Morgunblaðið - 06.11.2003, Blaðsíða 2

2 C FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ








































































































NÚR VERINU F
RJÁLST framsal veiðiheimilda er
einn af hornsteinum þess kerfis sem
notað er til að stjórn fiskveiðum við
Ísland. Framsalið er jafnframt sá
þáttur kerfisins sem hefur verið
gagnrýndur hvað mest af andstæðingum kerfis-
ins, gagnrýni sem getið hefur af sér orð á borð við
„kvótabrask“ og „kvótasvindl.“ Aðrir eru hins
vegar á þeirri skoðun að framsalið hafi leitt til
þeirrar hagræðingar sem greininni er nauðsynleg
til að standa á eigin fótum.
Lög um stjórn fiskveiða voru sett með það að
markmiði að laga afla íslenskra skipa að afrakst-
ursgetu fiskstofna. Í megindráttum gera lögin ráð
fyrir að réttur til veiða hlutgerist í aflamarki eða
kvóta sem leiðir af aflahlutdeildum sem bundnar
eru skipum. Sjávarútvegsráðherra ákveður leyfi-
legan afla kvótabundinna fisktegunda á hverju
fiskveiðiári. Aflahlutdeild skips í fisktegund
ákvarðar svo hlut þess í leyfilegum afla tegund-
arinnar á því fiskveiðiári. Aflaheimild skips í teg-
und á fiskveiðiári nefnist aflamark.
Heimilt er að flytja aflahlutdeild og aflamark að
hluta eða að öllu leyti af einu skipi á annað. Flutn-
ingur aflamarks á skip eykur aflaheimildir þess á
því veiðitímabili sem stendur þegar flutningurinn
á sér stað eða „innan ársins“ eins og það er jafnan
nefnt í daglegu tali. Fluttar aflahlutdeildir á skip
auka hins vegar aflaheimildir skipsins varanlega
frá og með næsta veiðitímabili eftir að aflahlut-
deildin er flutt á skipið.
Útgerðir oft í eigu sama aðila
En það er að mörgu að gæta þegar skoðaðar eru
tilfærslur á kvóta, hvort sem um er að ræða var-
anlegan kvóta eða kvótaleigu innan ársins. Í svari
sjávarútvegsráðherra við fyrirspurn Jóhanns Ár-
sælssonar, alþingismanns, um flutning veiðiheim-
ilda fiskveiðiárin 2001/2002 og 2002/2003 kemur
t.a.m. fram að á tímabilinu fluttu sjávarútvegsfyr-
irtæki á Akureyri frá sér mun meiri kvóta en þau
fluttu til sín. En þar með er ekki öll sagan sögð.
Það er í langfæstum tilfellum svo að handhafar
kvóta leigi eða selji frá sér kvóta í hagnaðarskyni,
heldur er það gert til að laga kvótann sem best að
afkastagetu skipanna og fiskvinnslunni hverju
sinni.
Í skráningakerfi Fiskistofu eru aflaheimildir
skráðar á skip. Í svari sjávarútvegsráðherra mið-
ast millifærslur aflaheimilda eða varanlegs kvóta
við kennitölur þeirra aðila sem millifærðu. Kenni-
tölur ákvarða hverjir eru óskyldir aðilar. Þess
vegna ber að hafa í huga að í mörgum tilfellum,
einkum þar sem um stærri sjávarútvegsfyrirtæki
er að ræða, er líklegt að umtalsverður hluti af
millifærslum aflaheimilda sé milli fyrirtækja í
eigu sama aðila. Þannig er Útgerðarfélagið Hjalt-
eyrin samkvæmt gögnum Fiskistofu það útgerð-
arfélag sem færði frá sér mestan varanlegan
kvóta á síðustu tveimur fiskveiðiárum. Hjalteyrin
er dótturfélag Samherja hf. á Akureyri og segir
Kristján Vilhelmsson, framkvæmdastjóri útgerð-
arsviðs Samherja, að á tímabilinu hafi eina skip
félagsins, Hjalteyrin EA, verið selt og kvóti þess
færður á önnur skip Samherja. Sama á við um
fjölmargar millifærslur á kvóta í svari ráðherra,
kvóti er færður á milli skipa útgerða sem eru að
hluta til eða að öllu leyti í eigu sama aðila eða milli
útgerða sem eiga í hvers konar samstarfi sín á
milli.
Kvótinn lagaður að veiðigetu
Þá verður að hafa í huga að fjölmörg sjávarút-
vegsfyrirtæki landsins hafa sérhæft sig í veiðum
og vinnslu ákveðinna fiskitegunda. Þessi fyrir-
tæki skiptast gjarnan á kvóta sín á milli innan árs-
ins, eitt fyrirtæki fær t.d. þorskkvóta í skiptum
fyrir karfakvóta frá öðru fyrirtæki. Eiginlegt verð
þessara kvóta miðast einkum við hagkvæmni
veiðanna. Þar sem kostnaður við karfaveiðar er
hærri en við þorskveiðar er gangverð á aflamarki
Þetta eru engin ný
hafi ekki misst sjón
ið á þennan hátt ti
Þessir tveir þættir
hreyfingum á aflah
bili sem um ræðir
að einhverjar heim
að þær nýtast okku
Hann segir grei
aflaheimilda gæti
