Vísir - 13.03.1979, Side 11

Þriftjudagur 13. mars 1979
11
■
Á ráöstefnu Samtaka um vestræna samvinnu sl. laugardag var flutt erindi
Harry D. Train aðmíráls, yfirflotaforingja Atlantshafsherstjórnar NATO. Birtast
hér kaflar úr erindinu. Þar sem flotaforinginn komst ekki til landsins til þess að
f lytja erindi sitt, var þaö f lutt á ráðstefnunni af Robert Martini varaaðmírál, yfir-
manni varnarliðsins á Keflavíkurflugvelii. Myndin hér að ofan er frá ráðstefn-
unni.
i Evrópu, heldur og á Islandi. hámarki. Spurningarnar um sinni, en það verður aldrei of
Varúðaráætlanir krefjast þess, að hvenær og hversu mikið mundu mikil áhersla lögð á mikilvægi
varnarlið þurfi að efla á timum, ráðast af stjófnmálalegum þess, að þau ráð verði í tima
þegar ófriöarspennan er i ákvörðunum og aðstæðum hverju tekin.
flota sínum einum saman og vinna stöðugt að því að
gera þá fullkomnari. Þeir Ijúka smíði á einum nýjum
kjarnorkuknúnum árásarkafbáti á sex vikna fresti.
Við getum borið þessa uppbyggingu saman við
f jölda þeirra kafbáta, sem þýski flotinn hafði yfir að
ráða í byrjun síðari heimstyrjaldar, en þeir voru 57.
öll þekkjum við úr mannkynssögunni, hvflíku öng-
þveiti þýsku kaf bátarnir ollu, og hvernig þeir höfðu
nær sigrað i orustunni um Atlantshafið".
I
I
/* y
Tómas A. Tómasson
sendiherra, sem um
árabil var sendiherra
islands hjá Atlants-
hafsbandalaginu,
fjallar hér sérstaklega
um formlegt og óform-
legt framlag Atlants-
hafsbandalagsins til
lausnar á f iskveiðideil-
um íslendinga við aðr-
ar bandalagsþjóðir. Er
það, sem hér birtist, að
stofni til erindi Tómas-
ar á ráðstefnu Sam-
taka um vestræna
samvinnu s.l. laugar-
dag, en talsvert stytt.
veiðílögsögu íslendinga, þekkjast
ekki jafnalvarleg i sögu banda-
lagsins, nema deilur Grikkja og
Tyrkja, erharðastarhafa verið út
af Kýpur.
Að forminu til eru utanrikisráð-
herrafundir haldnir reglulega
tvisvar á ári oggefst þá tækifæri
til að reifa málin bæði á fundun-
um s jálfum i áheyrn fúlltrúa allra
15 aðildarrikjanna, en einnig, og
kannski er það ekki siður væn-'
legra til árangurs, utan funda á
tvihliða grundvelli. Þar að auki
kemur fastaráð bandalagsins
saman til funda allan ársins hring
og oft i viku hverri, og starfa
raunar fastafulltrúarnir þar stöð-
ugt saman og daglega, enda eru
skrifstofur þeirra og fram-
kvæmdastjóra bandalagsins allar
i sömu byggingunni.
Allir voru þessir möguleikar til
viðræðna notaðir i þorskastriðun-
um i þeim tilgangi að finna lausn
á deilumálinu. Raunar var At-
lantshafsbandalagið alls ekki
stofnað til þess að leysa inn-
byrðisdeilur aðildarrikjanna. Það
var stofnað i varnarskyni vegna
utanaðkomandi hættu og þess
vegna er um samtök samherja að
ræða. 1 sjálfum Atlantshafssamn-
ingnum er ekki stafkrók að finna
um deilumál aðildarrikjanna.
