Pressan - 14.12.1989, Qupperneq 11

Fimmtudagur 14. des. 1989
11
skyggahliðar þjóðlífsins
ar
rígang
stoðar, getur sennilega orsakað
sektarkennd hjá fólki og kallað fram
þá tilfinningu að því finnist það
óeðlilega upp á aðra komið. Þannig
getur fólk fundið fyrir því að það
geti hugsanlega ekki endurgoldið
þeim sem það fær aðstoðina frá og
slíkar áhyggjur geta jafnvel stofnað
tengslum í hættu. Sú hætta er alltaf
fyrir hendi þegar um efnahagslega
hjálp er að ræða, því við höldum
ekki bókhald á sama hátt yfir and-
lega aðstoð, þar sem erfiðara er að
átta sig á hvað lagt er í púkkið og
hvað maður fær á móti. Slíkan
stuðning er ekki hægt að mæla í
magni."
Áhrif samhjálpar á
veitandann
Rúnar segir einnig athyglisvert að
þeir sem ekki hafi þegið efnahags-
lega hjálp eða ráðgjöf, en telji sig
hins vegar eiga hana vísa, hafi gagn
af slíkri vissu: ,,Það er greinilegt að
það að telja sig eiga kost á samhjálp
er alltaf gagnlegt,*' segir hann. ,,Að
því er varðar ráðgjöf og efnahags-
legan stuðning þá skiptir heiimiklu
máli hvort um er að ræða hjálp sem
er fengin eða hjálp sem talin er vís,
en andlegur stuðningur og verkleg
' hjálp eru gagnleg, hvort sem sá
stuðningur er raunverulega fenginn
eða talin-n vís."
Þegar kannað er hversu mikið
gagn það gerir veitandanum að
veita samhjálp af einhverju tagi
kemur í Ijós að slík hjálp gerir við-
komandi gagn, ekkert síður en
þiggjandanum:
„Þeir sem hafa haldið því fram að
öll liðveisla og aðstoð til annarra sé
fyrirhöfn hjá þeim sem veitir hafa
einfaldlega rangt fyrir sér, sam-
kvæmt þessum niðurstöðum," segir
Rúnar. „Það dregur greinilega úr
einkennum kvíða, þunglyndis og úr
sállíkamlegum einkennum hjá þeim
sem veita öðrum andlegan stuðn-
ing, en áhrifin eru ekki eins áber-
andi hjá þeim sem veita verklega
hjálp. Þeir sem það gera eru þó
greinilega síður þunglyndir en aðrir
og andleg velferð þeirra er meiri.
Eitt athyglisvert atriði kom fram í
þessari rannsókn varðandi þá sem
veita ráðleggingar. Hjá þeim aðilum
virðist nefnilega verða vart meiri
kvíða, sem líklega stafar af því að
þeir sem beðnir eru um ráðgjöf eru
settir inn í erfiðleika annarra og
kallaðir til ábyrgðar gagnvart þeim.
Slíkar aðstæður geta valdið ráðgef-
endunum áhyggjum, bæði vegna
þeirra sem leita til þeirra og eins
geta þeir haft áhyggjur af að hafa
ekki ráðlagt á réttan hátt. En jafnvel
þótt þetta auki á kvíða þeirra virðist
andleg velferð þeirra meiri. Hjá
þeim sem veita efnahagslega aðstoð
virðist slík hjálp lítil áhrif hafa á and-
lega heilsu. — Hin gamla, kristna
kenning um gagnsemi þess að gefa
af sjálfum sér og sínum eignum fær
því töluverða staðfestingu í þessari
könnun," segir Rúnar.
Að telja sig geta
hjálpað öðrum
En það er ekki aðeins hjá þeim
sem veitt hafa öðrum stuðning sem
einkenni um minni kvíða og þung-
lyndi gera vart við sig. Rúnar lagði
einnig fyrir spurningar um hversu
auðveldlega fólk teldi sig geta veitt
öðrum hjálp: „Þar kom í Ijós, að
þeir sem telja sig geta veitt. öðrum
andlegan stuðning finna fyrir minni
kvíða og þunglyndi og hafa færri
sállíkamleg einkenni. Andleg vel-
ferð þeirra einstaklinga var einnig
meiri. Þetta sama gildir um þá sem
telja sig geta veitt verklega hjálp, en
þeir sem töldu sig geta veitt öðrum
ráðgjöf eða efnahagslegan stuðning
virtust hins vegar almennt ánægð-
ari með lífið, þótt slíkt hefði engin
áhrif á kvíða eða þunglyndi. Það er
því ljóst að það að telja sig geta veitt
eða fengið samhjálp hefur almennt
séð meiri áhrif á andlega heilsu en
raunverulega það að fá eða veita
slíka hjálp. Ahrifin frá andlegum
stuðningi og Verklegri hjálp eru al-
mennt meiri og jákvæðari en af ráð-
gjöf og efnahagslegri hjálp. Almenn
niðurstaða þessarar könnunar er
því sú, að samhjálp sé gagnleg í
sjálfri sér, hvort sem menn hafa orð-
ið fyrir áföllum eða ekki."
