf láit á haéð-
inmii yfir Græntonidi, eftiir hádegis
fréttum aið dæmia. En í sbofu öld
umgsins í Vílk er hlýtt og bjart.
Og þó að Árnii í Vík hafi átt að
mæta ýmiiss komair amdstreymi um
ævimia og í meiira mæld en miairgur
ammiair, þá finmsit mér þó, að ávallt
íafii lieiQcilð um hainm eimis komar
neiðlsikyggmi. Ánni hefuir alla tíð
verið eimiægiur, víðsýmn og heált-
geðja hugsjóiniamiað'ur. Ekki er það
ó+iítt, að sMkiir mienin séu vammietn
ir og missikiildir ai þeiim, sem
skemmina sjá til firamitíðarinmiar og
hættdr, á stondium ,til þess að
mota miaminigdldið efitir töluim í
banlkabóikiinmii. Og saitt er það, að
al'dired hefur Ármi auðmaður verið
á þá vísu. Homum miurn ætíð hafa
verið huigstæðara að takia umdir
með Klettafjiallaskái'dimu og
spyrja:
„Hver er edign í ökirum, sauð
eða datofjölda,
móti siknauiti, óð og auð
ótal sumiarkvölda?"
Ég er aminains hiimgað komimrn tii
þess að eigia sfutt btoðaviðital við
Árma. Hanm tektur því sanmast að
segja ekki ailitof vel. Við höfum
spjaillað saiman um hríð yfir kaffi
bolliuinum, sem húm Ásilauig temgda
dóttdr hams, bætir í j'afmh'arðam
og þedr tæmasit, en sjálfur hefurj
Ánnii sótt kontokspeto og stiiiti
honum upp á mdUi okkar. En
þetta kafíiispjall okkair, sem ég er
þiiggjamdi en ekki veitaedi í, telur
Árnii ekki eiiga erdmidi á biað. Og
þó að ég sé þar hvergi nærri á
siamia máld, hlýtoir hanm að ráða.
— Viltu rnú etoki segja mér eitf
hvað frá uppvexti þímium og æstou,
Ármi.
— Jú, ég get það svo sem, góð
urimm minm, en það er baira frá
emgu að segja, sem frésag'raairvert
er. Ég er fæddur á Hafsteimsstöð-
um hér í sveií 23. miaí 1883. Móð-
ir mín var Steinumm Ámma'dóttir,
bómda og hreppstjóra á Mið-Mói
í Fljótum og konu hans, Valgerð
ar Þorvaldsdóttor á Dölum. Faðir
mimm var Jón Jómsson, hireppstjóri
og damimebrogsmiaður á Hafsteims-
stöðum, somur Jóms hreppstjóna
Jónssomar á Bessastöðum og var
það kölluið Hólætt á þedm árum.
Móðir Jóns á Hafsteimsstöðum var
Siigríður Magmúsdóttir frá Halldórs
stöðuim í Laxárdal í Súður-Þimg-
eyjansýslu. Á Hafstedmisstöðum
ólist ég svo upp- Foréldirar mdinir
voru fremur vel stæð efmal'ega, á
þeirra tíma mælikvarða og hafði
ég ekki af skorti að segja á upp-
vaxtaráirumuim, sem þá var þó ekki
sjaidgæfur hlutur hér um sveitir.
Mér er það mámmdsstætt flrá
bermskuáruifflum hvað mér fumdust
jarðiirniar hér í krimig verr húsað-
«r en Hafsteimsstaðiir. Faðir mimm
reisiti þegar á símum fyrstu bú-
sKaparárum mikdmn og vandaðiam
bæ ,sem þiljaður var í hólf og
gólf og voru það sjaidséð húsa-
kymná til sveita á þedm ánum.
Heyrði ég ókumnuga oft fæna það
í tal og dást að bæraim. Baðstof-
an var upphiituð með sénstökum
ofiM, som þá var mjög fiáitítt. í
eldhúsii var iimnmúruð stór eldia-
vél, en það var máiiega óþekibt um
og upp úr 1880. Bærimm var þægi
liegur til umigemgni, þótt bamm
væri tvær hæðiir og svefmherbergi
á efiri hæð. Timburþil var móti
austni, m-eð sjö giugigum í tveim-
ur röðum, uppi og miðri. Stafm-
amndr voiiu úr tonfi en á vestur-
hlið einskonar útbyggimig með
búri og eldhúsi. En þvi lýsi ég
þessu svo gjöria, að ég hefi aidmed
séð amman bæ byggðian í samia stil.