hvernig slíkt fer f
umræddu tímabill
inga sérhæft vinn
framleiðslu verðm
félagið nú áherslu á
ureyri fremur en a
á aflaheimildum m
þar sem fyrirtæki
marks hagkvæmni
ekki má rugla sam
isstuðulinn og hins
við gefum okkur d
hendi 110 tonn af
karfa sem henni n
skipta við hana á 5
mætin séu þau söm
þetta út eins og v
þorskígildstonn en
gerst en fyrirtæki
mætum aflaheimil
nýta aflaheimildirn
en á hinn bóginn e
gerð út frá sinni
kannski best að þa
með svona tölur út
finnst líka fáheyrt
arfélögin tortryggi
hagkvæmastan hát
aflaheimilda. Eins
ÚA á toppnum bæ
verðmæti þannig a
svo út í umræðunn
að nýta þær aflahe
segir Sæmundur F
Endurspeglar h
Í fyrirspurn Jóhan
flutning veiðiheim
ræddum fiskveiðiá
af öllum sveitarfél
færður til Grindav
er að ræða leigu
kvóta.
Þorbjörn-Fiskan
sjávarútvegsfyrirt
an kvóta á síðust
kvæmt svari sjáva
lagið til sín 6.05
tveimur fiskveiðiár
Þannig leigði fyrir
það sem það leigði
þorsks mun hærra. Þannig fæst mun meira magn
af karfa í skiptum fyrir þorsk en verðmæti kvót-
anna er engu að síður það sama. Þegar þessi skipti
eru færð til bókar hjá Fiskistofu kemur hins veg-
ar fram mismunur, þannig að fyrirtækið sem lét
frá sér karfakvótann virðist hafa fært frá sér
meiri kvóta en það sem lét frá sér fyrir þorskkvót-
ann.
Í svari sjávarútvegsráðherra eru aðeins skoð-
aðar millifærslur á bolfiskkvóta en ekki tekið tillit
til annarra tegunda, s.s. uppsjávartegunda eða
rækju. Þess vegna er mikilvægt að gera sér grein
fyrir því að mörg fyrirtækjanna sem þar er getið
hafa sérhæft sig í veiðum og vinnslu uppsjávar-
tegunda. Þessi fyrirtæki leigja gjarnan til sín, eða
kaupa, mikið af loðnu- og síldarkvóta en láta frá
sér botnfiskkvóta í staðinn. Í svari ráðherra lítur
hins vegar út fyrir að þessi fyrirtæki hafi aðeins
flutt frá sér kvóta.
Jafnframt ber að hafa í huga að algengt er að
útgerðir visti veiðiheimildir sínar á skipum ann-
arra útgerða til lengri eða skemmri tíma. Slíkar
„geymslur“ koma fram sem tilfærslur til og frá
umræddum skipum, þó svo að þar sé alls ekki um
að ræða eiginleg viðskipti með kvótann og Fiski-
stofa hefur ekki tök á því að fylgjast með hvenær
um slíkt er að ræða. Það kann því að skekkja þess-
ar tölur umtalsvert, ásamt reyndar ótal öðrum
þáttum.
Þess ber að geta að viðskipti lögaðila þar sem
aflahlutdeild fylgir skipi í viðskiptum með skip,
koma ekki fram í tölum í svari sjávarútvegsráð-
herra. Sama gildir þegar lögaðilar sameinast und-
ir einni kennitölu.
Misskilnings gætir í umræðunni
Í svari sjávarútvegsráðherra kemur fram að Út-
gerðarfélag Akureyringa var það sjávarútvegs-
fyrirtæki sem flutti frá sér mest aflamark á
umæddum fiskveiðiárum. Þannig leigði félagið til
sín 5.336 þorskígildistonn á tímabilnu en færði frá
sér 10.972 tonn eða 5.637 þorskígildistonn um-
fram það sem félagið leigði til sín á umræddu
tímabili.
Sæmundur Friðriksson, útgerðarstjóri ÚA,
segir að til að fara með svona tölur verði að hafa
forsendur að baki útreikningunum og skýra
hvernig hlutirnir raunverulega eru. „Í fyrsta lagi
nær þetta tímabil allt aftur til 2001 þegar sjó-
mannaverkfall stóð og eftir stóðu ónýttar afla-
heimildir vegna þess sem útgerðarfyrirtæki áttu í
vandræðum með að ná. Mörg þeirra leigðu þá frá
sér kvóta sem aðrir gátu nýtt sér, líkt og í okkar
tilfelli, og allir sjá að þessar aðstæður sköpuðust
af sjómannaverkfallinu en eru ekki viðtekin
vinnubrögð. Önnur skýring sem ekki er tekin
þarna með í myndina er að fyrirtækin innan
Brims hagræða á milli sín í vinnslu og þannig fara
frá okkur aflaheimildir sem nýtast systurfélögum
okkar á sama hátt og við fáum heimildir sem hag-
stæðara er fyrir heildina að nýttar séu hjá ÚA.
Ekki er allt se
Opinberar tölur um flutning veiðiheimilda milli fyrirtækja og
Á hverju fiskveiðiári er flutt
umtalsvert af veiðiheimildum
á milli skipa, bæði varanlega
og innan ársins. Sjávarútvegs-
ráðherra lagði fyrir skömmu
fram á Alþingi upplýsingar
um flutning veiðiheimilda á
síðustu tveimur fiskveiðiárum.
Ekki er þó allt klippt og skorið
í þeim efnum. Helgi Mar
Árnason leitaði skýringa.

