Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.2002, Síða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. JÚNÍ 2002
L
ÖNGUM hefur mig furðað, hve tak-
mörkuð umræða hefur verið í gangi
á landi hér um gildi sjónmennta-
fræðslu í víðum skilningi. Á ég hér
við öll skólastig, almenna miðlun,
rökræðu á opinberum vettvangi og
vitsmunalega orðræðu. Nóg um að
bóklegu námi sé sinnt og áhersla
lögð á læsi almennt, en þegar kemur að mennt-
unargrunni er varðar allt sýnilegt umhverfi
okkar og skilning á því, er eins og menn tapi átt-
um. Þó eru til hugtök eins og að lesa línu, form,
lit, svo og umhverfi sitt. Þá hefur ofuráhersla
verið lögð á bókmenntaarfinn í menntunarupp-
eldi þjóðarinnar á meðan sjónmenntaarfurinn
hefur verið stórlega afræktur. Bar þó land-
námsmenn hingað á skipum sem voru einstök
listasmíð, sem og vopn þeirra og verjur. Vill yf-
irsjást, að á öndvegissúlum Ingólfs er vísuðu
honum til lands voru útskornar goðamyndir og
fleira skraut. Ennfremur bera menjar frá fyrstu
tíð vott um að þessi forna inngróna skreytihefð
lifði góðu lífi í aldanna rás, að neistinn slokknaði
aldrei samanber dýra vefi, haglega útskorna
kistla og fjalir sem varðveist hafa. Þegar þeir
tímar runnu upp, að Íslendingar héldu utan til
að nema fagurlistir við Konunglegu listakadem-
íuna, þóttu þeir með afbrigðum drátthagir og
hæfileikaríkir. Hins vegar var lengi vel mjög
takmarkaður jarðvegur í landinu sjálfu fyrir
slíkar iðkanir svo þeir döguðu uppi er heim
kom, þótt eitt og annað hafi varðveist, sem lif-
andi vitnisburður um úrskerandi hæfileika. Þá
verður sú forsmán seint þvegin af þjóðinni, að
hinn mikli hugsjónamaður og brautryðjandi
Sigurður Guðmundsson málari (1833–74) dó úr
hor og vesöld.
Listaskólinn
Brautryðjendur sígilda módernismans á lið-
inni öld, Ásgrímur, Jón Stefánsson og Kjarval,
miðluðu ekki neinni beinni fræðslu um myndlist
nema með verkum sínum. En sígild er grein
Jóns Stefánssonar; Nokkur orð um myndlist, er
birtist í stúdentaritinu Öldinni 1. apríl 1935,
hann var hér einstakur rökfræðingur og mikill
áhrifavaldur. Ásgrímur leiðbeindi Kjarval um
skeið, en það var næsta kynslóð málara, sem
fyrst sneri sér í og með að uppeldislegu hliðinni.
Það var þó ekki fyrr en Handíða- og myndlist-
arskólinn var stofnaður með sérstöku boðsbréfi
1939, að nokkurt skipulag komst á þessi mál og
var hér að verki hinn framsýni skólafrömuður
Lúðvíg Guðmundsson, sem hafði fengið til liðs
við sig gagnmenntaðan myndlistarmann frá
Berlín, Kurt Zier að nafni. Hinn 1. febrúar 1940
hófst svo regluleg kennsla í skólanum. Hér voru
menn þó full seint á ferð, því sjá hefði
þurft fyrir þessari þörf í einhverjum
mæli um leið og Háskóli Íslands var
stofnaður 1911, ekki síst varðandi nám í
húsagerðarlist. Þjóðríki sem stefnir að
fullu sjálfstæði má ekki vanrækja þessa
hlið grunnmenntunar, og hefðu vísir að-
eins þurft að líta í kringum sig í útland-
inu til að átta sig á óumdeilanlegri þýð-
ingu hennar í kjölfestuna.
– Handíðaskólinn, eins og hann var
nefndur manna á meðal, var uppruna-
lega til húsa í litlum kjallara á Hverf-
isgötu 57, en með stofnun myndlistar-
deildar 1941 fluttist hann að hluta á
Grundarstíg 2, auk þess að teiknideild
skólans hafði aðsetur í Stýrimannaskól-
anum við Öldugötu.
Ekki var skilningur á vægi myndlist-
arkennslu meiri en svo innan fræðslu-
kerfisins, að hún var um langt árabil
ekki viðurkennd nema sem sambræð-
ingur og hluti teiknikennaranáms. Og
því fór fjarri að allir hafi tekið því fagn-
andi er stofnaður var sérskóli til að
veita kennaraefnum staðgóða menntun
í ýmsum greinum skólahandavinnu,
eins og það var orðað, gefa jafnframt al-
menningi kost á að nema þar ýmsar
verklegar námsgreinar, svo sem bók-
band, trésmíði, létta málmsmíði, teikn-
ingu o.fl. Einnig, að halda uppi kennslu
í verklegum greinum fyrir atvinnulaus ung-
menni, kreppuárin enn við lýði. Hvers konar
glingur og skran óð uppi og lítill skilningur á
gildu handverki og stílvitund. Lúðvíg, sem var
fyrrum skólastjóri á Hvítárbakka, var meðvit-
aður um hina miklu þörf á að sinna því sem við
skilgreinum í dag sem myndlist, kennara-
menntun í hand- og myndmennt, veflist, hönnun
og listíðir. Allt sem lýtur að skapandi handverki
og sjónmenntum, en það hugtak var mönnum
hvorki ofarlega í sinni né tamt á tungu í þá daga.