Þannia óx ég svo upp hjá góðum
foneldmum. Við vonum fjögur syst
kimiin ,sem komuist til aldurs: Vai
gerður elzt, þá ég, Signíður og
Jón ymgstur. Á þessum ámuim starf
aði hér ekki barmaskóli en á Haf
s'teimsstöðum var bennani tekimn á
hverjum vetni meðam við systkimim
vonuim að atoist upp og benimdi
hiamn í fjónar til sex vikur.
Kenmisluigreiiraar vonu einkurn
knistmifræði, I'esfur, skrift og
neifcnimguir. Þetta þætti ekki. rnik-
ið mé merkii'egt nám nú en var
það þá, því að færni sveitabörn
áttu þess kost í silíkum mæli.
Ég vamm auðviifcað að öilum
S'veitastönfium eius og aðnir strák-
ar. Þá tíðkuðuist fnáfænur og ég
byrjaði að sitja yfir árnum 9 ána
gamiall. Yfliirleiitt var ég mifcið
við skepmua’ og hafði yndi af að
umgamgast þæt'. Emdurmi'mriimgair
á ég au'ðvitað miangar frá þessum
ánum, sem ekki er ástæða til að
nekja hér, enda eru þær flestar
tenigdiair fólki, sem nú er horfið.
En um þetta leytá var fyrst byggð
brú á Hénalðsvötn, Austur-Vafcraa-
ósimin, og er mér það miinmisistætt
vegmia þess, að pabbi tók að sér
áð fiiytja allan við í bnúma. en
hún var gerð úr timbri. Var ég við
þesisa fLutmiimgia með honum, þótt
lmosbaliitiil væri og limur aí' mér.
Ókum við táimibnimu á sleðum fná
raí svo við, að ég bafði yfirhömd-
iima. Frá þessu segi ég gömlu kon-
urami til vea'iðugs hrrós þvi að
hemnd áfcfci ég fnamförima að þakka.
Hún lét sér anmt um að hvemgi
skonti á góðan viðuingenning og
var mér sem bezta móðir.
— Telurðu ekfci að mámið hjá
sr. Ánma hafi orðið þér nokkurs
viirði?
— Jú, tvímiætoiiaust- Sr. Ármi
var Mpunmiemmá og ágætur kemmairi
og ég flamin það bezt þegar ég kom
Árni Jónsson í Vík
í Holaskóia, hváð tidsögri'.ham's vár
mér notadrjúg, því að þaa- Vöru þá
fliestai’ kerarisiubækuir á dörasku og
mem'emdur því yfirleitt iito undir
það búmir að hafa þeiima full not,
en í dönsfcu fékk ég tilsögn hjá
pnesti. Eiinm af félö'gum mínum
á Hólum vair Friðri'k Klemenzson
faðir Friðiriks lækmis á Sauðár-
króki. Hamm var afbuirða mámismað
ur og siknifani svo góður, að ég
hef trauðte séð fegunri riithönd.
Hamn fór sdðair í Kemraaraskólamin
og svo tii Hafmarfjarðar en missti
allir að fcatoa til máiis og þammáig
æfðust memn í að koma fyrir sig
orðli og lærðu fuimdairsköp. Við
sitoáicarniir höfðum af þessairi starf
semi bæði gagiii og gamiam og und
amtebmiing var, ef ekki komu allir
á fumdimia. Þesisi félagssikapur hef-
ur starflað siðan þótt mieð lífdils-
háttar hvíidum hafi verið.
— Er það ekki rétt miumaið, að
þú hafir fiarið utam um þetta
lieytii?
— Jú, í rruairz 1906 siigidi ég tál
Danmiertkur til þeas að kymmia mér
liaimdbúmaðarstörf þar. Var sú för
eáigimi'ega fainiin á vegum Siguirðar
skólastjóna á Hólum, síðar búoað
anmáiiastjóina, — og eftir hains leið
beimimigum. Varnn ég þar nœstia
sumar að venjulegum jarðyrkju
störfum og lærði meðferð þeiima
landbúnialðartækja, sem þá vonu
motuð. Ekki voru þau nú iwang-
vísleg, en þó nýjuimg fyrir ísiend-
imgimm. Damiir gerðu tailsvert að því
að halda Lamdbúmaiðarsýmm'gar og
þótto þær jafmam miilbilll viðburð
ur. Árið 1906 var eim aiiisherjar
Lamdbúniaðiarsýnámig fyirir damska
rikið haldim í Óðiinsvéum á Fjóni.
Áitti ég þess kost að vera þar.
Um það leyti var íslenzbum þimg-
touönuum boðið til Dianimerfcur og
m-a. á sýmimguma. Döoskum a'l-
m'eoniimgi var mikii forvifcná á að
, 'sjá þéssa ísilenzbu . gosti, sem ýms
ir rújgluiðu samian við Eskimóa.
