Vísir - 09.10.1977, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 9. október 1977 VISIK
hafi verið eins og skák, sem
teflist öðruvisi en ætlast er til,
þegar sest er við borðið.
Sjálfur var ég nú aldrei með-
mæltur mikilli samvinnu við
Sjálfstæðisflokkinn, því ég var
mótaður af öðrum
sjónarmiðum. En það var i
raúninni ekkert annað að gera á
þessum tima en að fara út i
þetta samstarf, m.a. vegna
þess, að ef það hefði ekki verið
gert, þá hefði tekist samstarf
með Framsóknarflokknum og
Sjálfstæðisflokknum. Þar var
ekki um að ræða nema annan
hvorn þessara tveggja mögu-
leika, og sannleikurinn er sá, að
reynslan sýnir að samstarf
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins gefst ekki vel.
Svo er það nú gömul regla i
pólitik, að menn reyna að velja
þann kostinn, sem er skárri af
tveimur, jafnvel þótt hann sé
ekki út af fyrir sig nógu góður.
Alþýðuflokkurinn
orðinn borgaralegur
flokkur
„Jafnaðarmenn hafa ekki náð
hér þeirri stöðu, sem skoðana-
bræður þeirra hafa i nágranna-
löndunum. — og kannski eru
fleiri en ein meginástæða fyrir
þvi.
Eitt meginatriðið er auðvitað,
að Alþýöuflokkurinn hér klofn-
aði tiltölulega snemma og illa.
Og hann varð ekki eins sterkur
verkalýðsflokkur hér eins og á
Norðurlöndum, vegna þess að
tiltölulega fljótt var höggvið á
tengslin milli Alþýðusambands-
ins og Alþýðuflokksins. Þetta
hafði mikil áhrif.
En það, sem er þó að minum
dómi aðalatriðið, er að frjáls-
lyndir og róttækir kjðsendur
hafa ekki trúað þvi, að Alþýðu-
flokkurinn vildi þær þjóðfélags-
breytingar, sem hann barðist
fyrir í upphafi. Hann hefur mót-
ast mikið af samvinnu við aðra
flokka, og hefur einhvern veg-
inn ekki orðið sá sameiningar-
flokkur jafnaðarmanna, sem sá
flokkur verður að vera sem ætl-
ar að verða stór og áhrifamikill
eins og Verkalýðsflokkarnir á
Norðurlöndunum, i Bretlandi og
Þýskalandi.
Ég tel að foringjarnir hafi lika
breyst. Flokkar draga ákaflega
mikið dám af foringjum slnum I
fámennum löndum. Það hefur
■ gerst alltof oft, að róttækir
menn I Alþýöuflokknum hafa
losnað úr tengslum viö hann, og
þeir, sem hafa stjórnaö honum
og mótað hann síðan á striðsár-
unum hafa smám saman gert
hann að borgaralegum flokki —
flokki, sem hefur viljað breyt-
ingar og lagfæringar, en sem
þjóðin verður ekki var við, að
hafi i hyggju þá gerbreytingu,
sem stóð til i upphafi.
Að sumu leyti eru þetta auð-
vitað breytingar timanna, og
þetta gerist nú viða. Sterkur lit-
ur fölnar i' of miklu ljósi, og ef
ljósið er skakkt þá breytist litur-
inn.’
„Það hefur gerst alltof oft, að
róttækir menn i Alþýðuflokkn-
um hafa losnað úr tengslum við
hann...”
,,Á þessum tima var það skil-
yrði til að fá inngöngu I Sam-
vinnuskólann, aö menn væru
ekki nasistar eða kommúnist-
ar.... En það voru nú einhverjir
laumufarþegar um borð....”
Ekkibeitt sér nóg
fyrir sameiningu
,,Ég held, að allt tal um að Al-
þýðubandalagið hafi tekið við
hlutverki Alþýðuflokksins sé
rangt.
Það sem Alþýðuflokknum
hefur mistekist lang mest, er að
hann hefur ekki beitt sér fyrir
þvi að sameina jafnaðarmenn
eins og hann þyrfti að gera.
