Vísir - 19.12.1977, Qupperneq 10

10
Mánudagurinn 19. desember 1977 VISIR
VÍSIR
utgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdarstjóri: Daviö Guömundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson (ábm)
Olafur Ragnarsson
Ritstjornarfulltrui: Bragi Guðmundsson.
Umsjon meó Helgarblaöi: Árni Þórarinsson.
Frettastjori erlendra frétta: Guðmundur Pétursson.
Blaóamenn: Edda Andrésdóttir, Elías Snæland Jónsson, Guðjón Arngrimsson,
Jonina AAichaelsdottir, Kjartan L. Pálsson, Kjartan Stefánsson, Oli Tynes,
Sigurveig Jonsdottir, Sæmundur Guðvinsson.
iþróttir: Björn Blöndal, Gylfi Kristjánsson.
Ljosmyndir: Jens Alexandersson, Jón Einar Guðjónsson.
utlit- og hónnun: Jon Oskar Hafsteinsson, Magnus Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjori: Pall Stefansson.
Dreifingarstjori: Sigurður R. Pétursson.
Auglysingar og skrifstofur: Sióumúla 8. Simar 86611 og 82260.
Afgreiósla: Stakkholti 2-4, simi 86611.
Ritstjorn: Siðumula 14. Simi 86611 (7 linur)
Askriftargjald kr. 1500 á mánuói innanlands.
Veró i lausasölu kr. 80 eintakið.
Prentun: Blaóaprent.
Gálgofresturíim fiðinn
Ríkisstjórnin hefur nú ákveðiö hvernig afgreiða
skuli greiðsluhallalaus f járlög fyrir næsta ár. Þá tek-
ur við annað vandamál enn erfiðara úrlausnar. Sið-
astliðið haust var tekinn gálgafrestur til þess að ráða
fram úr rekstrarörðugleikum fiskvinnslunnar.
Eðli íslenskrar hagstjórnar virðist vera fólgið í því
aðskjóta vandamálum á frest, en leysa þau síðan eitt í
einu án heildarstefnumörkunar. Að visu er þetta full-
mikil einföldun, en eigi að siður hefur hún að geyma
sannleikskjarna, sem ástæða er til að gefa gaum.
I haust sem leið var Ijóst, að fiskvinnslan ætti við
margháttuð vandamál að ræða. Þar kom í fyrsta lagi
til sá almenni vandi sem skýtur alltaf upp kolli öðru
hverju, að endar náðu ekki saman gjalda- og tekju-
megin í rekstrinum. I annan stað kom fram í dagsljós-
ið, að ýmis fiskvinnslufyrirtæki áttu við rekstrar-
tæknileg vandamál að etja.
Rikisstjórnin ákvað að stuðla að lausn hinna tækr.i-
legu mála með 500 millj. kr. lánafyrirgreiðslu. Hún
hefur hins vegar ekki komist i gegnum kerf ið enn sem
komið er. Almennum rekstrarvanda fiskvinnslunnar
var á hinn bóginn skotið á frest með því að hækka ekki
fiskverð.
Það dugði þó ekki til að láta f iskverð standa óbreytt.
Viðmiðunarverð Verðjöfnunarsjóðs f iskiðnaðarins
var sett hærra en markaðsverðið erlendis á sama tíma
og það er i hámarki. Við slíkar aðstæður ætti fisk-
vinnslan að réttu lagi að greiða til sjóðsins. Gálga-
f resturinn hefur þvi fengist með seðlaprentun og tvö-
faldri gengisskráningu.
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna hélt aukafund fyrir
siðustu helgi. Þar voru rædd þau vandamál, sem að
steðja i þessu efni. Ljóst er, að gálgafresturinn hefur
aukið erfiðleikana, en í september nam rekstrarhalli
f rystihúsanna 7% af tekjum samkvæmt útreikningum
Þjóðhagsstofnunar.
í skýrslu Þjóðhagsstofnunar um afkomu frystihús-
anna frá þvi í október segir, að hinn almenni vandi
hafi fyrst og fremst hlotist af því að kostnaður hér á
landi hafi hækkað meir en afurðaverð. Markaðsað-
staða okkar erlendis er þó mjög sterk um þessar
mundir, nema að þvi er varðar saltfisk og skreið.Hér
er því um heimatilbúið góðærisvandamál að ræða.
