Morgunblaðið - 16.03.2001, Blaðsíða 4

SAM Raimi er það sem kallað er
„cult“-leikstjóri, þ.e. hann gerir mynd-
ir sem eiga sér dyggan og tryggan
áhangenda- og aðdáendahóp en hefur
enn ekki komist í fremstu röð þeirra
kvikmyndagerðarmanna sem njóta
fjöldavinsælda. En núna, þegar hann
er annað hvort fertugur eða 41 árs eft-
ir því á hvaða heimildum er byggt,
virðist hann vera að þoka sér inn í
þeirra hóp. Næsta mynd hans heitir
Spiderman eða Kóngulóarmaðurinn
eftir samnefndri hasarblaðahetju og
hún gæti gert útslagið. Myndirnar
þrjár á undan, For Love Of the Game,
A Simple Plan og The Gift, sýndu að
hann ætlar sér að þróast út úr gusu-
gangi hrollvekjanna. Spurningin er
hvort aðdáendahópur hans þróast
með.
Æska með Bakkabræðrum
Sjálfur hefur hann alla sína tíð verið
sjúkur í kvikmyndir. Samuel M. Raimi
var næstyngstur fimm systkina og ólst
upp við hornaboltaleik og lestur Kóngu-
lóarmannsblaða í úthverfi Detroit. Nú
hefur hann rifjað upp þau áhugamál sín
í eigin bíómyndum – For Love Of the
Game og Spiderman. Fyrsta ást hans í
miðlinum var hins vegar bálkurinn um
Bakkabræður – The Three Stooges,
auk mynda Jerrys Lewis, en hvort
tveggja eru listamenn grófs hama-
gangshúmors. Slíkar bíómyndir hefur
Raimi enn ekki gert sjálfur.
Raimi segir föður sinn, Leonard
Raimi, húsgagna- og búsáhaldasala,
stærsta áhrifavald sinn. Raimi eldri
„sviðsetti og tók flóknar heimakvik-
myndir samkvæmt leiðbeiningum úr
bæklingi frá Eastman Kodak.“ Hann
kveðst hafa heillast „af því hvernig
unnt var að fanga veruleikann, hvort
sem hann var sviðsettur eða ekki, með
8 mm tökuvél, sýna hann og klippa upp
á nýtt þannig að atburðarásin varð
önnur en í lífinu.“
Sam Raimi gerði fyrstu kvikmynd
sína ellefu ára gamall og tveimur árum
síðar keypti hann fyrstu 8 mm vélina
fyrir peninga sem hann vann sér inn
með því að raka saman laufum í görð-
um nágrannanna. Hann prófaði eftir-
hermur á The Three Stooges en gerði
einnig „stórmynd“ úr borgarastríðinu
með leikmunum, búningum og 50
aukaleikurum.
Myndræn heljartök
Þessar tilraunir gerði hann með Iv-
an bróður sínum sem nú er eðlisfræð-
ingur. Saman fóru þeir að þróa alls
kyns undirfurðulega myndvinkla,
klippingar og tökuhreyfingar sem síð-
ar urðu vörumerki í hrollvekjum
Raimis. Æsilegur hraði og myndræn
heljartök á skilningarvitum áhorfand-
ans voru meginmarkmiðin.
Það runnu tvær grímur á foreldrana
eftir því sem Sam gerðist æ upptekn-
ari af kvikmyndagerðinni en þegar
hann var 15 ára leyfðu þau honum að
sækja kennslustundir í kvikmynda-
gerð ásamt eins árs eldri vini sínum,
Bruce Campbell, sem síðar varð leikari
í mörgum bíómyndum Raimis. Kenn-
arinn gerði piltinn að aðstoðarmanni
við tökur á kynningarmynd og eftir
það varð ekki aftur snúið. Sam Raimi
stundaði nám í tæknilegum efnum og
handritsgerð, auk þess sem hann lék í,
samdi og stjórnaði sínum eigin
„amatör“-myndum og fékkst við gerð
auglýsingamynda fyrir fyrirtæki í
Detroit.