Þessvegna missti hann af þvi
fylgi, sem fór til Sósíalista-
flokksins og Alþýðubandalags-
ins, og lika af hluta af þvi fylgi,
sem fór til Samtakanna á sinum
tima.
Sjálfur er ég þeirrar skoðun-
ar, að það þýði ekkert að vera
að tala um sameiningu
vinstrimanna öðru visi en að Al-
þýðubandaiagið sé aðili að þvi.
En það er líka tómt mál fyrir
Alþýðubandalagið að ætla að
sameina vinstri menn nema það
fylgi, sem Alþýðuflokkurinn
hefur, sé aðili að þvi. Þessir
flokkar verða að ná samstarfi ef
þetta á að takast.
Sameining hefði getað tekist
hér eins og i nágrannalöndunum
Sjálfur er ég þeirrar skoðunar,
að það væru fremur breytt við-
horf i utanrikismálum, sem
gætu ráðið úrslitum um þetta en
viðhorfin heima fyrir. Þær
breytingar verða lika sneggri.
Þvi er ekki að neita, að þessir
verkalýðsflokkar hafa verið að
deila um utanrikismál, og
kannski jafnvel miklu meira en
ástæða var til. Og út frá þvi hef-
ih^svo það ólán gerst, að þeir
hafa oft á tiðum ekki einu sinni
borið gæfu til að starfa saman
að þeim málum, sem þeir eru
sammála um.
Þetta er auðvitað lika sök for-
ystumannanna,ogþá er égútaf
fyrir sig ekki aö gera upp á
milli. Þegar tveir deila þá eiga
oft báðir einhverja sök.”
Breytt viðhorf
i utanrikismálum
utan að?
,,Að þvi er varðar breytt við-
horf iutanrikismálunum, þá hef
ég nú orðiö meiri trú á þvi, að
slikar breytingar komi utan að
en innan frá.
Annars hefur afstaða min til
erlendrar hersetu og hernaðar-
bandalaga allaf mótast af þvi,
að ég hef verið þeirrar skoðun-
ar, að við ættum að hafa
allt aðra stefnu uppi. Ég
tel, að smáþjóð eins og við, sem
ekki hefurher, ætti að skipa sér
i fylkingu meö þeim þjóðum,
sem berjast fyrir afvopnun og
gegn vigbúnaöi. Við gætum
gegnt hlutverki i þessu efni. Ég
bendi t.d. á hvað fordæmi okk-
ar I landhelgismálinu hefur ver-
ið merkilegt. Sú reynsla sýnir
okkur, að smáþjóðirnar geta al-
veg eins haft mikil áhrif og
stærri þjóðir.
Þótt við höfum orðið fyrir
vonbrigöum af samtökum eins
og Sameinuðu þjóðunum og
Þjóðabandalaginu I gamla
daga, þá er það staðreynd, að
hvergi hefur jafnrétti þjóða
komist lengra en á þessum vett-
vangi. Ef unnið væri að þessari
gömlu stefnu og hún gerð ný á
þeim vettvangi, hef ég trú á, að
hún bæri árangur.
Ég lit svo á, að þessi þriðja
leið í utanrikismálum, sem
stundumhefurverið talað mikið
um og stundum litið siðan á
strlðsárunum, hafi aldrei átt
meiri rétt á sér en nú. Þær þjóð-
ir, sem standa utan við
hernaðarbandalögin, eru miklu
fleiri og miklu f jölmennari held-
ur en hinar þjóðimar. Það er
ekki óeðlilegt.að þær þjóðirhafi
samstöðu.
En svo veit ég ekki nema það
geti gerst einn góðan veðurdag,
að þeim skilyrðum, sem sett
voru fyrir þvi, að við gengum i
Sameinuðu þjóðirnar og At-
lantshafsbandalagið, verði
komið I framkvæmd án þess
að við verðum spurðir
um. Á það er að líta, að
samvinna stórveldanna
tveggja, sem eru hryggur-
inn i Varsjárbandalaginu ann-
ars vegar og Atlantshafsbanda-
laginu hins vegar, hefur breyst
mjög mikið á siðustu árum. Ef
þærtilraunir,sem núerverið að
vinna að með slökun og sam-
starfi, bera árangur, þá getur
farið svo, að einhverjir forystu-
menn þessara þjóða segi bara
einn góðan veðurdag: eigum við
þá að vera að þessari vitleysu?
