Morgunblaðið - 16.12.2003, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Leiðarvísir í ásta-
málum er eftir
höfundana Ingi-
mund gamla, Ma-
dömu Tobbu og
Amor. Þessi bók
er samsteypa
smárita sem
komu út árin
1922–1927 og
var ætlað að veita lesendum hagnýt
ráð á hlykkjóttum vegi ástarinnar.
Bókin inniheldur sérstakan leiðarvísi
í ástamálum fyrir unga menn. Þar er
einnig að finna leiðarvísi fyrir ungar
stúlkur sem glímir við spurninguna
um hvað það sé sem gerir konur ynd-
islegar í augum karlmanna. Í Hand-
bók hjóna reynir Madama Tobba að
vísa hjónum til vegar í völundarhúsi
ástarinnar en höfundurinn Amor veitir
að lokum forskriftir að ástar- og bón-
orðsbréfum.
Höfundar ritanna, skemmtikraft-
arnir Ingimundur og Tobba, eru hold-
gervingar tímans. Ingimundur Sveins-
son, sem var bróðir Kjarvals, hermdi
eftir íslenskum dýrum með fiðlu sinni
á meðan Jónína Sigríður Jónsdóttir,
Tobba, lék kúnstir fyrir áhorfendur
eins og þrautþjálfaður sirkusleikari.
Og Reykjavík hló.
Leiðarvísir í ástamálum er 6. ritið í
heimildaritaröð Söguspekingastiftis.
Ritstjóri ritraðarinnar er Örn Hrafn-
kelsson. Þorfinnur Skúlason og Örn
Hrafnkelsson bjuggu bókina til prent-
unar og rituðu inngang.
Útgefandi: Söguspekingastifti.
Dreifing: Háskólaútgáfan. Ritið er 88
bls.Verð: 1.860 kr.
Ástamál
Með okkar aug-
um nefnist bók
sem tileinkuð er
börnum sem
greind eru með
einhvers konar
fötlun eða sérþarf-
ir. Bókin er að
mestu skrifuð af
53 systkinum
barna með sérþarfir. Ritstjóri er Don-
ald Meyer. Í bókinni eru frásagnir
barna á aldrinum 4–18 ára. Þau segja
frá því hvernig þau upplifa að eiga
systkini með sérþarfir s.s. einhverfu,
flogaveiki, ofvirkni, blindu, lömun,
Downs-heilkenni, Tourette-heilkenni,
athyglisbrest o.fl. Einnig er að finna í
bókinni skilgreiningar á þeim sérþörf-
um, sem minnst er á, ásamt kafla um
hvernig hægt er að leita frekari upp-
lýsinga um efnið á Netinu. Að lokum
eru upplýsingar um námskeið hjá
Systkinasmiðjunni, ásamt upplýs-
ingum um félagasamtök og stuðn-
ingshópa sem að gagni mega koma.
Þýðingin er unnin í samráði við for-
svarsmenn Systkinasmiðjunnar og
með þeirra milligöngu hefur verið
bætt við frásögnum nokkurra ís-
lenskra barna.
Útgefandi er Huxi útgáfufélag. Bók-
in er 128 bls. Verð: 1.890 kr.
Félagsmál
ÞAÐ gefur væntanlegum lesend-
um líklega ranga hugmynd um þessa
bók að segja einfaldlega að í henni séu
myndir. Myndefnið er þó meginefni
hennar og hreint dæmalaust gott og
vel valið. Eins og kannski má ráða af
titlinum, Íslenska bílaöldin, hefir bók-
in að geyma yfirlit yfir sögu bílsins á
Íslandi, en á næsta ári, 2004, er öld
liðin frá því fyrsti bílinn, Thomsens-
bíllinn svonefndi, kom hingað til
lands. Þá áttu Íslendingar ekkert orð
yfir þetta fyrirbæri en ýmsar tillögur
komu fram. Ein hin fyrsta var „sjálf-
rennireið“, sem þó náði ekki að festast
í málinu, af skiljanlegum ástæðum.
