Tíminn - 01.06.1969, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR L júm' 1960.
TIMINN
Svik Kaisers og
íslenzk einíeldni
Hin fullkomna
áætlun
Hajuistó® 1966 fíliuitjtó Pétur Pét-
Uítsson, sem þá v®r nýlegia ráðinn
firaimikvæinHlasitjórd Kísi'l'iðjun'nar
h.f., eriindi í Verkfræffiimigaféliagi
Isiaodis og vair þa® sáffiam birt í
Fj'áonáliaiUffiinduim (ágúsit-desemb er
hefltinju 1966).
í erdmidi þesisiu skýrffii Pétur frá
því, a® fyriirtælrimu Kaiser í Kama
dia hafi verd® fald® að teikma verk
simdffijunia a® Mliu og giena áætlum
um sitofmkosbniað henmiar. Samkv.
jj'esisaird áætlium, áitti verfcsmiiSjom
a® kosita 148 mdillj. fcr. Uin áætium
þessia siegir Pétur:
„Sú áœtóum, sem ég hefi hér
metfmt, er mjög nálkvæm. Hver edm-
asta byggdmig, hver umdirstaffia,
hvert tæki og uppsetmimg hvers
tækis, er áætlaffi svo a@ stendur
affieiins á tuiguim dold'ara. Allur
byggdmigiarfcostmaffiur er brotimn nd'ð
ur í smáupphæðdr".
Pétur heldur þanniig áfraim og
lieymir sér efcki hrdfmiimg hams yfdr
þessiari fuldkommu áætium. Anmiað
eirns meistar'astyfcki var fátítt á
Islamdi. „Ég vorð að segja það
eims og er“, segir Pótur, „að það
tók þó nofcfcurm tíma að fá verk-
stjóra og starfsimenm til þess að
fadtast á að fara eftir þessari ná-1
kværnu sumdurddðiuo“.
Ábyrgð Kaisers
Kadser tók mieira a® sér en a®
gera hirna fuillkommu áætóum.
Kaiiser tó'k eimmig a® sér að hafa
eftórlit mieð verkinu og ábyrgð á
þvl, a® allt yrffii me® effildleguim
hætti. Um þeíbta famast Pétird Pét-
uirtssynd svo orð í áðuimefmdu
erdmidi siínu:
„Me® víbbu miillldlbai hefur verk
fræðiinigur Kaisers, sem teiknaiði
verfcsimiðjuinia, komdð til lamdsims.
Þá hefur hamrn lítið yfir fraon-
lcvæmiddirinjar oig alveg sér í lagi
farið ræfcdlega í gegrauim kostniað-
imm, samiambordffi vdð áætduraima.
Hefur þaffi verffi mjög gaigralegf.
I miarz næstk. (þ.e. í iraairz 1967)
kemiur verfcfræíHragur frá Kaiser
himigaffi, og verffiur hanm hér, þar
til verfcsiraiðjan befur verd® tefcim
út, erada bera Kadsier-inemm ábyrtgð
á því, að öll venksimiðjam starfi
eðl'illega'“.
Þessá verkfræðdmigiur Kaiisers
kom á bilsiettum tóiiraa og var haran
kyraratur fyrir sbainfsliffiiirau rraeð
þeám onffium, a® bamm réiffii öllu é
venksimiffijusyæðiiirau mieffian hamm
dveldi þar, erada bærd hamrn ábyrgð
á verkirau, em krafizt yrðd bóba,
ef eiibthva® færd aflaiga. Maður
þessi var jvo eimvaildur um loka-
fnaankvæmdir og svo vei treysibu
þeir Pétur PéturBSom, sem þá var
framkvæmdastjóri verfcsmdffijummr
ar, og Magmiús Jórasson, ráffiberra,
sem var fonrraaffiur verfcsmiffiju-
stjónraai'dmiraar, þessum amieríska
verkfnæffiimigi, a® þedr höfffiu eng-
am verkfræffiirag til a@ fyigjast
rraeð verfcimu fyrdr hörad vertosmdðj
ummar. Á titoettum tíiiraa var svo
verfcsmiðjam tefcdm út og Katoer
lrrósað fynir vel umrni® verk, eem
hefði geragi® ótrúlega fljótt og
ved. Aæbtumin góffia hefffii fuillkom-
lega staffiist. Hausti® 1967 muo
áSurmefmdur Katoer-maffiur hafa
feragiffi yfirlýsimigu um þaffi fré þedm
Pébrd og Maigmúsl, a® þedr tækju
við vertosmdffijummi Mlbúiirarai til
tiirauraavimirasilfu.