Illska er góð
Hann innritaðist svo í enskunám við
Michigan-háskóla og þar kynntist
hann Robert Tapert hagfræðinema.
Þeir urðu miklir mátar og síðar sam-
starfsmenn, Tapert sem framleiðandi.
Þeir Sam og Ivan Raimi, Campbell og
Tapert stofnuðu fyrirtækið Renaiss-
ance Pictures. Þeir gerðu hálftíma-
langa kynningarútgáfu af hrollvekju
sem þeir sýndu hugsanlegum fjárfest-
um, kaupsýslumönnum og læknum í
Detroit, og tókst að herja út úr þeim
hálfa milljón dollara. Fyrir þessa pen-
inga varð The Evil Dead til (1983).
The Evil Dead státar hvorki af
sterkri persónusköpun né söguþræði,
þar sem er lýsing á því hvernig hópur
ungs fólks í fjallakofa verður illum öfl-
um að bráð. Aðalsmerki myndarinnar
er mögnun andrúmslofts og óhugnaðar
með sjónrænum bellibrögðum og
furðu vel heppnuðum tæknibrellum
miðað við kostnað, auk nokkuð stór-
skorins húmors, slettugangs og subbu-
skapar.
The Evil Dead malaði gull og vakti
gríðarlega athygli á þessum unga leik-
stjóra, m.a. á Cannes-hátíðinni. Tveim-
ur árum síðar kom stílfærður glæpa-
og hasarmyndaópus, Crimewave, með
nokkrum þekktum B-leikurum og
auknu fjármagni en í handriti Raimis
og vina hans, Coenbræðra, sem hann
skrifaði síðar með handritið að The
Hudsucker Proxy, var því miður meira
af lausbeisluðum hugmyndum en
heildstæðri söguhugsun. The Evil
Dead 2 (1987) var hið fyrirsjáanlega
framhald, í raun fyrri myndin aukin og
endurgerð, spriklandi af vibbaleg
fjöri og lunknum húmor.
Þarna var orðið ljóst að Sam Raim
býr yfir þeirri náðargáfu að geta be
meðölum kvikmyndamiðilsins m
kraftmiklum hætti þótt áhöld hafi ver
um þroska hans sem sögumanns. Stó
myndverin í Hollywood höfðu þó næg
legt traust á hæfileikum hans til
ferja hann þangað og fá honum í hen
ur verkefnið Darkman (1990). Þar se
ir Raimi með yfirvegaðri hætti en áðu
og býsna fagmannlega, sögu af vísind
manni sem leitar hefnda á glæpamön
unum sem sprengdu rannsóknarsto
hans í loft upp með þeim afleiðingu
að hann sjálfur afmyndaðist. Darkma
er andrúmssterkt hasarævintýri o
gefur Liam Neeson í titilhlutverkin
nokkurt svigrúm til persónusköpun
handan við gervið, snarpar æsingase
ur og flugeldasýningar.
Þriðja Evil Dead-myndin, Army O
Darkness, kom 1993 og er enn ósýn
hér, að ég held, en mun vera meira
Náðargáfa
Í æsku var Sam Raimi óður í ruddagrín The Three Stooges. Sem ungur maður gerði
hann hrollvekjuunnendur óða með myndum á borð við The Evil Dead-þríleikinn og
hundakúnstum í stælmiklu myndmáli. Sem eldri maður hefur Sam Raimi
róast og endurnýjast með hnitmiðuðum spennumyndum eins og A Simple Plan
og nú The Gift – Náðargáfunni, sem í dag verður frumsýnd hérlendis. Árni
Þórarinsson segir frá þessum fjölhæfa kvikmyndagerðarmanni.
Sams Raimis
4 C FÖSTUDAGUR 16. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