Óformlegir fundir Ein-
ars og Croslands skiptu
sköpum
Einn af mörgum kostum við
samstarfið i NATO i reynd er sá,
að formfesta er i lágmarki og
menn vinna saman án þess að
binda sig við itarleg samnings-
ákvæði, allt eftir þvi hvað ástæð-
ur leyfa hverju sinni. En fram-
kvæmdastjóri bandalagsins bauð
jafnan fram aðstoð, og þó var hún
ekki alltaf þegin. Gerði hann sér
tvisvar sérstakar ferðir til Is-
lands og oftar til Englands út af
fiskveiðideilunni. Varhanni stöð-
ugu sambandi við fastafulltrúa
deiluaðila og reyndi alltaf að bera
sáttarorð á milli og benda á leiðir
tíl úrlausnar.
Mikið byggist á persónulegu
sambandi fundarmanna, sem
eykst auðvitaö ogstyrkist, þegar
mikið er unnið saman og fundir
margir á skömmum tima. Agætt
dæmi um viðræður eða upptöku
viðræðna, sem auðvelt var að
koma á i NATO.erueinrnitt sam-
töl Anthony Crosland, utanrikis-
ráðherra Breta, við Einar
Agústsson, utanrikisráðherra —
og siðar einnig Geir Hallgrims-
son, forsætisráðherra — kvöldið
fyrir fyrri NATO-ráðsfundardag-
inn i Osló um miðjan mai 1976,
sem síðar leiddi til 1. júni sam-
komulagsins, er batt enda á fisk-
veiðideiluna. Þá var ekki einu
sinni stjórnmálasamband milli
Islands og Bretlands, þvi að
stjórnmálasambandi var form-
lega slitið við Breta 19. febrúar
1976 eða þremur mánuðum fyrr.
Fyrir tilstilli Norðmanna og að
ósk brezka ráðherrans var komið
á sambandi þarna undir kvöld,
áður en fundurinn hófst. Anthony
Crosland kom i heimsókn á

„Agætt dæmi um viðræöur eða upptöku viðræöna, sem auðvelt var að
koma á I NATO, eru einmitt samtöl Anthony Crosland, utanrlkisráð-
herra Breta, við Einar Agústsson utanrikisráöherra”.
hótelið til Einars Agústssonar og
höfðu þeir ráðherrarnir með sér
mjög óformlegan viðræðufund,
sem reyndist svo verða iqjphafið
að endanlegri lausn á siðustu
fiskveiöideilu Breta og Islend-
inga, þvi að viðræðurnar héldu
áfram næstu daga, meðan á ráð-
herrafundi bandalagsins stóð, og
var þar raunar jafnframt tii um-
ræðu á sjálfum fundinum lika.
Aðildin að NATO réð
úrslitum
Bandalagsþjóðirnar i NATO
allar aðrar en íslendingar verða
að teljast með þeim fastheldnustu
á gamlar venjur og reglur i
þjóðaréttí varðandi viðáttu land-
helgi. Raunar hafa þær allar,
a.m.k. þær sem geta vegna stað-
hátta tekið sér 200 milna efna-
hagslögsögu núna með einhliða
yfirlýsingum um útfærslu. En það
höfðu þær engar gert meðan deil-
urnarviðBretastóðusem hæst. A
þessu sviði þjóðaréttarins ein-
göngu voru NATO-þjóðirnar þess
vegna á öndverðum meiði við Is-
lendinga, en þær sýndu þó sér-
stökum vanda Islendinga skiln-
ing, þar sem allt efnahagslif okk-
ar hefur löngum verið háð fisk-
veiðum og byggir miklu mest á
þeim. En það fór ekki á milli
mála, að þessi skilningur á vanda
tslands og samúð með afstöðu Is-
lendinga var þrátt fyrir allt miklu
rikari innan Atlantshafsbanda-
lagsins, einmitt vegna aðildar
okkar að bandalaginu. Væru Is-
lendingar ekki samherjar i
bandalaginu, þá hefðu aðrar
bandalagsþjóðir örugglega haft
mun minni skilning á efnahags-
vandamálum utangátta smáþjóð-
ar, sem ekkert legði til sameigin-
legra viðfangsefna bandalagsins.