:r
Kísitgúrvenksmiðjan við Mývatn.
Áætlunin
tvöfaldaðist
Almienmragur fær svo litlar frétt
ir af þessu máld aðrair en þær, að
ailt virðdst garaga ved, þangað til
á þirnigi í vetur, að riiktostjórraim
leggua- fram frumvarp um að rífcið
leggi fnam 150 miiijón kr. sem
aufcið hlutafé tiil stækfcuraar verk-
smiðjummiar, en áffiur var ríkið búið
að leggja fram 40 mdlljónir kr.
sem hiuibafé, og aufc þess var
búdð að verja um 40—50 mdddj.
kr. tíd laigndmigar hims svoraefmda
fctoiigiúrvegar. Fnamlag þetta til
stæfckumiar á vertosmiðjummi var
nöbsitutt með því, að húm bæri
siig ekfci, raema húm yrðd stækkuð
sem addra fyrst.
Og raú kom ýmiislegt í ljós, sem
áður hafðd verdð ókummugt um.
Stofirakostraaður venksmdðjummar,
eims og hanm var um s.l. ánamót,
er efcki 148 mdMj. kr., eirns og
Katoer-áætóiuiraim gerðd ráð fyrir,
heldur 288,6 millj. br. Rétt er að
geta þess, að gengtofeddiragarraar
eiga simm þátt í þessu eða sem
svarar 80 mililjónum króna. Að
öffiru leyti stafar miismumuirdiim á
áætiLum Kadser og raumiverulegum
stofnikostraa'ð'i miest af því, a® í
áætóum Katoens varatar ýmsa stóra
kostraaffiardiffii. Him fulddoMnmia áætó
um var ekfci fuddfcommari en þetita!
Miklu minni afköst
en lofað var
Þessa sfcekfcju áætdiumiainimmar
hefði þó miátt umbera, ef
amnaffi hefffii veri® í lagi. Em ammaC
venna upplýsttot, þegar máli® kom
fyrir Alþiiragi. Katoer hafffii af-
herat venhsmiffijuma í adgeriega
ósbamfhæfu ásbaradi. Tidraumiafram-
Leiffisla hófst haiustið 1967 og hefffii
hemmd áltt a® vena lokd® fýrir ána-
mótim, ef alt hefffii veriffi meffi
fedldu. Áriffi 1968 hefffii því átt affi
vena fymsta heila starfsániffi, em
samíkvæmt áætóum Katoems áitti
framieiffiisdiam á því ári affi verffia
urn 6000 srniád., en verksmiðjam
átti a® afhasta 12 þús. smál. þegar
húm var komdm f fuddiam gamg. A
síðastl. árd varð framiLeiffislam hims
yegar edcki raema 2500 smálestór
effiia rébbur þrdffijumgur af því, setrn
áætllia® bafffii verdffi. Þetta orsafcaffii
miifeLnm taprefcstur hjá veilksmiðj-
uiraai effia um 33 mdMij. kr. Ástæffiam
var sú, affi þa® tófc bæði Lamigam1
tíma og mifcLran kostmiað a® koma
verksrndffijummd í sbairfhæft ástand. |
Þnátt fyrir miiklar bneytíinigar á
ú'tbúnaffii, mum efcki vom um, að
hæ-gt sé affi lába verksmiðjuma af-
kasta raemia sem svarar 10 þús.
smád. á áni, eða 2000 smád. mirana
en áætlað var.
Óhæfir hurrkarar
í greimiargerð áffiumiefmds stjórm
ainfnumvarps eru veittar eftiir-
greiradar skýrimigar á því, að af-
kasbageta venksmdffijuraraar hefuri
neynzt mdklu Lafcani en lofa® var. i
„Um votvimrasliukeirfi® þykir það 1
hins vegar sýnt, alð afkastageta |
þess mumi reyraast minmi en affiilar
höfffiu ætóazt til. Má refcja það tdi
þurnbara verksm'iðjumnar, sem eru
efcki eiras öfluigir og viffi var búizt,
og eimmdig hafa affi jafmaffii orffiið
í þeim nohkur efmistöp vi® út-
gufum. Virðdst hönmuin þumrkarama
ekki hafa veni® í samræmi vi®
þær forsenidur, sem áiætóianir affiidia
voru byggffiiar á“.