Þetta er í grófum dráttum frumsaga Mynd-
lista- og handíðaskóla Íslands, eins og nafn hans
varð síðar, og við þetta væri hægt að bæta
langri frásögn af seiglu og baráttu Lúðvígs, að
halda starfseminni gangandi. Á tímaskeiði var
sem öll sund væru að lokast, skólinn í útlegð í
Iðnskólanum gamla eftir dagkennslu í því húsi,
skeði jafnvel að kenna varð í íbúð skólastjóra.
Vænlegri tímar
Útleguvetrinum lauk þó betur en á horfðist
fyrir atbeina Ingólfs Jónssonar þáverandi iðn-
aðarráðherra, sem setti lög um listiðnaðardeild-
ir skólans og renndi þar með nýjum stoðum
undir starfsemina. Tekin var í leigu hæð í Skip-
holti 1, sem gjörbreytti allri aðstöðunni og er
fram liðu stundir stækkaði hann í báða enda, yf-
irtók smám saman allar hæðarnar, viðbygging-
ar til beggja hliða, loks hæð í Skipholti 25. Skól-
inn er enn að hluta til í Skipholti 1, en
myndlistardeildin fluttist í Laugarnesið fyrir
nokkrum árum og svo fleiri deildir, einkum eftir
að skólinn varð deild í Listaháskóla Íslands.
Skrifari kom einmitt að skólanum þegar hann
fluttist á Skipholtið 1956, var áður nemandi
1947–50, og fylgdist með þróun hans í návígi í
meira en fjóra áratugi. Því fer fjarri að allir
kennarar væru sammála um markmið og leiðir
frekar en í öðrum listaskólum og eiga helst ekki
að vera það, æskilegt að nokkuð blási innan
slíkra stofnana og samræðan lifandi. Jafnvel
Lúðvíg og Zier deildu sem varð til þess að hinn
síðarnefndi hélt til síns heima 1949, en kom aft-
ur og þá sem skólastjóri 1961. Heilsubrestur
hafði hrjáð Lúðvíg, sem dró sig í hlé og mælti
eindregið með sínum fyrrum yfirkennara sem
eftirmanni.
Óhætt að segja, að skólinn hafi tekið stórt
skref fram á við með afturkomu Ziers, sem nú
kom að ólíkt betri starfsaðstæðum en fyrrum,
fékk að auk vistarverur í húsakynnum hans.
Zier skipulagði skólastarfið upp á nýtt og kom á
reglulegum kennarafundum. Honum mættu þó
margvíslegir erfiðleikar og þurfti hér að halda
vel um stjórnartaumana, listamenn sjálfstæðir
og vilja fara sínar eigin leiðir, það heitir hver í
sína átt. Zier skipti fljótlega náminu í tvennt;
grunnnám til aðlögunar og hæfileikakönnunar
svo og framhaldsdeildir og hélst sú skipan alla
tíð nema að seinna var grunnnámið stytt, sem
var mikið óheillaspor, en framhaldsnám lengt.
Árið 1965 fékk skólinn eigin lög sem var mikill
áfangasigur þó ekki teldust þau hnökralaus.
Upp / niður
Þessi mótunarár, allur sjöundi áratugurinn
og fyrstu ár hins áttunda, verða að teljast með
þeim gifturíkustu í allri sögu skólans. Má full-
yrða að kennarar sumir hverjir, hafi gleymt
sjálfum sér í þeirri miklu uppbyggingarstarf-
Sjónmenntavet tvangur
HIÐ OPNA AUGA
Myndlista- og handíðaskóli Íslands heyrir sögunni til,
orðinn deild í Listháskóla Íslands. Vekur margar
spurningar, en orðræðan lítil ef nokkur á opinberum
vettvangi. Þó mikið álitamál hvort alfarið sé ávinn-
ingur af þeirri þróun, t.a.m. hvort breytingin hafi ekki
einnig skapað tómarúm í sjónmenntafræðslu á land-
inu. Þetta verður BRAGA ÁSGEIRSSYNI að spurn.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Nemendavinna í grunnnámi í lok sjöunda áratugarins. Frumform úreldast aldrei og lögmál þeirra greinast í öllum fyrirbærum á jörðu hér.
Vermeer frá Delft yfirfærður í grátónaskalann á öðru ári
grunnnáms, sennilega 1969.