HéLdu þá náskylda. Þá var ég orð-
imm svo æfður í máMinu að ég
bafði garniam af að bemda Dönum
á þá ísiemdiimgiania, sem að glæsi-
Leik báru af flestu öðnu fólki og
segja, að þarmia færi IsLemdimigur.
Fólkið rak upp stór augu og lét
segja sér tviisvar á'ður en það
trúði. Var Dönum eirnkum starsýnt
á 4 íslenzku þimgiwenmámia, en þeir
vomi: Þórhailur biskup, Hammes
Hafsteiin, KLeiwenz Jómsison og sr.;
IV8HG ræöir viö hálfníræöaei hugsjónamann
Árna Jónsson Hafstaö í Vík í Skagafiröi
Saiuði'árbi’óki, fnam Vestur-Eylend
ilð, yfir Hegmamesið hjá Keidudal
og svo út Austur-Eylendi og hafðd
ég mjög giamian af þessu bjástrd.
Ég var ákafLega seLmþroska, lít-
LLl og knaffcaiiaus fwam eftLr ölium
aldird. Átján áma gaimall fór ég að
heimian og var eimn vetur við hám
úifci á Sauðáribróki. Naut þar tdl-
saigar sr. Ámraa Björmissomiar, sem
seimnia var í Görðum á ÁLftamesi.
Mjög eru mér mdinmdsstæðir máms-
fétogar mímLr tveir, þedr Jóhamimes
Birikilamd frá Uppsölum og Jó-
hamn Pétor frá Seylu. Ég var í
fæði hjá móður Jóhammesar, Steim
urnrni, sem þá var ráðsikoma hjá
syni sínum, Eggerti, söðliasmið á
Sauðlárkróki, miiikil heiðuirskoma.
Því mefmd ég þetta, áð þamma tók
ég rwifcluim ldibamliegum framför-
um, þymgdist uim 25 pumd á 20 vik
um. Pabhi hafði gamiam af því að
láta okkur Jón bróður reyma braft
amia, með því að tuskast. Lagði Jón
rnd'g alitaf, þótt ymgri værd. Er
ég nú kom frá sr. Árma og Steim-
umnd sagðii pabbi, að bezt væri að
sjá hvað mér hefði farið fram og
tókum við Jón óðara samarn. Brá
heilsuna á milðjum alidri. Ég get
hér þessa frænda míms og vimiar,
Fri'ðriks, vegma þess að mæsfca ár,
1905, var haran ársmaður á Haf-
sbeáinisstöðum.
Að Lok'immii skólavi'St á Hólum
íórum við með Sigurði skólaetjóra
tdl Abureyrar, uimmuim með honium
í Gróðrarstöðinni og lærðum garð-
yritju og meðferð jiarðyrkjutækja.
Við Jón á Reynisfcað og fledri
strákar komum okkur saman um
áð stofma eiimskomar umgmienmafé-
liaig hérna í sveiitiimni. Mum það
teljasf stofmað í september 1905
og veira fyrsta umgiiwenintaféLagið í
þessu Landi. Kvemfólk var ekkert
í félagimu því Jón vii'di ekbi hafa
það með. Taiið er reynd'ar að fyrsta
Uimgiwemmafélagdð sé stofmað á
Akuireyri og má það svo sem vera
þamndig, því ég tel það ernga móðg-
uin við þetta strákafélag okkar.
Við komum saman hálfsmánaðar-
lega. Voru þá fþróttir iðbaðar og
haldmir miálfundir. Á hvarjum
tomdi var kosim mefmd til þess að
flytja mái á mæsta fumdi og var
flutmmigsmömnum í sjálfsvald sett
val á urmraéðuiefni. ÞanoLg urðu
Sigui-ður í Viguii’, svipmikill og
me'ð sifct svarta skegg niður á
brimigu, en þeLr Þórhailur og Haon
es voru rweð ailra mestu giæsi-
iwemmium, sem fyrdr augu bar. Við
héldum þarma hópinm, f jónúr ís-j
Lendiimgar. Skyndiiiega kemur sr. j
Siiguirður í Viigur askvaiðan'dd til
oktoar og segdr: „Ég heyri að þið
eruð Islemdimgar. Má ég ekki vera
mieð ykkur stumdarkorm, strákar,
þessi andgkofcams danska og eildfu
vedzLuhöld eru aiveg að steimidrepa
mig?“
En semmiiJega hafa nú þessi
veizluhöld og þetfca þimigmiammiaboð
átt eftir að hafa töluverð áhrif á
íslenzk stjórmmái. Veturámm áður
urðu konumgaskipti í Danmörbu,
ef ég mam rétt. Krisitjám fél frá
og Friðrik tók við. Sjálfstæðis-
bröfur íslemdimga voru þá mjög
á dagsfcrá. Boðið var emdurgoldáð
með því að bjóða Dönum, tdl Is-
Laimds og kammski má segja, að
alllf þetta tillstaimd hafii áitt að
reba endahnútLnm á það, að ístomd
yrðd til finambúðar „óaðskiljaniLeg
ur hluti Damaiveidjis“.