Þessi bók hefur að geyma gríðar-
mikinn fróðleik um sögu bílsins og
notkun hans hér á landi. Þetta er þó
engin venjuleg sögubók. Hún flokkast
undir það sem kallast „flettibækur“
og einkennast af mikilli notkun
mynda. Þær eru margar á hverri
opnu og mun óhætt að fullyrða, að
nánast hver ein og einasta þeirra hafi
umtalsvert heimildargildi. Hér er að
finna myndir af bílum og bílamönnum
við hinar fjölbreytilegustu aðstæður,
allt frá árinu 1904 og fram undir okk-
ar daga. Geta þeir sem bókinni fletta
þannig fengið á skammri stund næsta
glögga sýn yfir sögu bílsins á Íslandi.
En þótt myndirnar séu fyrirferð-
armiklar fer því fjarri að hér sé ein-
ungis um myndabók að ræða. Hverri
mynd fylgir texti og inn á milli er
skotið lengra lesmáli, sem oft er tekið
úr samtímaheimildum. Er þar oft um
að ræða efni sem okkur nútímamönn-
um kann að þykja bæði skondið og
skemmtilegt, en þeim sem festu það á
blað í upphafinu var síst hlátur í hug.
Sem dæmi má nefna kafla úr grein,
sem birtist í blaðinu Skutli á Ísafirði
13. ágúst 1927: „Oftast munu þeir [bíl-
arnir] hafa farið helmingi hraðara um
bæinn en lög stóðu til. Þetta komst
upp í vana og engan drápu þeir; en ef
nokkurstaðar var pollur á götunum
spýttu þeir mórauða upp á hvern
þann sem mætti þeim. Hefir engin
kýr nokkru sinni slett svo ríflega úr
hala sínum. Þetta var látið gott heita á
daginn. En þegar slíku hélt áfram öll-
um kvöldum og flestum nóttum, lið-
langt vorið, tók þeim er sofa vilja á
nóttum að þykja við of. … Bílarnir eru
hentugur farkostur á nóttum fyrir þá
sem ekki þarf lengur að lokka, heldur
eru óðfúsir að brokka. Þá má hafa fyr-
ir knæpur af öllu tagi, ef svo vill verk-
ast, og hefur vitanlega oft verið gjört.
Það segir sig nokkurn veginn sjálft
hvernig næturnar verða notaðar í
haust ef bílarnir sveima jafn sjálfráðir
eins og hingað til.“
Mörg fleiri dæmi mætti tína úr
bókinni um viðhorf landsmanna til
bílsins og notagildis hans, þótt ekki
verði það gert hér.
Þetta er fróðleg bók og fallega unn-
in og góður fengur fyrir alla bíla-
áhugamenn.
Sjálfrennireiðar og tryllitæki
FRÓÐLEIKUR
Íslenska bílaöldin
ÖRN SIGURÐSSON OG INGIBERGUR
BJARNASON
312 bls., myndir. Forlagið, Reykjavík
2003
Jón Þ. Þór
Morgunblaðið/Eggert
Örn Sigurðsson afhenti Geir H. Haarde eintak af bókinni Íslensku bílaöldinni.
Hundabókin er
eftir Joan Palmer í
þýðingu Brynju
Tomer sem einnig
skrifar sérstakan
kafla um hunda og
hundahald á Ís-
landi. Í bókinni er
að finna aðgengi-
lega og ríkulega
myndskreytta umfjöllun um 234
hundategundir þar sem meðal annars
er fjallað um uppruna, sögu, sér-
kenni, lundarfar og umönnun. Þá eru
þarfir hundsins fyrir hreyfingu, nær-
ingu, feldhirðu og húsnæði settar
fram á myndrænan hátt. Fjallað er um
sögu og uppruna hunda, líkamsbygg-
ingu, ræktun, tegundahópa og val á
hundum. Einnig er að finna í bókinni
myndskreyttar útskýringar á ýmsum
sérfræðihugtökum í hundarækt. Bók-
in er unnin í samráði við fjölda sér-
fróðra aðila hérlendis og hefur verið
kappkostað að aðlaga bókina ís-
lenskum aðstæðum.
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 256 bls., í stóru broti, prent-
uð í Singapúr. Loftur E. Leifsson
hannaði bókarkápu. Verð:7.990 kr.
Handbók
SÉRA Baldur Vilhelmsson, pastor
emeritus í Vatnsfirði, er löngu þjóð-
kunnur maður. Ekki er það þó af því
að hann hafi haldið sér svo mjög
fram, lagt undir sig fjölmiðla eða
hlaðið á sig vegtyllum. Alls ekki.
