Morgunblaðið - 12.02.2004, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 12. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í góðum málum
N
O
N
N
I O
G
M
A
N
N
I I Y
D
D
A
•
1
1
2
1
9
/ sia
Í LEIÐARA Morgunblaðsins 12.
janúar sl. er enn einu sinni vikið að
því sem blaðið nefnir einok-
unartilhneigingar Sambands ísl.
samvinnufélaga og
kaupfélaganna á liðinni
öld. Ég segi „enn einu
sinni“ vegna þess að
svipaðar fullyrðingar
hefur af og til mátt lesa
á ritstjórnarsíðum
Mbl., oft í Reykjavík-
urbréfi þess. Hin til-
vitnuðu ummæli í leið-
ara blaðsins eru sem
hér segir:
„… hóf Morg-
unblaðið harða baráttu
snemma á tuttugustu
öldinni gegn aug-
ljósum tilhneigingum sam-
vinnuhreyfingarinnar með Samband
ísl. samvinnufélaga í fararbroddi til
þess að leggja undir sig og einoka
hvert svið atvinnulífsins á fætur
öðru.“
Af framhaldi textans má svo ráða
að þetta heilaga stríð Morgunblaðs-
ins við samvinnuheyfinguna hafi
staðið í um það bil sex áratugi.
Ég eyddi allri starfsævi minni, um
það bil hálfri öld, hjá Sambandinu og
fyrirtækjum sem því tengdust, þar
af um 36 árum við stjórnunarstörf.
Það lætur að líkum að ég muni
þekkja til starfshátta Sambandsins
á þeim tíma sem hér er vikið að og
því finn ég mig knúinn til að leið-
rétta það sem ég hlýt að líta á sem
misskilning Morgunblaðsins. Sam-
bandið sóttist ekki eftir að „leggja
undir sig og einoka hvert svið at-
vinnulífsins á fætur öðru“. Hins veg-
ar var það metnaður þeirra sem
þarna sátu við stjórnvölinn að sam-
vinnufélögin kæmu sér upp eðlilegri
markaðshlutdeild á þeim sviðum
sem tengdust starfsemi kaupfélag-
anna og annarra samvinnufélaga.
Með „eðlilegri markaðshlutdeild“ á
ég við þau viðskipti sem rekja mátti
til kaupfélaganna og þátttöku þeirra
í atvinnulífi víðs vegar um land.
Hér skulu nefndir fjórir þættir
viðskiptalífsins þar sem Sambandið
gerði sig gildandi, en það eru trygg-
ingastarfsemi (Samvinnutryggingar
g.t.), olíuverslun (Olíufélagið hf.),
kaupskipaútgerð (Skipadeild Sam-
bandsins) og útflutningur sjávaraf-
urða (Sjávarafurðadeild Sambands-
ins). Þrír fyrst nefndu
þættirnir teygja sig
aftur til ársins 1946.
Það er erfiðara að
tímasetja upphaf út-
flutningsverslunar
Sambandsins með sjáv-
arafurðir. Hún hófst
óumdeilanlega fyrir
miðja síðustu öld, en
formleg stofnun Sjáv-
arafurðadeildar Sam-
bandsins átti sér stað
árið 1957.
Sú fjölþætta starf-
semi sem hér var nefnd
komst aldrei í einokunaraðstöðu
enda var það ekki tilgangurinn. Þó
að leitað væri með logandi ljósi í
gerðabókum Sambandsins mundi
ekki finnast stafkrókur um fyrirætl-
anir af þessum toga og ég get með
góðri samvisku sagt að ég varð aldr-
ei vitni að umræðum innan Sam-
bandsins sem hnigu í þessa átt.