 





   

 











  

  

 
 
 

 

!" 
# 


$

 

% 
 

   


&  

  

$ 
 

# 
' 
 

(
 
 

)  

*  
  *
  +,  

-.  

 

!

 


(  
  (!

*#  
 

 
/
  
  

0 


 

   
 

&!


1 

1






/#


 
-








 
 




 *
#
 



 2
* 
# 
 

3
 #


0














 


 

 

 


 



  






























!

 
"# $%&'




   

 
 


 






 





!


"
 





VERÐI viðvarandi
hlýnun sjávar við Ísland
getur það leitt til aukins
botnfiskafla. Þetta kom
fram í máli Jóhanns Sig-
urjónssonar, forstjóra
Hafrannsóknastofnun-
arinnar, á aðalfundi LÍÚ
í síðustu viku.
Jóhann sagði að sveifl-
ur í veðurfari á norður-
hveli jarðar hafi meðal
annars lýst sér í hlý-
skeiði á árunum frá 1920
til 1964 en þá hafi mjög
skyndilega skollið á
kuldaskeið sem varði
nánast óslitið til ársins
1970. Árferðið hafi síðan
batnað en verið nokkuð
breytilegt frá ári til árs en ýmis ein-
kenni hlýskeiðs hafi komið fram á
síðustu 5 árum.
Áhrif hlýnunar við Ísland í sögu-
legu tilliti eru helst þau að þá er auk-
ið streymi og útbreiðsla Atlantssjáv-
ar norður og austur fyrir land, með
tilheyrandi aukningu næringarefna.
Sagði Jóhann að þá færi frumfram-
leiðni og dýrasvif vaxandi, burðar-
geta fiskimiðanna ykist almennt og
þar af leiðandi útbreiðsla og afrakst-
ur flestra nytjastofna. Þá væru
sömuleiðis auknar líkur á reki þorsk-
seiða til Grænlands og göngum
hrygningarfisks þaðan til Íslands,
enda áhrif hlýnunar enn afdrifaríkari
á nyrstu jaðarsvæðunum eins og við
Grænland. Þannig batni vaxtarskil-
yrði og þorskur sé líklegri til að vaxa
og hrygna við Vestur-Grænland.
Hefur áhrif á útbreiðslumörk
Jóhann sagði að sjávarhitabreyting-
ar gætu haft töluverð áhrif á út-
breiðslumörk einstakra fiskstofna og
göngur þeirra. Þessu til stuðnings
benti Jóhann á að mjög sterkt sam-
band væri jafnan milli stærðar loðnu-
stofnsins og meðalþyngdar 5-8 ára
þorsks sem væri afar háður loðnu
sem æti. Á seinni árum hafi sam-
bandið hins vegar veikst, líklega
vegna þess að aðgengi þorsks að
loðnu hafi minnkað með breyttu hita-
fari sjávar. Loðnan virðist einfald-
lega hafa hagaðsér öðruvísi og haldið
sig í auknum mæli þar sem þorsk-
urinn nær ekki til hennar.
Jóhann sagði að á hlýskeiðum
væru ennfremur auknar líkur á
göngum norsk-íslenskrar síldar á
Norður- og Austurmið, enda væri þá
meira af rauðátu sem væri aðalfæða
síldarinnar. Auk þess mætti greina á
hlýskeiðum vaxandi gengd suðlægari
tegunda á borð við ýsu, lýsu, skötu-