Hann hefur unað í sínu prestsemb-
ætti vestur á fjörðum á fimmta ára-
tug og ekki hirt um breytingu þar á.
Þjóðkunnur er hann fyrir snjöll og
beinskeytt tilsvör og smáglettnar
fyrirtektir.
Hvernig skyldi svo prentuð ævi-
saga hans vera, þykir mér líklegt að
einhverjir spyrji. Vera má að hún
komi á óvart og væri það ekki ólíkt
séra Baldri.
Í rauninni er sú bók sem nú birtist
tæplega ævisaga í venjulegum skiln-
ingi. Að vísu greinir prestur nokkuð
frá uppruna sínum, bernsku og æsku
í Skagafirði og frá ýmsu er greint um
prestsskap hans
vestra. En í öllum
meginatriðum er þó
fyrsti hluti bókarinnar
– af þremur – margir
stuttir frásagnarþætt-
ir, þar sem meira er
sagt af sóknarfólki,
vinum og kunningjum
en af séra Baldri. Þá
eru einnig þættir um
trúmál, kennslustörf,
ferðalög og fleira.
Séra Baldur er dul-
ur maður á eigin hagi.
Hann segir ekki fleira
en hann vill segja. En
það sem hann setur í
orð er sagt af góðri frásagnarhæfni
og er oft bráðskemmtilegt. Glettnin
er þar ríkjandi, en engu að síður
leynir sér ekki að undir býr alvaran
hjá djúpt hugsandi og vitrum manni.
,,Já, góði. Höfum ekki fleiri orð um
það, heyri ég séra Baldur segja!
Annar kafli bókarinnar er Sögur,
sem sagðar eru af séra Baldri. Flest-
ar þeirra hafa flogið víða og skemmt
mönnum. Hér er þó ekki öllu til skila
haldið. Heyrt hef ég fleiri. Um sög-
urnar segir séra Baldur
sjálfur: ,,Ekki mun það
alveg allt vera satt. En
margt af því sem ég hef
heyrt af því er alveg
satt.“ Þessar sögur eru
það sem hefur gert séra
Baldur þjóðkunnan.
Hann hefur að því er
mér skilst lifað í sátt og
samlyndi við söfnuð
sinn, þótt góður prest-
ur, einkum snjall ræðu-
maður, orðið vinsæll og
ekki aðhafst neitt það,
sem kemur sögusögn-
um á kreik.
Þriðji og síðasti bók-
arkaflinn er Dómar og minningar
nokkurra samferðamanna séra
Baldurs. Eru þetta tíu smáþættir
eftir jafnmarga menn. Sumir þeirra
eru bráðskemmtilegir, en allir
bregða þeir upp skýrum svipmynd-
um og segja frá eftirminnilegum at-
vikum í lífi þessa eftirminnilega
klerks.
Sjálfur ritar séra Baldur fáein orð
í upphafi bókar og nokkrar línur til
viðbótar að bókarlokum.
Enda þótt séra Baldur sé ekki
sjálfur skrásetjarinn er engu að síð-
ur augljóst að það er hann sjálfur
sem segir frá og með sínum eigin
orðum. Annað væri líka fráleitt. Frá-
sögnin er víðast hvar afar góð bæði
hvað málfar og innihald varðar.
Tungutak séra Baldurs hefur sér-
stakan svip og greinileg höfundar-
einkenni. Stundum verður frásegj-
andinn verulega skáldlegur og tekur
gullfallega spretti.
Þetta er ekki mikil bók að vöxtum
og svo þægileg er hún lesandanum
að það er næstum eins og hún lesi sig
sjálf. Yfir frásögninni er hlýr og
notalegur blær. Áberandi er hversu
vel prestur talar um fólk, undirstrik-
ar mannkosti þess og ég minnist
þess ekki að hann hallmæli nokkrum
manni. Beiskjulaus er frásögn hans
með öllu.
Allmargar myndir eru í bókinni
frá ýmsum tímum í æviferli séra
Baldurs og við ýmsar aðstæður.
Skrásetjari virðist mér hafa unnið
verk sitt af smekkvísi og kunnáttu-
legri samviskusemi.
Vatnsfjarðarklerkur segir frá
ÆVIMINNINGAR
Séra Baldur
HLYNUR ÞÓR MAGNÚSSON
Vestfirska forlagið, Hrafnseyri. 2003,
221 bls.