Hitt er svo annað mál, að
þessir aðilar allir eiga við að
glíma sameiginlegan andstæð-
ing, sem er hernaðarstefnan.
Jónas frá Hriflu: „Ágætur
kennari, og það var athyglisvert
aö honum hafði tekist mjög
fljótt að gæða þennan skóla is-
lenskum svip og alþjóðlegum
anda...”
Það eruþeir, sem vilja hafa vig-
búnað og framleiða vigvélar og
morðtæki af þvi að það er mikill
og góður „bisness”.
„Þetta hefur alltaf
verið vikivaki”
„Þaö er rétt, að það kom fyrir
hér áöur fyrr, að ég var I fram-
boði til alþingiskosninga, en það
var nú aldrei mikil alvara i þvi.
„Ef ég væri ungur nú og mætti
ráða breytingum á listamanna-
launum, þá myndi ég setja þá
skipan á, að öil stærri sveitarfé-
lögin hefðu i sinni þjónustu
listamann....’”
„Ég hef alltaf litið svo á, að eina
raunverulega vinstri stjórnin,
sem hafi verið við völd hér hafi
verið ríkisstjórnin 1934-1937....”
Ég var einu sinni i framboði
fyrir Alþýðuflokkinn i Arnes-
sýlu. Það var nánast ibarnæsku
minni, eða 1946.
Ég held að baráttan hafi ekki
verið mikið illskeyttari þá en
nú. Þetta hefuralltaf verið viki-
vaki, og borið meira á átcStun-
um tilsýndar, en hjá þeim, sem
tekið hafa þátt i þessu.
Það er hins vegar rétt, að
stjórnmálabaráttan hefur
breyst, og alveg sérstaklega
framboðin. Nú er þetta háð að
verulegu leyti i útvarpi og sjón-
varpi, og verður þvi öðru visi.
Það er svona eins og að kvik-
myndaleikur er svolitið öðru
visi en að leika á leiksviði.
Þvi skal þó ekki neitað, að
stjórnmálabaráttan var áður
fyrr persónulegri og óvægnari,
en ég held að það hafi nú meira
verið að þykjast en alvara.
Á þessum tima var Jörundur
Brynjúlfsson helsti stjórnmála-
foringinn á Suðurlandi. Mér
þótti afskaplega skritið að vera i
framboði á móti Jörundi, þvi ég
hafði litið á hann sem „grand
oldman”i sunnlenskri pólitfk.
Hann var einhver besti funda-
maður sem uppi var, og
ákaflega sleipur og slyngur
stjórnmálamaður. Bjarni á
Laugarvatni var lika i fram-
boði, en hann var þá að vísu
hálfgerður uppreisnarmaður i
Framsóknarflokknum. Hann
var sterkur og áhrifamikill
stjórnmálamaður.”
í kappræðum við
Sveinbjörn Högnason
Svo var ég tvisvar i framboði i
Rangárvallasýslu. Þar var Al-
þýðuflokkurinn alveg fylgislaus
og þvi alveg óhætt aö senda mig
þangað. Þar voru lika menn,
sem voru mér minnisstæðir.
Helgi Jónasson, læknir, sem var
þingmaður Rangæinga, var ró-
iegur, gætinn, sterkur og per-
sónulega vinsæll og mætur mað-
ur.Og svo var Ingólfur Jónsson,
sem var þá nýkominn á þing, aö
leggja undir sig kjördæmiö.
Þá var séra Sveinbjörn
Högnason mjög áhrifamikill, og
hann var langmestur kapp-
ræðumaöur, sem uppi var á
þeim tima. Ég varð svo frægur
að deila einu sinni við hann á
fundi. Hann kom á framboðs-
fund I Fljótshliðinni árið 1949 til
að styöja við bakið á Fram-
sóknarflokknum, og það töldu
margir, að þessi fundur hefði
orðið eins konar einvigi milli
okkar Sveinbjörns. Það var
auðvitað tómur misskilningur,
þvi við vorum m jög mikið sam-
mála, eins og við höfðum verið
bæði áður og siðar. En samt
varð nú þetta viðureign. En ég
man, að hann bauð mér heim i
kvöldmat á eftir og við sátum
saman eins og bestu vinir fram
á nótt.”