Með öðrum oröum, vegna þess að
bandalagsþjóðunum er kappsmál
að hafa allar 15 saman, þar með-
taldir Islendingar, sem sitja i
landfræðilegri miðju bandalags-
svæðisins, að skipuleggja
varnir og öryggi Vestur-Evrópu
og Norður-Ameriku, þa voru þær i
rikara mæli reiðubúnar aðganga
til móts við íslendinga í fiskveiði-
lögsögumálum og þar með leggja
harðar að Bretum að gefa eftir á
þessu sviöi og ganga til sam-
komulags. Þetta kom iðulega
fram i orðum og verki og var t.d.
sagt berum orðum af talsmönn-
um rikisstjórnar Sambandslýð-
veldisins Þýzkalands, þegar hún
gerði samkomulagið við íslend-
inga eftir úrfærsluna i 200 milur,
um svipað leyti og Bretar voru að
senda flotann enn á ný inn i flsk-
veiðilögsöguna i nóvemberlok
1975. Þá sögðust Vestur-Þjóðverj-
ar hafa slegið af kröfum sinum og
gert samkomulagið, af þvi' að Is-
lendingar væru mikilvægur sam-
herji i Atlantshafsbandalaginu.
Slit stjórnmálasam-
bandsins 1976
En þróunin varð lika mjög ör i
þjóðréttarmálum eftir þvi, sem
leið á þriðju alþjóðaráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna um réttar-
reglur á hafinu, og það stefndi að
200 milna efnahagslögsögu niu-
veldanna i Efnahagsbandalagi
Evrópu. Um áramótin 1975/76
reyndist James Callaghan, þá-
verandi utanrikisráðherra Bret-
lands, alls ekki hægt um vik að
halda annars vegar fram hörðum
kröfum Breta undir herskipa-
vernd á Islandsmiðum og hins
vegar krefjast samtimis sérrétt-
inda fyrir brezka fiskimenn innan
sameiginlegrar fiskveiðilögsögu
Efnahagsbandalagsins. Utan-
rikisráðherrann brezki var ein-
mitt á slikum samningafundi i
Efnahagsbandalaginu i Bruxelles
hinn 19. janúar 1976, þegar Joseph
Luns, framkvæmdastjóri At-
lantshafsbandalagsins, þá ný-
kominn úr Islandsferðalagi, átti
langar viðræður við hann þetta
kvöld. Daginn eftir sigldu her-
skipin út fyrir linu og Bretar
fengu góðar einkunnir samherj-
anna i NATO fyrir samkomulags-
vilja, en þaðdugði þó ekki, þvi að
jákvæður árangur varð ekki af
Lundúnaviðræðum forsætisráð-
herranna Geirs Hallgrimssonar
og Harold Wilson undir lok janú-
armánaðar. Breski flotinn kom
skömmu siðar (5. febrúar) inn
iyrir aftur, er deilan harðnaði á
ný og endaði með þvi, að stjórn-
málasambandinu var slitið. Er
það i fyrsta og eina skiptið, sem
stjórnmálasambandi hefur verið
slitið milli tveggja NATO-rikja.
Með breytingum á afstöðu til
viðáttu eigin efnahagslögsögu,
þörfum fyrir sérréttindi brezka
sjávarútvegsins innan sameigin-
legrar fiskveiðilögsögu Efna-
hagsbandalags Evrópu, ástand-
inuá Islandsmiðum i skugga her-
skipanna og starfa landhelgis-
gæslunnar Islenzku þar, harðri
afstöðu íslendinga og samúö ann-
arra bandalagsþjóða i NATO ein-
mitt vegna öryggis- og varnar-
sjónarmiða, þá myndaðist loks
möguleiki á málamiðlun, sem
varð að samningsgrundvelli, er
Oslóarsamkomulagið var gert
sumarið 1976. Enginn vafi er á
þvi, að þar skipti meginmáli aöild
Islands að Atlantshafsbandalag-
inu og þar af leiðandi meiri skiln-
ingur bandalagsþjóðanna, einnig
Breta þrátt fyrir allt, á viðhorfum
íslendinga og lifsnauðsyn að
tryggja skynsamlega nýtingu
fiskistofnana umhverfis landið.