Lesbók Morgunblaðsins - 22.06.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. JÚNÍ 2002
VON er á nýrri bók eftir jap-
anska rithöfundinn Haruki Mur-
akami í ágústmánuði. Um er að
ræða smásagnasafnið After the
Quake: Stories
(Eftir skjálft-
ann: Smásög-
ur) og er í
enskri þýð-
ingu Jay Rub-
in. Sögusvið
sagnanna eru í
Japan árið
1995, sem var
mikið áfallaár
í lífi japönsku
þjóðarinnar,
en í janúar varð mannskæður
jarðskjálfti í borginni Kobe og í
mars gerði sértrúarhópur eitur-
efnaárásir á neðanjarðarlest-
arkerfi Tókíó-borgar.
Sögurnar eiga sér stað milli
þessara tveggja hörmung-
aratburða, en hinn síðarnefnda
gerði Murakami að umfjöllunar-
efni í bókinni Underground, sem
út kom á ensku árið 2001. Haruki
Murakami er fæddur árið 1949
og býr í Tókíó. Undanfarin ár
hafa bækur Murakami notið vax-
andi hylli utan Japans eða allt frá
því að hann gaf út bókina Hard-
Boiled Wonderland and the End
of the World, þar sem höfund-
urinn tvinnar saman goðsögu og
harðsoðnum stíl vísindaskáld-
skapar.
Arfleifð Shakespeares
AFTER Shakespeare (Eftir
Shakespeare) nefnist yfirlitsrit
sem kom út hjá Oxford-háskóla-
útgáfunni í aprílmánuði og fjallar
um þau áhrif sem Shakespeare
hefur haft á skáld og menningar-
hugsun eftir sinn dag.
Í bókinni, sem ritstýrt er af
John Gross, er fjallað um skáld,
hugsuði, sagnfræðinga, kvik-
myndagerðarmenn og stjórn-
málamenn og tengslin við Shake-
speare í verkum þeirra eða
hugsun rakin.
Þar er m.a. vikið að því hvern-
ig persónur Shakespeares og
bókmenntaminni hafa veitt inn-
blástur skáldum á borð við Go-
ethe, Dostojevskí, Aldous Huxley,
Emily Dickinson, Nabokov og
Proust. Persónan Shakespeare
verður jafnframt Kipling, Joyce,
Borges og Anthony Burgess til-
efni til skáldlegra vangaveltna.
Þá hafa hugsuðir og heimspek-
ingar á borð við Jean-Paul Sartre
túlkað leikrit skáldsins.
John Gross er fyrrum ritstjóri
Times Literary Supplement og
hefur ritstýrt fjölda fræðirita
sem komið hafa út hjá Oxford-
útgáfunni.
Afkimar mannlegrar tilveru
Í BYRJUN júlí kemur út ný bók
eftir Richard Russo, en hann hlaut
Pulitzer-verðlaunin árið 2002 fyr-
ir skáldsöguna Empire Falls. Bók-
in sem út kemur nú nefnist The
Whore’s Child: And Other Stories
(Dóttir skækjunnar og fleiri sög-
ur) og er fyrsta smásagnasafnið
sem höfundurinn gefur út.
Titilsaga verksins fjallar um
konu sem tekur á sínum efri ár-
um að skrifa ævisögu sína í nám-
skeiði í skapandi skrifum. Þar
lýsir hún m.a. reynslu sinni af því
að alast upp í nunnuklaustri eftir
að hún var skilin þar eftir sem
kornabarn af móður sinni sem
var vændiskona. Meðan konan
segir sögu sína verða áheyrendur
hennar, bekkjarfélagarnir, varir
við óljós mörk veruleika og
skáldskapar í frásögninni. Að
sögn útgefenda slær titilsagan
tóninn fyrir hinar sögurnar í
safninu sem kanna ólíka kima
mannlegrar tilveru.