Hér mium emigan veginm sögffi öll
sagam um þurnkanana. Eiran af
sbarfismömmium ktoidverksmdffijumm-
ar, Hauikur Brymjódfsson, skrifar
grein um þettia efmd í Þjóffivfljamm
28. miaí og segLr þar á þessa led@:
„Mifci® hefur veri® rætt um
gufuiþuinríkana vertosmiiðjumraar og
þá sbaffineynd, affi þeár sfcida eddd.
tiiætiLulffium afköstum. Hditt hefur
ekki komdffi fram, að þeLr eru nú,
eftir rúmlLega ánsnotócum, affi verffia
ónothæfdr. Þegar er byrjað að
eradurmýja í þeim gufurördm og því
sjálLfoagt affiedras tíimiaispuirsmál, j
hveraær skipfca þiairf um þau að
öllu leytó.
Þá hefur þaffi furðulega gerzt,
a® burffiarrúMur þumnkaramma
hafa á þessum tíima slitraað
svo að raemur a. m. k. 2 cm.
af þvemmiádli þeirra. Af þessum
söteum hefur þuirft að lyfta þurrfc
urumum og emduinstiiLa tid að forffia
því affi drdfbúraaffiur þeima brotn-
Völundarsmíði, sem
var úrelt fyrir
10-12 árum!
I ræðu, sem Svedmm Guðmumds-1
son alþm. og forstjóri Héðimis, hélt
um kfefligúnniáliffi í efri deild 2.
maí síffiasitl., fórust horaum m.a.
svo orffi um þumrdcara veriksmiiffij-
ummiar:
„Ég mdininiist þess, þegar tækim
tid Kísiliffijumraar voru fluibt bil
Lanidsimis, a® bLaðasfcrdf og m.a.
heiisíffiumynd af þurrikaira var í
eimu daigbLaffii borganimiraar, töldiu
inmiLenjdir málmiðniaðarmenn, bæffid 1
svedinar og mjestanar, að þeim óaffii
elkki vi® sMikri smd®i. Nú hafla spá-
dómiar þeirra því mdffiur rætzt um
það, affi hér var efcfci um þá völ-
umdainsmíffii a® ræffia ,sem ætóað
var. Kumináttumönmum hér var
ljóst, að höraraum þumkaramraa effia
gerð þeirra, var him sama, sem
lö'gð var ndffiur hér á lamdi vd®
svipaffiar affistæður fyrir 10—121
árum“.
Þess slkad getiffi tid skýnimigar, a®
hér er um svipaða þurnkara a®
ræða og notaðir eru í sMdairverk- '
smiðjum, og er Sveimm Guðmumds
son þvf mjög kummuigur þessum
málum, því a@ Héðimm hefur amm-
ast smíði og uppsetmimgu fyrir
miangar sLííkar venbsmiðjur. Samm-
leidcurimm ar Lflca sá, að Banda-
rfflcjiam'enm enu í smíffii umræddra
tækja laragt á eftir Evrópumönn-
um. Bandarífcjamenm eru emgam
vegdmm á umdan á ölum sviðum, ]
þótt ýmsLr felenzkir forustumienm
hadidi þa@. j
Hver er ábyrgð
Kaisers?
Þa® er auðséð á öllu þessu og
rauiraar mörgu fledinu, sem hér er
efcki rafciffi, a® Katoer hefur efcki
sklað veriksmdffijuminmii í því
ásbamidi, sem lofa® var. Þar hafa
átt sér sba® stórikostleg mistök,
edirakum í sambandi vi® tæfcjaút-
búraa® verdcsmdiðjumraar. Ef aMt
hefði verd® mieð feMdu og þedr
samiraimigar staffidzt, a® Katoar bæri
ábyngð á venfcirau, ætti fyrirtæki®
a® hafa orði® skaðabótaskvlt um
háar upphæðk.
í umræðum, sem uriðu um þetta
mál í iðraaðarniefmd raeðri deildar
og eimmiig í deffldimrai sjáítfri, geragu
umdirritaffiur og Magnús Kjartams-
son fast efitir því, a@ þa® yrði
upplýst tii fudls, hvenndg samn-
Lngum vi® Kad®er hefði veri® hátt
að og hvort við ættum ekfci skaffia
bótadcröfur á hendur fyrLntækirau
9amkvæmt þeim. Vi® vitrauðum í
því sambamdi tid áðurgredradra um
mælia Péturs Póturssoraar að
„Katoer-meran bera ábyngð á því,
að verfcsmiðjan stairfd effililLega“.
Viffi feragum hvordri í raefndirani né
deiddinmi svör vi® þessu, nema
þaiu helzt, að lögfræðimigar réðu
frá því að mál yrði höfðað gegm
fyrdnbækirau. Þa® værd adltof dýrt
og óhagstætt a® sækja mál í öðru
larnidi og hér kæmu til greima
ýmis uimdeld maitsaitniffii o.s.firv.
Ern aldned feragust um þetta raeim
sdcýr og afdrattiarilaiuis svör. Em
þa@ vdriðtot þó eiigi a® sáður mega
ráffia af þessum loffirau og óljósu
svönum, a@ þegar tid baistamma bem
ur, eru saimmdmigarmir vdffi Kaitoer
svo óMMcomindr, a® ábyngð fyrir-
tækisiras er eragimm, þótt íslemdimg
ar sitæðu í þeimni trú mefflam ummd®
var a® varbimfu.
Mikil einfeldni
Þeir, sem mesba ábyrgð bera
á því, að srvoraa hefiur fariffi, eru
að sjádfsögðu foonmiaffiur verfc-
smiffijusfjánraarinmar, Maginús Jóms
som, og fnamkvæmdastjáni verk-
smiðjuibyggiinigainimmiar, Pétur Pét-
umssora, sem jafrafinaimt átti sæti
í veriksmiiffijiusitjánraiinmt. Him ná-
kvæmia og sumdurdiffiaffia áætlum
Katoers virðist haifia hrdfdffi þá svo
mjög, a® þeir hafi eftór það í eiirau
og öldu tneyst því, sem Kadser
ságffii og gerffii. Þeir virðast eddri
eimu sdmmá hafa haft í ráðum rneffi
sér sérfræðirag, sem fylgdtot mie®
verdrimu og kyranti sér þamm véla-
kosit, er verbsmiffijummji væri útveg
a®ur. Mangdr ísd'enzkár venkfræð-
iragar hafia þó adveg sérstaika
neyrasdiu í þessum efrauim. Þa®
hefði t.d. edriri venið úr vegi að
hafa eamrað vi® maran eims og
Sveim Guffimiuradsson um þetta efmi.
Eragira efar a® þeir Magmús og
Pébur hafi vidjað gena vel. En
ofbrú þeirma á erlerada verifcbadca og
venkkummáttu hefur gent þá að
sflifflcum eimfeldimigum í þessum
efraum, a® þeir feneysita því, a@
hér geti edcki veni® raedm brög®
í tafíLL Þeir Pébur og Magmús eru
ekki eirair umdir þessa sök seddir.
Aldtof iraargir forustumiemm í flokk
um þeirra emu blimdir í trú simmi
á erl'erada fonsjá, þefcfciragu og góð
menmsdou og gæta s£n því verr en
Skyldi í sammiragum og samskipt-
um vi® erlemda aðida.
íslenzkum verk-
tökum hafnað
En hér er eddri sagam enm öll
sögð. Nú hefur veri® áfcveði® að
stækka stónlega venksmdffijuma. Is
Lenzkir affiidar munu geta airaraa®
smdffii addra þeirma tækja, sem þar
veriður um að ræða, þedr hafa
meima að segja góða reynsdu á því
sviði. Samt er þegar áfcveðd® a®
fela am'erísdcum affiila að virana
vei-uiLega'n hluta venksims, m.a.
smíði á þurrkama, sem kostar 40
—50 milljómir króraa, og vafalaust
mættó smíða hér. Þetta er rök-
stutt roe® því að auðveldara sé
að fá Lán tíl fnamkvæmdamna méð
þessum hætti. Sem betur fer þurf
um við efcki a® sæta S'líkum láms-
kjömum, ef Leiita® væni eftir lánum
víðar en í Bandarífcjumum. Við
Magnús Kjartansison filuttum til-
lögu um það í neðri deild, að allt
vemkið yrði boði® út og tolemzkum
tilboðum teki@, ef þau yrðu sam
bærdleg''hvað sraerti verð og gæði
Þessá- tfliögu fedldi stjórnarliðið
enda þótt nú sé mikffll venkefna
skonbur hjá íslenzkum jánniðmaðd.
Voraandi tekst smíði þeimra
Framihaid á bls. 15