Hertar
refsiaðgerðir
Undanfarið hafa farið fram miklar um-
ræður i f jölmiðlum um ofbeldisverk ung-
menna, einkanlega i miðborg Reykja-
víkur. Lögreglan telur sig vegna mann-
fæðar ekki geta haldið uppi þvi eftirliti
og aðgerðum á vettvangi sem þörf er á.
S jálfsagt er þetta mat þeirra á aðstæðum
rétt og fjölgun lögreglumanna ásamt
öðrum samvirkum þáttum raunhæfasta
leiðin til úrbóta.
En fleira þarf að koma til er lög-
regluna varðar. í gegnum tíðina
hafa lögreglumenn notið takmark-
aðrar lögverndar gegn áreitni og
árásum ofbeldisseggja. Viðurlög við
slíkum verknaði hér á landi eru allt
önnur og vægari en í V-Evrópu. Þar
gilda þær reglur, að hver sá sem not-
ar ósæmilegt orðbragð, hótanir eða
hvetur aðra til mótaðgerða gegn
lögreglu er sektaður. Bein líkams-
árás á lögreglumann varðar fangels-
isdómi; enda þótt hann hljóti ekki
tímans rás hefur þetta breyst og yfir-
menn dóms- og lögreglumála talið
að lögreglumenn þyrftu að hafa
meira til brunns að bera en lík-
amsburði og við ráðningar þeirra
hin síðari ár hafa aðrir hæfileikar
ráðið meiru þar um. Breyttir tímar
með nýjum viðfangsefnum hafa
mótað nýja stefnu í framkvæmd lög-
regluaðgerða, en eftir stendur þó
lögreglan ennþá vanmáttug gegn
ofbeldismönnum vegna skorts á
lögvernd.
áverka. Hér á landi hafa dómstólar
oft sýnt einstaka linkind í meðferð
svona mála og sú sjálfsagða lög-
vernd, sem lögreglumenn þurfa að
njóta til að geta gegnt skyldustörf-
um, er alis ófullnægjandi. Hér geta
menn haft í frammi hvers konar hót-
anir, hrint, sparkað og jafnvel hrækt
á lögreglumenn, án þess að eiga á
hættu að fá neina refsingu ef við-
komandi lögreglumenn hljóta ekki
áverka af. Þessu verður tafarlaust
að breyta, svo lögreglumenn geti
haldið uppi lögum og reglu og notið
þeirrar virðingar, sem þeim er
nauðsynleg. Ef þarf að endurskoða
og breyta lögum til að ná þessu
markmiði ber dómsmálaráðherra
að sjá til þess, ennfremur þarf hans
ráðuneyti að standa betur að baki
lögreglunni en verið hefur. Lög-
reglumaður sem nýtur hliðstæðrar
lögverndar og félagar hans í V-Evr-
ópu getur komið undir ákveðnum
tilvikum að meira gagni en jafnvel
2—3 lögreglumenn þegar verið er
að kljást við óróaseggi, sem gjarnan
ganga á lagið, meðvitaðir um þenn-
an veikleika dómskerfisins.
Lengst af var ráðning lögreglu-
manna háð því skilyrði, að þeir
væru stórir og stæðilegir og rammir
að afli. Til þess var ætlast að þeir
gætu haft andstæðing sinn undir og
hjálparlaust fært hann í járn. Þótti
það hin mesta vansæmd ef lögreglu-
menn urðu að láta í minnipokann. I
Skattsvik
Annar er sá málaflokkur, sem er
okkur til mikillar vansæmdar, þ.e.