ERLENDAR
BÆKUR
JAPAN
ÁRIÐ 1995
Haruki
Murakami
F
YRIR nokkrum dögum las ég um
það í Morgunblaðinu að hjónaleys-
in Kid Rock og Pamela Anderson
væru að koma fyrir myndavélum á
heimili sínu og senda út allan sól-
arhringinn. Fregnir hermdu að
Tommy Lee, fyrrverandi eigin-
maður Pamelu, hefði einnig lýst
yfir áhuga á að sjónvarpa lífi sínu með þessum
hætti. Síðast en ekki síst kom fram að fyr-
irsætan Anna Nicole Smith ætlaði að setja á
laggirnar sinn eigin raunveruleikasjónvarpsþátt
en auk hennar kæmu lögfræðingur fyrirsæt-
unnar og aðstoðarmaður þar mikið við sögu.
Þetta ágæta fólk fetar í fótspor fjölmargra
hversdaglegri einstaklinga sem hafa nýtt sér
tölvutæknina á undanförnum árum til að veita
heimsbyggðinni hlutdeild í einkalífi sínu. Flestir
láta sér reyndar nægja að setja upp einfalda
heimasíðu með almennum upplýsingum um
áhugamál, fjölskylduhagi og feril en þess eru
líka dæmi að einstaklingar birti á slíkum vett-
vangi nákvæmar dagbækur, ljósmyndir af sér
og sínum nánustu og komi jafnvel fyrir net-
myndavélum í öllum hornum heimilisins og
sendi líf sitt út í beinni á Netinu. Þessi tegund
fjölmiðlunar markar ef til vill tímamót í þróun-
arsögu mannkynsins.
Á síðustu tveimur öldum hefur fólksfjölgun,
tækniframfarir, samfélagsþróun og alþjóðavæð-
ing þrengt jafnt og þétt að tilvist okkar sem ein-
staklinga. Jafnhliða hefur svonefnt einstaklings-
frelsi aukist stig af stigi. Tékkneski
rithöfundurinn Milan Kundera segir að heims-
styrjöldin fyrri hafi verið úrslitaatburður varð-
andi umbreytingu heimsins í þessu tilliti – sjálft
orðið heimsstyrjöld lýsi „hryllingi fólks frammi
fyrir þeirri staðreynd að þaðan í frá sé ekkert
sem gerist á hnettinum staðbundið mál, að allar
hamfarir snerta allan heiminn og að við séum
þar af leiðandi meira og meira háð ytri að-
stæðum, kringumstæðum sem enginn getur
losnað úr og gera það að verkum að við líkjumst
hvort öðru æ meira.“
Hin langþráði draumur um einingu mann-
kynsins merki í raun að enginn komist neitt.
Kundera bendir á að margir helstu skáldsagna-
höfundar síðustu aldar hafi varpað ljósi á þessa
þverstæðu nútímans. Honum er tíðrætt um
Frans Kafka sem lýsir oft persónum í verkum
sínum sem eru fastar í gildru óskiljanlegs kerf-
is. Ein frægasta persóna Kafka er Jósef K., sak-
borningur réttarhaldanna í samnefndri sögu.
Hann gefur Kundera tilefni til að spyrja eft-
irfarandi spurninga: „Hver er munurinn á
einkalífi og opinberu lífi ef Jósef K. losnar aldr-
ei við sendimennina tvo frá höllinni, ekki einu
sinni þegar hann er að elskast uppi í rúmi? Og
fyrst svona er komið, hvað er þá einvera? Byrði,
örvænting, bölvun, eins og reynt hefur verið að
telja okkur trú um, eða þvert á móti það dýr-
mætasta sem til er og alltumlykjandi samfélagið
er að murka lífið úr?“
Þau Kid, Pamela, Tommy Lee og Anna Nic-
ole svara þessum spurningum með öðrum hætti
en Kundera ætlast til – þau líta ekki á sig sem
fórnarlömb. Þvert á móti. Þau þrá að opinbera
einkalíf sitt. Í þeirra huga jafngildir einveran
sjálfseyðingu. Þau eru fulltrúar þeirrar tegund-
ar manna sem kalla mætti homo media – fólks-
ins sem hreiðrar makindalega um sig í gildru
nútímans og hrópar: „Stóri bróðir, horfðu á
mig.“
FJÖLMIÐLAR
HORFÐU Á MIG!