Það er eðli einokunar að útiloka
samkeppni en því fer fjarri að sú
starfsemi, sem hér var rakin, hafi
orðið til þess. Þvert á móti jókst
samkeppnin í íslensku viðskiptalífi
við tilkomu þessara fyrirtækja sem
áttu rætur sínar hjá samvinnuhreyf-
ingunni. Fyrir yngri lesendur Mbl.,
sem ekki þekkja þessa sögu, má
stilla myndinni þannig upp: Sam-
vinnutryggingar kepptu við Sjóvá-
tryggingafélagið, Almennar trygg-
ingar og Brunabótafélagið,
Olíufélagið við Shell og B.P., Skipa-
deildin við Eimskip og Hafskip og
Sjávarafurðadeildin við Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna og fjölda minni
útflutningsfyrirtækja.
Nú eiga menn fullan rétt á að
spyrja: Hvers vegna voru sam-
vinnumenn að stofna til trygginga-
félags, olíufélags, skipafélags og út-
flutningsfyrirtækis fyrir
sjávarafurðir, þegar til voru fyr-
irtæki í landinu sem sinntu þessari
starfsemi? Svarið við þessari spurn-
ingu er tvíþætt: Annars vegar vildu
menn veita einkaframtakinu eðlilegt
aðhald og nauðsynlega samkeppni.
Hins vegar áttu samvinnumenn um
það að velja að kaupa þessa þjón-
ustu af samkeppnisaðilum eða sinna
henni sjálfir; þóttust menn sjá hag-
ræði í því og jafnframt hagnað að
skipta við eigin fyrirtæki fremur en
fyrirtæki einkaframtaksins. Sjálfs
er höndin hollust, segir máltækið, og
þessi gömlu sannindi gera víða vart
við sig í viðskiptalífinu, jafnvel hjá
sjálfu Morgunblaðinu. Það var góð
viðskiptahugmynd hjá þeim Morg-
unblaðsmönnum að láta prenta blað-
ið í eigin prentsmiðju og þessi hug-
mynd hefur eflaust sannað ágæti
sitt í framkvæmd. Það hvarflar þó
ekki að nokkrum manni að hug-
myndin hafi upphaflega verið sett á
flot beinlínis í þeim tilgangi að
þjarma að öðrum prentsmiðjum í
Reykjavík. Eigendur Morgunblaðs-
ins vildu einfaldlega heldur kaupa
þjónustuna hjá sjálfum sér en öðr-
um.
Um tíma leit út fyrir að Morg-
unblaðið mundi drepa af sér öll önn-
ur dagblöð í landinu. Það væri léleg
sagnfræði að halda því fram að frá
upphafi hafi það verið tilgangur eig-
enda blaðsins að „leggja undir sig og
einoka“ þetta sérstaka svið atvinnu-
lífsins. Styrkasta stoðin undir vel-
gengni Morgunblaðsins er án efa
vandaður fréttaflutningur og væri
gott að mega vænta þess að góð
vinnubrögð á því sviði verði jafnan í
heiðri höfð þegar ritað er í víðara
samhengi um samvinnuhreyfinguna
á liðinni öld.
Samvinnuhreyfingin
á liðinni öld
Sigurður Markússon svarar
leiðara Morgunblaðsins ’… og því finn ég migknúinn til að leiðrétta
það sem ég hlýt að líta á
sem misskilning
Morgunblaðsins.‘
Sigurður Markússon
Höfundur var lengi framkvæmda-
stjóri hjá Sambandinu og síðar
stjórnarformaður.
MENN hafa lengi haft áhyggjur af
þeim trjáviði sem fylgir ýmsum
vörum í flutningum milli landa. Með-
an ákveðnar heilbrigðisreglur hafa
gilt um timbur, einkum
með áföstum berki,
hafa menn litið fram
hjá þeim viði sem not-
aður er til að bera,
styðja við og verja alls
kyns vörur í flutningi
þeirra á áfangastað.