Þessi dvöl min úti á landsbyggð
Damwertkur kom mér í kymmi við
miangt ágætis fólk þar. Haustið
efltiLr var ég mokkuim tóimia í Kaup
iwanmiahöfo en fór svo þaðam tíl
Noregs, alðadiiega tól þess að kymma
mór saulðfjárræbt. Þamgað hafði
verið fluttur irnrn mýr fjámstofin firá
Stoofcliaindi, Cheváot-féð og áttó það ;
að vePða vísdr að uýjum f járstofmí
í Noregi. Ég bafði miMmm áihuga
á sauðfjáirækt, ætiiaði aUðvifcað að
verlða stórbóndi, edms og tíitt var
um stráfca þá. Bn mér brá í brún
er ég sá þetta slkozka fé, kolótt
og toglaust. Nomstoa feð gekk
þairua aiiveg úti og ilítáð um það
hirt, famnst mór. Kom iðulega
fynir að það fiemmti, en smijór liigg
ur þairma sjaidam upp nieiwa 2—3
d'agia í senm, því að úrfeiiiasamt
er á Vestortomidimu. Féð þarmia
miáttii hedlta villt og þegar króa
áttó það af á töogum og nesjum,
hljóp það heLdur í sjáimm en láta
hamdsama sig. Mér fiaomst fé þetta
ólíkt því islenzka og afiurðiinmar
ódátoar. Þótti mér þessi últógaogur
elkki fcil fyirdirmyodiar og féð líka
noktoulð lalbara en það, sem við
áttom þá. Not nuín atf Noregsför-
ioni fianmist iraér iwest haifla verið
fóLgim í því að kywnast fóLkiinu,
sem ég umgekkst Eikbert fóLk betf
ég séð Mkara ísLeodimgum en
þessa VesfiLeodámiga. Og margdr
þeirra voru svo vel að sér í sögiu
Isiiamds, að þeLr stóðu þar ÍsiLeod-
imigum á sporði. Eion hifctfi ég, sem
heifca miáittd að kynmi Grefctliu utan
að og mikið var hamo hrifiimn þeg-
ar ég sagði honum að Drangiey
væri í mínu héraðfi og blasiti við
af hlaðvarpanum heirna. Tvisvar
kom ég tól Björgvioar og flamost
það stoemmitdiiegur bær Þar nafcsit
ég á MykLeted gaauLa dýnalækni,
sem femgámm var hiogað upp tóí
þess að glítwa vdð kláð'amm á siinoi
tíð. Hafði ég þá séð haon sem smá
strákur. Er hamm vissi að ég var
ísiiendimigur heimtalðfi haon miig
heám mieð sér, en haon bjó náteegt
Voss. Fórum við þaogað með járn-
braubainLest. Á þeimri Leiö fórum
við 5 sinmum gegtnum jarðgömg.
Þófcbi mér það forvitniliegt ferða-
laig en þóbbi þó í fyrstu hálf óhugn
amlegt að hverfia þammdig sfcymdi-
Lega ion í fcolsvart myrkur. MykLe
sted tók mér ákafil'ega veL Varð
hooum bíðrætt um Istomdsdvöl
sína og átti firá hemmi margar
ámægjuiiegar emduirmiimmimgar. Ledð
honom ekfci úr miminá sú nærgætnd
og aiúð, sem haon ábtó að mæta
hjá ísiienzka sveilbafóllkiuu, er haoo
var, ofit kaldur og hraiáinia, á
íerðum sínium hór. Balð bano mig
fynLr margar kveðjur heim.
— ÍLengdLsto svo eiibthvað á-
fram í Noregfc?
— Nei, á útmáouðuim fór ég
að bugsia til heimfierðlar. Ferðfcr
voru þá sbrjáiM á málii Laodamoa
en nú er orðið. Norsibt slkip, Egill,
gamait tréskip, var þó öðru hvoru
í förum á málLLi og rraeð því fór ég
frá Björgvio. EkM enitist oktour
háifiur máouður til heimferðarion
ar, en að vísu tatfðlist sMpið sótor-
hrimg í Færeyjum, vegna viðgerð-
ar. En seimfiarið þættfi það nú, að
vera á þriðju vitou mn'IM Noregs
og ístomids. Og fjóna sótorhrimga
vorum við svo firá SeyðisSiðd tól
Átoureyrar. Fengum bMndbyi og
gerðum í beilan sólarhriog éktoert
Framhald á bls. 12.