Pressan - 14.12.1989, Qupperneq 26

Ffrrtmtuctacfi/r t4.'dest'T989
26
!,

HUSBOMPA A FJOOURRA MANMA HEIMILI
ÞAR SEM JAFNHLIÐA ERU IÖ L U D ÞRJÚ TUNGUMÁL
Hann talar kinversku við konuna
sina, en japönsku við dæturnar.
Hann talar islensku við mig, en
konan ávarpar mig á ensku. Eldri
dóHirin rœðir við mig á islensku,
en sú yngri heldur sig mest við
japönsku. Það er við hæffi að
maðurinn, Ragnar Baldursson,
er i stjórn islensku Esperantó-
samtakanna, ffélags áhuga-
manna um nýtt heimstungumál.
VIÐTAL: JÓN ORMUR HALLDÓRSSON MYND: EINAR ÓLASON
„Við hjónin tölum alltaf kínversku saman af því að við
kynntumst á því máli. Það er sjálfsagt líka meira jafnrétti í því
að tala hlutlaust tungumál sem okkur er báðum tamt en að
nota japönsku, sem er hennar móðurmál. Við viljum hins veg-
ar að dætur okkar eigi bæði japönsku og íslensku að móður-
máli. Þær tala íslensku í skólanum en japönsku hér heima. Sú
yngri, Mamiko, hefur raunar ekki náð íslenskunni alveg enn-
þá en er víst búin að kenna vinum sínum á dagheimilinu hrafl
í japönsku."
Ragnar fór til Kína árið 1975 og var þar við nám í kínversku
og almennri heimspeki næstu fjögur árin.
„Þetta var blanda af maóisma og ævintýraþrá. Maó átti sér
dygga aðdáendur í Hamrahlíðarskólanum á mínum árum þar.
Ég var virkur í þeirra hópi og áhuginn á Kína vaknaði við
þetta. Kína opnaðist fyrir útlendinga sumarið eftir að ég lauk
menntaskóla og í stað þess að fara í rafmagnsverkfræði i Há-
skóla íslands sótti ég um, og fékk, styrk til að fara til Kína. Ég
vissi þá ekkert um landið, annað en að þarna átti hinn raun-
verulegi sósíalismi að ríkja. Það var þó kannski ekki sósíalism-
inn sem maður tók eftir fyrst, heldur hlutir eins og önnur lykt
í landinu, og annar litur á moldinni og himninum.
Ég var líka einn aðeins 100 útlendra nemenda við Pekinghá-
skóla á þessum tíma. Hvar sem maður fór sneri fólk sér við á
götu og horfði á mann, jafnvel í Peking. í þorpunum i kring
safnaðist alltaf löng halarófa af fólki sem bara var að horfa á
mann. Ég held að ég hafi einhvern tíma talið meira en hundr-
að manns sem eltu mig þar sem ég gekk um í litlum bæ. Þeir
sem hafa þörf fyrir að vekja á sér athygli ættu að ferðast um
kínverskar sveitir.
Maður var þarna líka í einangrun sem útlendingur, sérstak-
lega framan af. Okkur var bannað að heimsækja Kínverja á
heimilum þeirra og þeim var bannað að tala við okkur á veit-
ingastöðum. Menn voru þá hræddir við borgaraleg áhrif frá
útlöndum.
Á þeim tíma sem ég var þarna dóu gömlu leiðtogarnir, Maó
og Zhou Enlai, fjórmenningaklíkunni var steypt og Deng Xiao
Ping braust til valda. Þá safnaðist múgurinn saman á torgi hins
himneska friðar til stuðnings Deng, en fólkinu var dreift án
þess að til blóðsúthellinga kæmi. Það er ekkert nýtt í kín-
verskri sögu, svona sveiflur hafa alltaf átt sér stað. Til að skilja
þetta allt saman verða menn líka að fara árþúsundir aftur í
tímann og gera sér grein fyrir mótun kínverskrar menningar.
Telja vestræncí menningu
frumstæða
Kínverjar eru ekki með kynþáttafordóma af alveg sama tagi
og margir Vesturlandabúar þjást af. Þeir eru haldnir menning-
arfordómum, frekar en fordómum gagnvart kynþáttum. Þeir
sem aðlaga sig kínverskri menningu eru velkomnir. Mesta lof
sem hægt er að bera á útlending í Kína er að segja að hann
sé næstum orðinn kínverskur. Þeir eru ekki aðeins stoltir af
menningu sinni í venjulegum skilningi, þeir eru einfaldlega
sannfærðir um að öll önnur menning, og þar með talin auðvit-
að vestræn menning, sé mun frumstæðari og ófullkomnari en
þeirra eigin. Menning þeirra er ekki aðeins mörgþúsund ára
gömui og þróuð sem hámenning, heldur er hún mjög rík í
huga hvers manns. Það sem helst er þekkt af þessari menn-
ingu er kannski boðskapur Konfúsíusar, sem oft er talinn
grunnurinn að kínverskri hugsun, en ég var að ljúka við að
þýða Konfúsíus á íslensku beint úr kínversku. Þetta kemur út
núna fyrir jólin hjá Iðunni.