Árið 1996 fannst í
fyrsta sinn bjalla nokk-
ur af ætt trjábukka
(Cerambycidae) á
trjám í New York í
Bandaríkjunum. Heitir
hún á ensku „Asian
longhorned beetle“
(Anoplophora glabri-
pennis) og veldur skaða
á ýmsum tegundum
harðviðartrjáa. Telja
Bandaríkjamenn að
meindýr þetta hafi bor-
ist með viðarumbúðum
frá Asíu. Einnig má
nefna sem dæmi furu-
þráðorminn (Burs-
aphelenchus xylophil-
us) sem finnst í
N-Ameríku og Japan. Hann hefur
ekki enn náð fótfestu í Evrópu en
gæti hæglega borist með við-
arumbúðum.
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna (FAO) gaf í
mars 2002 út leiðbeinandi reglur um
viðarumbúðir sem eiga að stuðla að
því að draga úr hættunni á að með
þeim berist skaðvaldar, Guidelines
for regulating wood packaging ma-
terial in international trade – Int-
ernational standards for phytosanit-
ary measures nr. 15. Í stuttu máli
mæla þær með að trjáviðurinn sé hit-
aður í 56°C í 30 mínútur og síðan
merktur á ákveðinn hátt til að stað-
festa að meðhöndlun hafi átt sér stað.
Plöntueftirlitsaðilum í hverju landi er
falið að annast vottun á fyrirtækjum
sem smíða og hita tréumbúðir fyrir
útflutning. Eins og er lítur út fyrir að
þessi alþjóðlegi staðall verði almennt
gildandi í alþjóðaviðskiptum. Und-
anskildar eru umbúðir sem eingöngu
eru gerðar úr unnum trjáviði s.s.
krossviði og spónaplötum.
Í janúar árið 2003 skrifaði ég grein
í Morgunblaðið er bar heitið „Út-
flutningur til Kína og tréumbúðir“ og
fjallaði um þær kröfur sem Kínverjar
gera til viðarumbúða
s.s. vörubretta og tré-
kassa við innflutning frá
Evrópulöndum. Nú eru
hins vegar fleiri lönd að
taka upp svipaðar regl-
ur og þurfa útflytjendur
að vera vakandi fyrir
því.
Um síðustu áramót
tóku gildi nýjar reglur í
Kanada um viðar-
umbúðir og boðað hefur
verið að svipaðar reglur
taki gildi í Bandaríkj-
unum, Mexíkó, Evrópu-
sambandinu og fleiri
löndum á árinu. Í
Bandaríkjunum er
reiknað með að þær
komi til framkvæmda í
apríl- eða maímánuði en
menn eru hvattir til nú
þegar að laga sig að
kröfunum.
Vart verður komist
hjá því að nota trébretti
og aðrar viðarumbúðir
við útflutning á vörum. Til þess að
tryggja að útflutningur okkar komist
snurðulaust á áfangastað verðum við
hið fyrsta að setja af stað vott-
unarferli þar sem ákveðin fyrirtæki
fá heimild til að meðhöndla tréum-
búðir í samræmi við hinn alþjóðlega
staðal og merkja síðan eins og krafist
er. Landbúnaðarráðuneytið mun því
brátt gefa út reglugerð um við-
arumbúðir. Plöntueftirlitið hefur til
bráðabirgða þegar veitt 3 fyr-
irtækjum heimild til að merkja við-
arumbúðir til útflutnings og tilkynnt
það til kanadíska eftirlitsins.
Hér er um nýjan eftirlitsþátt að
ræða sem kallað er á af atvinnulífinu
til að útflutningur okkar, einkum á
sjávarafurðum og tæknibúnaði, geti
gengið fyrir sig án vandræða.
Viðarumbúðir
og útflutningur
Sigurgeir Ólafsson skrifar
um viðarumbúðir
Sigurgeir Ólafsson
’Eins og er líturút fyrir að þessi
alþjóðlegi stað-
all verði al-
mennt gildandi í
alþjóðavið-
skiptum.‘
Höfundur er forstöðumaður
plöntueftirlits Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins.