Morgunblaðið - 16.12.2003, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 2003 B 5
BÆKUR
HVER erum við þegar ásjónur
okkar breytast með tímanum? Er-
um við skopmynd af okkur sjálfum
eða steinrunnar eftirmyndir af okk-
ur sjálfum? Þessar spurningar og
aðrar viðlíka leggur Jón Bjarman
fyrir sig á tímamótum í eigin lífi.
En nýjasta ljóðabók hans, Stef úr
steini – lófafylli af ljóðum, er gefin
út að tilstuðlan vina og vandamanna
í tilefni af sjötugsafmæli skáldsins
með formála, kveðjuorðum frá
Prestafélagi Íslands og langri Tab-
ula gratulatoria. Skáldið horfir í
spegilinn og veltir fyrir sér þeim
manni sem það sér:
Maður í felum
bak við stirðleika grá-
skjóna
Af grimmd fletti ég burt
grímu hans
og sé strax að þetta er
sjálfur ég
Brátt fer mér að þykja
vænt um steypuna
steinrunna steypuna
Í bók Jóns eru bæði
frumort ljóð og ljóða-
þýðingar. Hann yrkir
um náttúruna, ævi-
gönguna og Guð. Þeg-
ar líður að kveldi lífsins eru rök-
ræður hans við Guð tregablandnar.
Lífshlaupið nálgast markið og
skáldið leitar svara:
Við hlaupum eins og strokuhestar
móti regni og stormi
yfir úfið hraun og eyði-
sand
móti slyddu og sól
yfir sandbleytu og jök-
ulfljót
í þrá eftir því sem eitt
sinn var
en aldrei mun aftur
verða
Gjör okkur fótvissa á
þessum hlaupum
gef að við vitum hvert
förinni er heitið
Það er einkenni
ljóða Jóns hversu heil-
steypt og einföld þau
eru og hve eðlilegt honum virðist
að byggja upp skýrt myndmál.
Mörg kvæða hans eru náttúru-
myndir en önnur sækja á menning-
arlegri mið eins og í kvæðinu
Kontrapunktur þar sem hann setur
niðurstöður sínar fram á mynd-
rænu formi:
Ef sá sem strýkur gígjuna
er sáttur við sig
hljóðfærið og tónverkið
fær hann frelsi til að spinna
tvinna jafnvel þrinna
saman tóna
í hreinan hljóm
og vefa úr þeim þráðum dúk
í þétta og skínandi voð
Ef til vill er hinn hreini hljómur
og skínandi voð einmitt það lífsverk
sem Jón getur litið til ef marka má
formála og kveðjur. Ljóð hans hafa
í það minnsta ljúfan hljóm sem læt-
ur vel í eyrum. Sama gildir um þýð-
ingar hans en hann þýðir meðal
annars prýðilega Holir menn (The
hollow men) eftir T.S. Eliot.
Lófafylli af ljóðum
LJÓÐ
Stef úr steini – lófafylli af ljóðum
Jón Bjarman
68 bls. Bókaútgáfan Hólar. 2003
Skafti Þ. Halldórsson
Jón Bjarman
Mátti borgin ekki
vera rúðustrikað
blað geymir 48
ljóð eftir Garðar
Baldursson. Bókin
skiptast í sjö
bálka, „litla gula
hænan“, „fjanda-
fæla“, „ný og nið-
dimm“, tabula
rasa“, „sveiflubil“, „skrásett vöru-
merki“ og „flassbakk“.
Í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Ljóðin mynda sögu þriggja kyn-
slóða í Reykjavík en eru einnig í vissri
samræðu við ljóð ýmissa annarra
skálda á öldinni sem var að líða. Ljóð-
in eru pólitísk og birta m.a. hugsjón
nýrrar karlmennsku. Saga þessara
kynslóða kemur inn á átök þjóðflutn-
inganna ásamt allsnægtum nú-
tímans. Allstór þáttur í þessu verki
Garðars er samræða við listamann-
inn Rósku en hún birtist í ljóðunum
sem tákn fyrir þrána til að umbylta
samfélaginu, en ekki síður sem tákn
konu og móður.“
Útgefandi er Ásgarður. Bókin er
108 bls., prentuð í OSS.
Verð: 2.490 kr.
Ljóð
Áfangar í kvik-
myndafræðum
hefur að geyma
safn 26 þýddar
greina sem allar
hafa sætt tíð-
indum í sögu kvik-
myndafræðinnar.
Ritstjóri er Guðni
Elísson. Höfund-
arnir eru helstu hugmyndasmiðir,
leikstjórar og fræðimenn kvikmynda-
sögunnar. Hér eru sígildar greinar
Eisensteins og Kracauers um mögu-
leika miðilsins á umbrotatímum á
fyrri hluta 20. aldar, en einnig gagn-
rýni Bazins og Truffauts á hugmyndir
þeirra auk fjölmargra greina frá síð-
ustu áratugum þar sem fjallað er um
kvikmyndina út frá sjónarmiði ýmissa
hugmyndastefna.
Yfir tuttugu þýðendur hafa lagt
hönd á plóginn. Rétt rúm öld er liðin
frá því að lifandi myndir voru fyrst
sýndar. Fyrir tilstilli kvikmyndarinnar
hafa milljónir manna breytt um stíl
og stigið ný spor, sungið ný lög og
tekið sér ný orð í munn. En hvað
gerði þetta að verkum? Hér er að
finna 26 ólík svör við því hverju kvik-
myndin áorkar og hvaða gildi hún
hefur.
Ritstjórinn Guðni Elísson er cand.
mag. í íslenskum bókmenntum frá
Háskóla Íslands og doktor í enskum
bókmenntum frá University of Texas í
Austin í Bandaríkjunum. Hann hefur
haldið námskeið um kvikmyndir og
bókmenntir við Háskóla Íslands þar
sem hann er lektor. Hann var ritstjóri
bókarinnar Heimur kvikmyndanna
sem kom út 1999.
Útgefandi er Bókaútgáfan Forlagið.
Bókin er 394 bls., prentuð í Guten-
berg. Kápuhönnun: Kristín Agnars-
dóttir. Verð: 3.990 kr.
Greinar
HVER man ekki eftir Nicole Kid-
man með stóra gervinefið leika Virg-
iniu Woolf og hljóta Óskarinn fyrir
vikið? Kvikmyndin sem færði Nicole
þessa upphefð heitir Stundirnar og
er byggð á skáldsögu
Michaels Cunningham,
sem nú er komin út á ís-
lensku fimm árum eftir
að hún kom út í Banda-
ríkjunum. Og þótt
myndin sé góð er bókin
miklu betri einsog oft-
ast er. Þar eru raktir
atburðir eins dags í lífi
þriggja kvenna á mis-
munandi tímum og
rauði þráðurinn sem
tengir þær saman er
skáldsaga Virginiu um
frú Dalloway, sem hún
kallaði líka Stundirnar.
Við fylgjumst með
Virginiu glíma við að setja söguna
niður fyrir sér og byrja að skrifa
hana í Richmond árið 1924, Clarissu,
sem kölluð er frú Dalloway af besta
vini sínum, horfast í augu við yfirvof-
andi dauða þess sama vinar og end-
urmeta líf sitt í leiðinni í New York
samtímans og Lauru Brown, hús-
móður í úthverfi Los Angeles á
fimmta áratugnum, lesa söguna af
frú Dalloway og gera sér grein fyrir
því að hún er á rangri hillu í lífinu. Í
lokin fléttast svo sögur allra þriggja
kvennanna saman.
Cunningham lætur Virginiu velta
því fyrir sér hvort einn dagur í lífi
venjulegrar konu sé virkilega nægi-
legt efni í skáldsögu (bls. 77) og hann,
fyrir sína parta, telur greinilega að
svo sé. Einn dagur, (tuttugu og fjórar
stundir), getur skipt sköpum fyrir
heila ævi. Það sem við segjum og ger-
um og upplifum í dag getur ráðið úr-
slitum um það hvar við verðum stödd
í lífinu að þrjátíu árum liðnum. Og
það sem við segjum og gerum í dag
getur líka mótað líf fólksins í kring-
um okkur til góðs eða ills. „Aðgát skal
höfð í nærveru sálar.“
Líf okkar er ekki einkamál, þrátt
fyrir allt og hver stund skiptir máli.
Michael Cunningham kann að
segja sögur. Kann að gera hvers-
dagslegustu hluti áhugaverða og
smáatriðin að lykilatriðum. Persón-
urnar eru ljóslifandi manneskjur sem
lesandinn trúir að séu af holdi og
blóði og getur samsamað sig. Og á
enskunni er textinn tær og knappur,
laus við flúr og krúsidúllur. Stíllinn er
blátt áfram og flæðandi og hvert orð
skiptir máli. Einhver besti enski texti
sem ég hef lesið lengi. En því miður
kemst það ekki til skila í þýðingu
Þorbjargar Bjarnar Friðriksdóttur. Í
hennar meðförum verður textinn
uppskrúfaður og tilgerðarlegur og á
köflum nærri óskiljanlegur: „Í hús-
inu sjálfu er ekki skuggsýnt, en birt-
una ber við myrkan bakgrunn þó
daufir geislar morgunsólarinnar
brjóti sér leið milli gluggatjaldanna“
(bls. 35). Og stundum alveg óskiljan-
legur: „Hann hefur verið tiltrúandi
hvers konar sviksemi“ (bls. 189). Af
samhenginu sér lesandi reyndar að
þetta þýðir honum hefur verið trú-
andi til hvers konar
sviksemi, en ein og sér
er setningin fullkom-
lega merkingarlaus.