Það er fullkomlega óraunsætt að reikna með hækk-
un afurðaverðs á erlendum mörkuðum. Eðlilegra
væri að gera ráð fyrir verðfalli. Staðreynd er að geng-
iðeralltof háttskráð, sennilega um 20%. Launahækk-
anir að undanförnu hafa því verið greiddar með full-
komlega verðlausum krónum. Þær eru í raun og veru
einskis virði.
Verði gengið hins vegar fellt eru kjarasamningar
lausir. Það þýðir nýjar launahækkanir í verðlausum
krónum og aukinn kostnað atvinnuveganna. Við erum
því i vítahring að þessu leyti. Vandinn verður einfald-
lega ekki leystur án þess að úrræðin taki til annarra
þátta efnahagsstarfseminnar.
Ríkissjóösdæmið var gert upp sem einangrað fyrir-
bæri i efnahagskerfinu. Þó að aðgerðir ríkisstjórnar-
innar i þeim efnum hafi í öllum meginatriðum verið
skynsamlegar, duga þærskammt fyrir þá sök fyrst og
fremst, að þær eru ekki þáttur i samræmdum ráðstöf-
unum í efnahagsmálum.
Vandamál frystihúsanna eru ekki fremur en ríkis-
sjóðsdæmið einangrað fyrirbæri. Og þau verða því
ekki leyst án alhliða aðgerða í efnahags- og launamál-
um. Nýr gálgafrestur með auknum greiðslum úr
verðjöfnunarsjóði með ríkisábyrgð er engin lausn,
heldur seðlaprentun, sem eykur verðbólguna.
Frelsi skoðana eða
frelsi fjármagns
Aukið frelsi
Ungir sjálfstæðismenn hafa
iðulega skirskotað til frjáls-
hyggjunnar i almennum um-
ræðum undanfarið. Til marks
um það eru meðal annars kröfur
um frjálsan útvarpsrekstur og
margs konar samdrátt i umsvif-
um rikisins undir kjörorðinu
báknið burt. Ýmislegt af þessu
— en ekki allt — gæti verið
góðra gjalda vert, ef hugur
fylgdi máli.
Hugmyndir tengdar frjáls-
hyggju hafa raunar lengi haft á-
hrif i islenzkum stjórnmálum.
Þær voru meðal annars ásamt
þjóðernishyggju eitt helzta
leiðarljós Islendinga i sjálf-
stæðisbaráttu þeirra á 19. öld.
Atgeirinn — samtök
til „lögbrota"
Um 1870 stofnuðu ungir ís-
lendingar búsettir i Kaup-
mannahöfn félag, sem þeir
nefndu Atgeirinn. Þeir, sem
stóðu að félaginu, höföu gert sér
ljóst, hversu mikilvægt það var
að afla málstað Islendinga sam-
úðar meðal erlendra þjóða. Var
þvi aöaltilgangur félagsins að
kynna sjálfstæðisbaráttuna er-
lendis og halda að öðru leyti
uppi sókn og vörn fyrir málstaö
þjóðarinnar i erlendum blööum.
Meðal þeirra sem stóðu aö fé-
laginu má nefna:
Sigurð Jónsson fósturson og
frænda Jóns Sigurðssonar, siðar
sýslumann i Stykkishólmi,
Björn Magnússon Ólsen siðar
prófessor, Skafta Jósefsson sið-
ar ritstjóra Austra, Björn Jóns-
son siðar ritstjóra Isafoldar og
ráðherra, Steingrim Thor-
steinsson skáld, Indriöa Einars-
son rithöfund, Guðlaug Guð-
mundsson siðar sýslumann, Jón
Jónsson prófast á Stafafelli,
Þorvald Thoroddsen jarðfræð-
ing, Eirik Magnússon bókavörð
i Cambridge, Asgeir Asgeirsson
kaupmann á Isafirði, Hjálmar
Jónsson kaupmann á önundar-
firði, Tryggva Gunnarsson
kaupstjóra Gránufélagsins, sið-
ar bankastjóra, Þorlák Ó. John-
son kaupmann, Pétur Eggerz
verzlunarstjóra og Daniel
Thorlacius verzlunarstjóra.
Að frumkvæði Atgeirsmanna
birtust ýmsar áróðurs- og deilu-
greinar i þýzkum og norskum
blööum á árunum 1872-73. Af
norskum blöðum, sem Atgeirs-
menn rituðu einkum i, má nefna
Dagbladeti Kristianiu (Osló) og
Bergens Tidende i Björgvin.
Sú grein, sem mest eftirmál
fyigdu fyrir Atgeirsmenn, birt-
ist þó i dönsku blaði, sem nefnd-
istHejmdal, og var hún ádeila á
Pétur biskup Pétursson. Spunn-
ust af ritdeilur, sem lauk með
mjög harðorðri grein i Bergens
Tidende. Brást Pétur biskup
þannig við, að hann stefndi Olaf
Lofthus ritstjóra blaðsins fyrir
--- V' \
Siguröur Lindal pró-
fessor skrifar þriöju
grein sina gegn frjáls-
hyggjumanninum Jóni
Steinari Gunnlaugs-
syni hdl. og segir að
hann leggi áherslu á aö
takmarka frelsið,
hefta umræður og
banna félög.
meiðyrði. Ekki vildi Lofthus
skýra frá þvi, hver væri höfund-
ur, en hann var Sigurður Jóns-
son sýslumaöur, sem áður er
nefndur. Málinu lauk svo, aö
Lofthus ritstjóri var dæmdur i
20 rd. sekt auk málskostnaöar.
Þessa fjárhæð greiddu nú At-
geirsmenn, en þeirhöfðu raunar
verið við þvi búnir og safnað fé i
þvi skyni haustið 1872. Lögðu
kaupmennirnir Hjálmar Jóns-
son, Asgeir Asgeirsson og Pét-
urs Eggerzfram drýgstan skerf
en aðrir félagsmenn það, sem á
vantaði.
Frjálshyggja
forn og ný
Af þviliku viröingarleysi um-
gengust nú Atgeirsmenn meið-
yrðalöggjöf Norðmanna á siðari
hluta 19. aldar. En þeir höföu
aðrar mikilvægari meginreglur
að leiðarljósi, sem áttu rót að
rekja til frjálshyggjunnar og
höföu verið lögfestar i stjórnar-
skrá Noregs og Danmerkur —
meöal annars reglur, er tryggðu
málfrelsi.
Slik ákvæði gengu siðan inn i
stjórnarskrá Islands, sem út-
gefin var 5. janúar 1874 og hafa
staðið þar siðan.
Hér er tilefni að minna á tvö
þeirra:
I 72. gr. er þvi slegið föstu, að
hver maður eigi rétt til að láta i
ljós hugsanir sinar á prenti, þó
verði hann að ábyrgjast þær
fyrir dómi.
I 73. gr. er sú meginregla, að
menn eigi rétt á að stofna félög i
sérhverjum löglegum tilgangi.
Ljóst er, að báðar þær grund-
vallarreglur, sem hér er skir-
skotað til, sæta takmörkunum
eins og raunar allt frelsi. En frá
sjönarmiði frjálshyggjumanna
hlýtur þó aðaláherzan að liggja
á sjálfu frelsinu hvort héldur til
að tjá hug sinn eða stofna félag
en ekki á takmörkunum þess —
ogþannig skildu Atgeirsmenn á
19. öld þessi ákvæði.
En frjálshyggjumaðurinn Jón
Steinar Gunnlaugsson hefur
annan skilning. Hann leggur
alla áherzlu á þau ákvæði, sem
takmarka frelsi og áhugamál
hans virðast einkum vera að
hefta umræöur og banna félög.
Hvers konar frjálshyggju að-
hyllist hann? Er það ef til vill
einungis frelsi fjármagnsins
eins og Þjóðviljinn hefur boriö
ungum sjálfstæðismönnum á
brýn?
Sigurður Lfndal.