hin almennu skattsvik í einkageir-
anum. Slælegt og nánast óvirkt
skatteftirlit hefur gert mönnum
kleift að stela undan skatti að eigin
geðþótta. Allir sem hafa þurft að
leita til iðnaðarmanna o.fl. þjón-
ustuaðila þekkja þetta af eigin
reynslu í einhverjum mæli. „Viltu
nótu?" er gjarnan viðkvæðið þegar
um er að ræða t.d. bílaviðgerðir,
breytingar og viðgerðir í heimahús-
um, akstur fyrir einstaklinga o.fl. Að
því er látið liggja, að þjónustan kosti
minna ef engin kvittun er gefin og
viðkomandi losni við að greiða sölu-
skatt. Oftast er þetta blekking ein
þegar grannt er skoðað, söluskattur-
inn er ekki dreginn frá heildarupp-
hæð, heldur rennur hann óskertur í
vasa verksalans.
Svo afgerandi geta þessi misferli
verið, að sumir iðnaðarmenn neita
alfarið að taka að sér verk, nema
viðsemjandi lofi að gefa ekki neitt af
greiðslunni upp til skatts. Oft verða
verkkaupendur að sætta sig við að
taka þátt í þessum ólögmæta verkn-
aði, ella fást verkin ekki unnin.
Sumir telja sig þó vera að hagnast á
þessum viðskiptum, sem er náttúru-
lega ekkert annað en samsekt í
þjófnaði á opinberum gjöldum.
Eru skattsvik
skjalafals?
Þegar skattskýrsla er gerð er hún
undirrituð eins og kunnugt er af
framteljanda að viðlögðum dreng-
skap og gefin eftir bestu vitund.
Tekjur sem ekki koma fram á skatta-
framtali eða er hagrætt með einum
eða öðrum hætti til að komast hjá
greiðslu lögboðinna gjalda eru
skattsvik og um leið skjalafals. Svo
virðist sem viðkomandi yfirvöld líti
einungis á vanframtaldar tekjur
sem brot á skattalögum og fær fram-
teljandi sekt. Sé hins vegar um önn-
ur og víðtækari brot að ræða en
skattsvik fara þau til frekari rann-
sóknar og sakadóms-meðferðar. En
eru ekki öll vísvitandi skattsvik
skjalafals? Því er ekki dæmt
samkvæmt ákvæðum þeirra
laga? Sá sem ekki greiðir skatta
samkvæmt gildandi lögum er að
afla sér tekna meö ólögmætum
hætti. Mér er næst að halda að veru-
legur hluti skattgreiðenda líti á
þetta sem sjálfsbjargarviðleitni, öðr-
um óviðkomandi. I mínum huga er
þetta þjófnaður og skjalafals og ber
að refsa samkvæmt því, þó ýmsum
kunni að finnast að orsakir þessara
brota séu annars eðlis og stríði með
öðrum hætti gegn siðferðiskennd
og almenningshagsmunum en önn-
ur fjársvikamál. Einnig telja margir
að skattsvik séu búin að vera land-
læg plága, sem meirihluti þjóðar-
innar hefur verið þátttakandi í, og
því sé ekki hægt að ráðast að rótum
vandans nema með víðtækum þjóð-
félagsbreytingum. Þetta eilífa und-
anhald, dugleysi og hræðsla við að
takast á við vandamálin, er lýðræð-
inu hrein ógnun og getur haft ófyrir-
sjáanlegar afleiðingar. Milljarðavan-
skil á söluskatti og vanskil fyrir-
tækja á sköttum starfsmanna sinna
til ríkissjóðs sanna ótvírætt hvert
stefnir.
Skattsvikarar
dæmdir í fangelsi
Erlendis eru skattsvikarar dæmd-
ir í fangelsi, enda réttilega litið á
skattsvik sem alvarleg auðgunar-
brot og skjalafals. Slík brot eru eðli-
lega afmörkuð eftir umfangi þeirra
og ítrekun. Við komumst ekki hjá
því að beita svipuðum viðurlögum
hér til að ráða bót á því milljarða-
tjóni, sem ríkissjóður verður árlega
fyrir, og jafnframt að skapa jafnræði
meðal borgaranna.
Það þarf væntanlega ekki hér
frekar en í öðrum löndum að dæma
marga menn til fangelsisvistar
vegna skattsvika, slíkar aðgerðir
eru skjótvirkar og fyrirbyggjandi og
kenna fólki þau raunhæfu sannindi,
að allir skuli vera jafnir fyrir lögum.
Stjórnvöld og almenningur þurfa að
taka höndum saman og leiða þessi
mál til lykta, þetta er þjóðarskömm.