Mikilla enskuáhrifa
gætir í íslenska textan-
um, umferðarljósin
skipta (bls. 18) (um
hvað þau skipta kemur
ekki fram), húðfita er
mannleg (bls. 65), fólk
gengur við hjá öðrum
(bls. 55) og svona mætti
lengi telja. Það er líka
klúðurslegt að íslenska
nöfn sumra persónanna
(Virginía, Klarissa,
Lára, Júlía, Sallý,
Rikki) en annarra ekki. Af hverju
heitir Richard t.d. ekki Ríkharður og
Louis Lúðvík, svo eitthvað sé nefnt?
Prófarkir virðast hafa verið lesnar í
miklum flýti, bæði stafsetningar- og
málfræðivillur hafa sloppið framhjá
lesaranum og reyndar ber allur frá-
gangur bókarinnar þess merki að
kastað hafi verið til hans höndum. Og
það er mikil synd því hér er á ferðinni
ein besta skáldsaga síðustu ára.
„Þessi stund í júní …“
SKÁLDSAGA
Stundirnar
MICHAEL CUNNINGHAM
Þýðandi Þorbjörg Bjarnar Friðriksdóttir,
Fjölvaútgáfan 2003, 240 bls.
Friðrika Benónýs
Á BAK við kerskni og kald-
hæðni leynist oft viðkvæmt hjarta.
Þótt Hallberg Hallmundsson yrki
um að bera harm sinn
í hljóði en ekki á torg
í einu kvæða sinna í
nýrri bók sinni
Fjaðrafok dylst ekki
söknuður og einsemd
þess sem orðið hefur
fyrir óbætanlegum
missi:
Þótt það sem mér er
mest í hug sé liðið
og megi segja að enn sé
bundið þér
og þó að gamlir svipir
fari um sviðið
þá syrgi ég ekki það
sem liðið er.
Ég gleðst við það að
hugsa um þína hlýju
en hvert eitt sinn sem
mynd þín birtist mér
er eins og ég verð
ástfangin að nýju
og einveran sem hnífur
brjóst mitt sker.
En Hallberg er líkur sjálfum sér
og dvelur ekki um of við hugarvíl
heldur leitast við að mæta for-
gengileikanum af æðruleysi þótt
hvert sem hann líti sjái hann ,,o’ný
opna gröf“ mætir hann þeirri sýn
sem þrætubókarskáld:
Ekki skal neinn á mér sjá
æðrubrag þótt sjálfsagt
á mig leiti Elli grá
enda mun ég við kellu þá
þræta án linnu og láta
ekkert hálfsagt!
Eitt megineinkenni á kveðskap
Hallbergs er hrekkvísi hans og
fundvísi á það ef
menn misstíga sig á
ritvellinum, sem oft
vill verða. Margir
hafa orðið fyrir slík-
um kárínum frá
skáldinu. Nú hefur
hrekkjalómurinn m.a.
fundið höggstað á
Matthíasi Johannes-
sen vegna mismæla
hans um Gunnar á
Hlíðarenda þar sem
hann setur óvart Hall-
gerði í stað hlíðar í
texta sínum og segir:
,,Fögur er Hallgerð-
ur, bleikir akrar og
slegin tún. Það er inní
þessa hlíð sem Gunnar stefndi.“
Um þetta yrkir Hallberg:
Upp um hlíðar Hallgerðar – –
Æ hver getur láð Gunnari
þótt hann fýsti fremur þar
að flandra en aðrar sunnari?
Fjaðrafok er fyrst og fremst bók
sem einkennist af gamansemi og
kerskni en þó dylst ekki viðkvæm-
ur strengur skálds sem tekst á við
sorg, einsemd og forgengileikann.
Þrætubókarskáld
LJÓÐ
Fjaðrafok
HALLBERG HALLMUNDSSON
103 bls. Brú 2003
Skafti Þ. Halldórsson
Hallberg Hallmundsson