sel, makríl og kolmunna.
Jóhann velti því fyrir sér hvað
myndi gerast ef hlýnun síðustu ára
yrði viðvarandi. Hann sagði þó skyn-
samlegt að hafa í huga í því samhengi
að nú væru uppi aðrar
aðstæður en á hlý-
skeiði síðustu aldar.
Ástand fiskistofna
væri nú annað, eink-
um væru botnfisk-
stofnar veikari, veiði-
tækni væri önnur og
meiri, auk þess sem
lífkeðjan væri nýtt
öðruvísi, með meiri
uppsjávarveiðum og
stækkandi hvalastofn-
um enda ekki stund-
aðar hvalveiðar.
Engu að síður
mætti halda því fram
að ef héldi áfram að
hlýna myndi botnfisk-
afli aukast og síldar-
stofnar styrkjast. Eins gætu kol-
munnaveiðar aukist á kostnað
loðnuveiða. Þá myndu rækjustofnar
væntanlega veikjast enn frekar.
Vistkerfi eins og í Norðursjó?
Jóhann varpaði líka fram þeirri
spurningu hvað myndi gerast ef
hlýnun yrði enn meiri vegna hnatt-
rænna breytinga, eins og reyndar
margt benti til. Sagði hann þó mikla
óvissu í þeim efnum, enda gæti slík
hlýnun breytt straumakerfi við land-
ið. Þó mætti ímynda sér að loðnu-
stofninn gæti nánast horfið við slíkar
aðstæður, enda gætu öll hlutföll teg-
unda hugsanlega raskast. Vistkerfið
hér við land gæti þá kannski orðið
líkara því sem þekkist í Norðursjó,
þar sem stofnar lýsu og ýsu eru mun
stærri samanborið við þorsk. Jóhann
minnti þó á að hafa yrði í huga að
skilyrðin í sjónum gætu versnað
mjög snöggt, líkt og gerðist árið 1965
þannig að langt í frá væri á vísan að
róa í þessum efnum.
Jóhann sagði sérstaklega mikil-
vægt á tímum breytinga í hafinu
kringum landið að unnt verði að efla
haf- og fiskirannsóknirnar svo betur
megi skilja orsakir og afleiðingar
þessara breytinga. Með nýrri tækni
mætti t.d. fylgjast betur með haf-
straumum og hitafari sjávar. Með
fullkomnum fiskmerkjum mætti
rannsaka betur en áður var hægt at-
ferli fiskanna, göngur og umhverfi
þeirra. Þá væri afar brýnt að efla all-
ar loðnurannsóknir í Norðurhöfum,
enda loðnan burðarás í lífkeðjunni
við Ísland. „Lífkerfið sem við erum
að nýta er breytingum háð. Ljóst er
að veðurfar mun breytast, aðeins
óvíst hvenær og á hvern veg það ger-
ist. Umhverfið skapar rammann á
hverjum tíma og höfum við lítil áhrif
þar á. Hins vegar getum við stýrt
veiðunum innan hvers tímabils á
grundvelli rannsókna og í samræmi
við afrakstursgetu fiskstofnanna .
Það er eina svar okkar við breyttum
aðstæðum,“ sagði Jóhann.
Hlýrri sjór
getur leitt til
meiri afla
Jóhann Sigurjónsson
forstjóri Hafrann-
sóknastofnunar.