Þau Kid, Pamela, Tommy Lee
og Anna Nicole svara þessum
spurningum með öðrum hætti
en Kundera ætlast til – þau líta
ekki á sig sem fórnarlömb.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
Í HUGA okkar berum við mynd af
okkur sjálfum. Þá mynd köllum við
sjálfsmynd. Til að geta verið í ham-
ingjusömu sambandi við ástvin sinn
er mikilvægt að hafa sterka sjálfs-
mynd og góða sjálfsvirðingu. Oft er
sagt að gott samband grundvallist á
hinum þrífætta stól. Fætur stólsins
standa fyrir ást, traust og virðingu. Ef
einn fóturinn brotnar getur stóllinn
ekki lengur staðið uppréttur. Þannig
getur ekkert samband blómstrað ef
ekki eru til staðar þessir þrír grund-
vallarþættir. Sú virðing sem aðrir
sýna okkur skapast að miklu leyti af
þeirri virðingu sem við berum fyrir
sjálfum okkur og sjálfsmynd okkar. Sá
sem ekki ber virðingu fyrir sjálfum sér
hlýtur sjaldnast virðingu annarra.
Mótun sjálfsmyndar er ævilangt
ferli sem að hluta til skapast af við-
horfi annarra til okkar, þ.e. túlkun
okkar á viðhorfi annarra til okkar.
Sigríður Hulda Jónsdóttir
femin.is
Kynleg staða
Sorglegasta dæmið um mismunun
fólks eftir kyni má líklega finna í
launamun kynja. Launakannanir sýna
að launamunur milli kynja sem stunda
sömu störf (dagvinnulaun) er 7–15%
eftir því sem ég kemst næst. Í þessum
samanburði er tekið tillit til mennt-
unar, starfsaldurs, aldurs og fleiri
þátta sem geta skekkt þessa mynd.
Þarna er einungis um að ræða föst
dagvinnulaun en þegar kemur að
samanburði á heildarlaunum eykst
munurinn verulega og konur eru að fá
um 60–70% af heildarlaunum karla
að meðaltali. Með öðrum orðum hef-
ur verið sýnt fram á það með því að
útiloka allar aðrar breytur en kyn að
það er einfaldlega svo að fólki er mis-
munað eftir kyni. Þessar staðreyndir
tala sínu máli og blása á alla umræðu
um að fólk sé metið eftir verðleikum
sínum óháð kyni og því ekki réttlæt-
anlegt að grípa til sértækra aðgerða
á þessu sviði. Satt að segja finnst mér
líklegt að þessi munur muni ekki
hverfa fyrr en sú kynslóð sem nú situr í
helstu valdastofnunum þjóðfélagsins
hverfur þaðan. Misréttið er einhvern
veginn inngróið í þorra valdakarlana
og því virðist fátt geta breytt. Þar sem
beitt hefur verið sérstökum aðgerðum
eins og t.d. hjá Reykjavíkurborg, hef-
ur nokkur árangur náðst en sá árang-
ur er næstum knúinn fram með valdi
sem hlýtur að vera óæskilegt til lengri
tíma litið þó réttlætanlegt sé tíma-
bundið. En eins og áður segir er hér
um að ræða afar flókna umræðu sem
tengist mjög mörgum þáttum okkar
mannfélags – ekki síst lífsgildum okk-
ar sjálfra sem vissulega breytast hægt
og rólega. Hér er líka um meðaltöl að
ræða og það eru auðvitað fjölmörg
dæmi um að konur hafi náð árangri
og séu metnar að verðleikum – og
þeim mun örugglega fjölga.
Hreinn Hreinsson kreml.is
SJÁLFSMYND OG
SJÁLFSVIRÐING
Á ferð í Hafnarstræti.
Morgunblaðið/Ómar
IÁ þjóðhátíðardaginn var Hörður Áskelsson, org-anisti og kórstjóri í Hallgrímskirkju, útnefndur
Borgarlistamaður Reykjavíkur 2002. Um árabil
hefur Hörður staðið fyrir metnaðarfullu tónlistar-
starfi í Hallgrímskirkju, stofnað þar tvo kóra, Mót-
ettukórinn og Schola Cantorum, og staðið fyrir fjöl-
breyttu tónleikahaldi, sumur sem vetur.
IIBorgarstjóri, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, sagðimeðal annars í ræðu sinni við athöfnina að kór-
inn hefði borið hróður borgarinnar víða um heim á
tónleikaferðum sínum og með þátttöku í tónlist-
arhátíðum. Það sem er ekki síst mikilvægt er að
Hörður og kórar hans hafa með því stuðlað að út-
breiðslu og kynningu á íslenskri tónlist á erlendri
grund.
IIIFjöldi íslenskra tónlistarmanna, bæði hljóð-færaleikara og söngfólks, ferðast til útlanda ár
hvert í tónleikaferðir og til þátttöku á hvers konar
tónlistarmótum. Það er sérstaklega athyglisvert hve
íslenskir kórar sem hafa keppt við erlenda kóra í
kórsöng hafa náð góðum árangri. Síðast bárust
fréttir af Kvennakór Reykjavíkur sem vann til
tvennra silfurverðlauna í keppni í Tékklandi. Kór-
ar Harðar Áskelssonar í Hallgrímskirkju hafa ver-
ið sérstaklega sigursælir á slíkum mótum og sama
gildir um fjölda annarra ágætra íslenskra kóra,
jafnt kirkjukóra, kvennakóra, unglingakóra,
barnakóra, karlakóra og blandaðra kóra. Allir
þessir sigursælu tónlistarmenn bera með sér menn-
ingu Íslands hvert sem þeir fara.
IVLangflestir íslenskir kórar, ef ekki allir, hafameð sér íslenska tónlist þegar haldið er utan í
slíkar ferðir. Útlendingar vilja sjá og heyra hvað
það er sem gerir okkur frábrugðna þeim og hvað
það er sem við eigum sameiginlegt. Þetta er ómet-
anlegt fyrir íslensk tónskáld, sem hafa alla tíð sinnt
íslenskum kórum ákaflega vel, hvort heldur er með
einföldum kórlögum byggðum á þjóðlögum, and-
legri tónlist eða stærri kórverkum. Íslensk kór-
tónlist er fjölbreytt og þar leynast margar afburða-
góðar söngperlur.
VEnn sem komið er veltur það á kórunum sjálf-um hvort og hvert þeir fara. Eflaust verður það
ætíð svo. Það er hins vegar spurning hvernig al-
mennt er staðið að kynningu á íslenskri tónlist er-
lendis. Í kjölfar Bjarkar hefur orðið talsverð vitund-
arvakning um það að íslenskir tónlistarmenn geta
verið mikils megnugir og að íslensk tónlist á sann-
arlega hljómgrunn utan landsteinanna. Í popp-
tónlist hefur verið gert átak til að kynna íslenska
tónlist erlendis, en enn vantar mikið á að önnur ís-
lensk tónlist sé kynnt með markvissum hætti.
VI Það er mikilvægt að stjórnvöld og samtök tón-listarmanna sameinist um það að finna þann
farveg sem best hentar hverju sinni svo íslensk tón-
list nái eyrum umheimsins. Stuðningur yfirvalda
er nauðsynlegur til þess að slík kynning geti orðið
markviss og samfelld. Annars er hætta á því að hún
verði tilviljanakennd og undir því komin hvernig
fjárhagur listamannanna er hverju sinni. Til þessa
ættu stjórnvöld að hafa metnað miðað við þá vel-
gengni sem íslenskir tónlistarmenn njóta þegar.
NEÐANMÁLS