Bókmenntaáhuginn
vaknaði i veikindunum
„Þegar ég var ungur drengur,
og fram eftir aldri, var ég
heilsulitill og lá oft langar legur.
Það eina, sem ég gat gert mér
til afþreyingar langa tima, var
að lesa bækur. Þannig vaknaði
áhugi minn á bókmenntum.
Aður fyrr var ég eiginlega
alætá ábækur, en mesthef ég þó
lesið islenskar bókmenntir og
Norðurlandabókmenntir.
Það er frekar erfitt að bera
saman stöðuna i íslenskum bók-
menntum nú við það sem áður
var, vegna þess, að maður veit
svo mikið meira um eldri bók-
menntirnar, og dómar um sam-
timabókmenntir eru alltaf dálit-
ið hæpnir.
Bókmenntirnar eiga nú i mik-
illi samkeppni við fjölmiðla og
aðrar listgreinar, en ég held, að
efmaður liturá það.sem bester
gert — en það gerir maður allt-
af, þegar litið er til baka, og á
auðvitað einnig að gera, þegar á
samtimabókmenntirnar er litið
— þá stöndum við okkur vel að
minu áliti.
Og mér finnst að t.d. i saman-
burði við Norðurlandabók-
menntir, sem ég fylgdist allvel
með á timabili, þurfi islenskar
bókmenntir alls ekki að bera
neinn kinnroða.
Ahugi almennings á bók-
menntumoglistumerhér miklu
meiri en tiðkast með öðrum
þjóðum, og reyndar furðulega
mikill. Sumum finnst, að breyt-
ingar hafi orðið og t.d. að bók-
menntir sett ofan. En þá er á
það að lita, að nýjar listgreinar
hafa komið til. Við höfum verið
að nema þetta á siðustu fjörutiu
árum, einsog svo margt annað.
Málaralistin, tónlistin, leiklistin
hafa tekið her gifurlega miklum
framförum. Og sumir, sem
skara fram úr i þessum efnum,
hefðu sjálfsagt orðið bók-
menntamenn i gamla daga,
þegar um miklu minna var að
velja.
Mér finnst, að okkar yngri
menn standi sig nokkuð vel.
Bókmenntir eru tvenns konár.
Það eru annars vegar hug-
myndir og hins vegar málið.
Að þvi er hugmyndirnar varð-
ar stöndum við okkur vel. Það
hafa komið ný yrkisefni, sem
margir hafa gert mikil og góð
skil.
Hitt er auðvitað umdeilan-
legra, þvi Islenskan er dálitið
erfitt tæki með að fara. En ég
hugsa, að aldrei hafi verið skrif-
að betur siðan I fornöld á Is-
lensku en nú, þegar það er met-
ið, sem upp úr gnæfir.”
Óhugsandi að vera rit-
höfundur i tómstundum
„En það, sem ég tel einna
helst ábótavant, er að þrátt
fyrir mikla og aukna almenna
menntun hafa vinnubrögð rit-
höfundanna ekki tekið eins mik-
um framförum og maður skyldi
ætla.
Það held ég að stafi I og með
af vinnuskilyrðunum. Nú er
alveg óhugsandi að vera rithöf-
undur itómstundun einsog hægt
var að vera t.d. ljótskáld fyrir
50 eða 100 árum. Og ef litið er á
þá fyrirgreiðslu, sem Islenskir
rithöfundar fá, er alveg ljóst að
hún er alltof lítil.
„Mesta atómskáid sem uppi
hefur verið á tsiandi og Norður-
löndum var Egill Skallagrims-
son..„”
VIÐTAL: ELÍAS SNÆLAND JONSSON MYNDIR: EINAR GUNNAR EINARSSON
.. " "a—111 ..................... .1