Vegna sinnar sterku menningar finnst þeim afar óréttlátt og
ef til vill skrítið, að Kína, þetta fjölmennasta og elsta ríki
heimsins með alla þessa menningarlegu yfirburði, sé ekki
eins ríkt og voldugt og Vesturlönd. Áður var heimsvaldastefn-
unni kennt um þetta, nú kenna margir líka kommúnista-
flokknum um þessa stöðu mála. Það er mikil ólga þarna í
stjórnmálum, eins og fram kemur í fréttum, en það kemur
kannski síður fram í fréttum, hve mikill ruglingur og óvissa er
þarna á ferðinni, bæði innan flokks og utan. Sumir tala um að
taka upp vestrænt lýðræði, en þessir menn vita yfirieitt ekkert
úm það fyrirbæri. Þetta eru oft frasar út í loftið. Hugmyndaleg
upplausn ríkir innan flokksins.”
Skilyrði fyrir giftingu að við
byggjum í Japan
Eftir fjögur ár í Kína, þar sem Ragnar og Sari kona hans hitt-
ust, flutti hann til hennar í Japan. Þar fæddist eldri dóttir
þeirra, Mariko.
„Það var skilyrði lengdaforeldra minna fyrir að leyfa okkur
Sari að giftast, að við byggjum til að byrja með í Japan. Við
vorum líka beðin um, að láta fyrsta barnið okkar fæðast í Jap-
an.
Við bjuggum á heimili tengdaforeldra minna í tvö ár og á
meðan var ég við nám í japönsku. Ég tók upp ættarnafn fjöl-
skyldunnar, Ohyama, og meira að segja japanskt skírnarnafn,
varð algerlega hluti af þessari fjölskyldu og reyndi að fá sem
mesta innsýn í japanska menningu.
Ég var mjög lágt settur í virðingarstiganum á heimilinu
þessi tvö ár, en það breyttist hins vegar til batnaðar í síðara
skiptið sem ég bjó í Japan, því þá kom ég þar til náms í virtustu
menntastofnun landsins. Þarna kom efst móðir tengdaföður
míns en hún var fjörgömul. Virðingin fyrir ellinni er rík í Jap-
an eins og i Kína og víðar í Austurlöndum. Mér þótti fyrst dálít-
ið sérkennilegt að rætt var opinskátt á heimilinu um alla þá
fyrirhöfn sem væri að gömlu konunni, sem var orðin dálítið
utan við sig. Það var jafnvel sagt við gesti, að henni áheyrandi,
að engan hefði órað fyrir að hún ætti eftir að verða svona
gömul og að svona mikil fyrirhöfn myndi fylgja því að hugsa
um hana. Þá ljómaði gamla konan af ánægju, því þetta var
sagt í virðingu, af stolti yfir aldri hennar og af ánægju yfir því
að fá að fórna tíma sínum fyrir hana.
Þessi virðing fyrir ellinni kemur fram á öllum sviðum og það
má kannski benda á bein áhrif af þessu í viðskiptalífinu. Þar
þarf enginn yfirmaður að óttast að undirmaður velti honum
úr sessi. Þess vegna geta japanskir yfirmenn leyft hæfileika-
mönnum i fyrirtækjum sínum að njóta sín sem mest má verða.
Góður yfirmaður er talinn sá sem getur notað undirmenn sína
og þess vegna fær hann heiðurinn af afrekum þeirra. Það dett-
ur ' . hug að ryðja eldri manni úr vegi.
Skrítið að útlendingur fengi
dótturina
Eftir að ég kynntist japanskri menningu hef ég stundum
furðað mig á því að tengdaforeldrar mínir skuli hafa fallist á
að við Sari giftumst, en samþykki þeirra skipti svo miklu máli
að ekkert hefði líklega oröið úr hjónabandinu ef þau hefðu
ekki veitt blessun sína. Það var ekki nóg með að ég væri út-
lendingur, heldur gersamlega óhæfur til þess að stofna heimili
þar sem ég var enn námsmaður, sem lifði á lánum. Japönsk
fjölskyldubönd eru það sterk, að litið er svo á, að fjölskyldur
brúðhjónanna tengist blóðböndum við giftingu. Sari hefði
sennilega ekki gifst mér í óþökk foreldra sinna.
Fjölskyldan var mjög hefðbundin í líferni sínu. Tengdamóð-
ir mín og móðir tengdaföður míns voru til að mynda báðar
kennarar í tesiðum.
Tedrykkja sem list og andleg
athöfn
í húsinu var sérstakt tesiðaherbergi þar sem þær kenndu
þessa list. Þessi listgrein, sem er mjög sérstök fyrir Japan, á sér
langa sögu. Te barst þangað frá Kína fyrir þann tíma að Island
byggðist og sérstakar athafnir þróuðust í kringum þetta. Þessir
siðir, eða þróun þeirra, eru að hluta tengdir zen búddisma.
Ragnar Baldursson, Sari eiginkona hans og dæturnar
tvær. „Fyrstu tvö árin í Japan var óg mjög lágt settur í
viröingarstiganum á heimilinu" segir Ragnar.
MÁLAMAHNINN RAGNAR BALDURSSON
YIÐTAL VI