Sigurjón Björnsson
Baldur Vilhelmsson
FÁGUN og klassísk heiðríkja ein-
kennir skáldskap Sveins Snorra
Sveinssonar í nýrri ljóðabók hans
Leiðsögn um húsið. Við stígum inn í
fegurðarheim fullan af lífsspeki og
settlegri orðræðu um tilfinningar.
Megineinkenni ljóða hans er að þau
eru myndrík og hverfast í kringum
lífsspeki- og siðferðiskjarna. Boð-
skapur ljóðanna er að jafnaði þekki-
legur en þó almennur og kunnugleg-
ur. Merking ljóðanna er því fremur
boðun en leit, fremur staðhæfing en
spurn:
… ásýnd hlutanna breytist,
en eðli þeirra ekki …
… við sem teljum nútímann
tíma andlegra framfara
og mannréttinda
vöðum villu og svíma.
…
Við notum tímann
sem mælikvarða mann-
legra afreka
en afrek mannsins
falla í skuggann af því
sem maðurinn hefur ekki
gert …
Í lífsspeki Sveins má
greina ákveðna tví-
hyggju, aðskilnað hlut-
veru og andlegrar veru.
Hann ræðir m.a. um
lífsins tré sem tákn
mannsandans hér á
jörðu, okkur beri að
vökva rætur þess trés og því oftar
sem við hlýðum á innri rödd okkar því
meir nálgumst við þennan manns-
anda og lífstréð: „Við förum að ilma / í
andlegri merkingu / eins og viður …“
Oft dregur hann upp nokkuð tign-
arlegar myndir. Þannig segir hann að
sérhver maður sé „eins og land / sem
lýsir yfir sjálfstæði / en dregur ekki
fánann niður / að lokinni athöfn“. En
þó kemur fyrir að hið hátimbraða
myndmál verði fullmikið af því góða
og missi þannig marks.
Þannig er með titilljóð
bókarinnar en þar er
dregin upp samlíking
milli hugar skáldsins og
húss hans. Í gegnum allt
kvæðið erum við minnt
á þessi tengsl með því að
tengja hugsanir og til-
finningalíf innanstokks-
munum, „knippi af visn-
uðum vonum / í grænum
vasa“, „dúkuð borð til-
veru minnar“, „óhreint
baðherbergi ákvarð-
ana“ og „hálft út úr dyr-
um / liggur rúm hugs-
ana minna“. Þessi
nýgerving gerir að mínu mati kvæðið
ofljóst og svo er borið í bakkafullan
lækinn með því að taka fram í loka-
ljóðlínunni: „Þetta hús er hugur
minn.“
Það má einnig velta því fyrir sér
hvort ljóðformið sé heppilegasta bók-
menntaformið fyrir vangaveltur sem
þessar. Ég sé ákveðna hættu á því að
textinn verði að málskrúði utan um
lífsspekikjarna í stað ljóðrænnar upp-
lifunar. Betur hugnast mér raunar
þau ljóð sem hafa yfir sér allt að því
nýklassískan blæ eða nýrómantískan
og fjalla um átök fegurðar og sárs-
auka. Í kvæði sem ber nafnið Vetr-
arhjartað þiðnar lætur skáldið feg-
urðina bræða inniðið hjartans kalda:
Þar sem áður
var ís
drýpur nú vatn
svo tært og hreint
að út af brjóstinu
leggur ljósbrot
líkt og af demanti
sem finnur sinn fyrsta dag.
Aðeins regnbogans er saknað.
Leiðsögn um húsið er að flestu leyti
vönduð bók þar sem lífsspeki, fagur-
fræði og siðferðisboðskapur eru
sveipuð myndríku ljóðmáli. Í sumum
ljóðum seilist skáldið að vísu fulllangt
í myndskreytingu hugsana sinna svo
að þau missa marks en í öðrum geng-
ur þessi aðferð betur upp, einkum þar
sem horfið er frá boðun en athyglinni
beint að innri átökum og tilfinningum
ljóðsegjanda.
Myndrík lífsspeki
LJÓÐ
Leiðsögn um húsið
Sveinn Snorri Sveinsson
Höfundur gaf út. 2003 – 64 bls.
Skafti Þ. Halldórsson
Sveinn Snorri Sveinsson