Pressan - 05.07.1990, Side 25

FirmnHidagur. 5. júlí 1990
25
sjúkdómar og fólk
Um hjúkrunarkonur
Kg dvaldi um langt árabil í Svíþjóð
og lærði margt af Svíum. Þeir
kenndu mér t.d. að meta fótlaga skó,
sem ég þó geng aldrei í, en það er
ekki þeim að kenna. Ég hreifst af
sænskri nákvæmni og yfirburða-
ratvísi almennings á refilstigum fé-
lagslöggjafarinnar og skattalag-
anna. Ég dáðist þó alltaf mest að
því, hve Svíar voru miklir snillingar
í að skipta um nöfn á starfsstéttum.
Ef einhverjum fannst gamla nafnið
ekki lengur við hæfi tók hann sig
hiklaust til og hugsaði upp eitthvað
nýtt og leiddi það í lög. Síðan datt
engum í hug að nota gamla nafnið.
Þegar ég hóf störf í Sverige kölluð-
ust konurnar sem þvoðu spítalann
staderskor (hreinsarar), en eftir
nokkurt skeið var búið að skipta
fjórum sinnum um nafn á þessu
fólki. Fyrst var „stáderskum" breytt
í lokalvárdare (umsjónarmaður
húsnæðis) og síðan í ökonomi-
bitráde (efnahagslegur starfs-
kraftur), ég skildi þá nafngift aldrei.
Um þær mundir sem ég var að fara
frá Svíþjóð hafði enn verið breytt
um nafn og stéttin nú kölluð golv-
hygieniker (hreinlætisfræðingur
gólfa). Ég sá aldrei að starfsemi
þessara einstaklinga breyttist eitt-
hvað með öllum nafnaskiptingun-
um, en þó bættist eitthvað af nýjum
tækjum í vopnabúr þessa fólks í bar-
áttunni við óhreinindi, ryk og sót.
Hjúkrunarkonur
og hjúkrunarnemar
Mér datt þetta í hug um daginn,
þegar ég var að velta fyrir mér þeim
breytingum sem orðið hafa á hjúkr-
unarstéttinni. Þegar ég var að byrja
að vinna á sjúkrahúsunum unnu þar
hvítklæddar hjúkrunarkonur. Þær
báru í barminum fallega nælu með
mynd af bláu blómi, sem á stóð
„Hjúkrunarfélag íslands" en á eldri
nælunum „Hjúkrunarfjelag ís-
lands" með joði. Einstaka karlmað-
ur var í stéttinni og kallaðist þá
hjúkrunarmaður. Á öllum deildum
spítalanna gengu hjúkrunarnemar,
sem voru bláklæddar með hvíta
svuntu og stífan hálfmánalagaðan
kappa í hárinu. Þetta breyttist allt
einhvern tíma meðan ég var í út-
löndum að fylgjast hugfanginn með
nafnabreytingum á sænsku hrein-
gerningafólki og barneignum kon-
ungsfjölskyldunnar. Þegar ég kom
heim voru hjúkrunarkonur ekki
lengur til, en í þeirra stað komnir
hjúkrunarfræðingar (sérfræðingar í
hjúkrun). Gömlu hjúkrunarkonurn-
ar meö bláu blómanæluna í barmin-
um virtust eiga í vök að verjast og
hjúkrunarnemarnir í bláu búning-
unum, sem allir læknanemar iitu
girndaraugum, hurfu algjörlega.
Kapparnir sáust ekki lengur, svo
mikið virtist breytast á stuttum
tima.
Hjúkrun sjúkra
Ég fór að velta því fyrir mér, hvort
starfið hefði eitthvað breyst líka
með nafnbreytingunum og leitaði
að einhverri nýrri starfslýsingu fyrir
hjúkrunarfræðinga en fann enga. Á
hinn bóginn rakst ég á gamla
kennslubók i Hjúkrun sjúkra eftir
Steingrím Matthíasson lækni frá
árinu 1923 og las hana af mikilli at-
hygli til að gera mér grein fyrir hug-
myndum fyrirrennara okkar um
hjúkrunarstéttina. Steingrímur seg-
ir í bók sinni að hjúkrunarstarfið sé
göfugt starf og veglegra starf geti
enginn valið til að hjálpa bágstödd-
um náungum. Það er því varla hægt
að ásaka hann um karlrembu. Hann
heldur síðan áfram: „Auk hinna sér-
stöku starfa, sem að sjúkrahjúkrun-
inni lúta, er nemendum kennt allt
sem viðjcemur almennu húshaldi
eins og tíðkast á bestu heimilum,
svo sem hreinlæti utan húss og inn-
an, matreiðsla og almenn eldhús-
störf. Undirbúningsmenntun
hjúkrunarkvenna er með öðrum
orðum hin ákjósanlegasta mennt-
un, sem nokkur stúlka getur fengið,
ekki einungis til að geta veitt sjúk-
um aðhlynningu, heldur líka til þess
að geta siðar staðið vel í stöðu sem
húsmóðir og móðir." Hann hefur lit-
ið á hjúkrunarstarfið sem eitthvert
millibilsástand í lífi konunnar. Sam-
kvæmt þessu hafa verðandi hjúkr-
unarkonur fengið mun víðtækari
menntun en hjúkrunarfræðingar
nútímans og lært undirstöðuatriðin
í matreiðslu og almennum eldhús-
störfum, sem ekki mun vera á náms-
skránni nú á tímum, auk hefðbund-
innar hjúkrunar. Svona hefur þetta
breyst.
Lýsing hjúkrunarkonu
Steingrímur heldur áfram og lýsir
hjúkrunarkonunni, eins og hún átti
að vera í hans augum. „Hún þurfti
að vera mörgum mannkostum
gædd, og heilbrigð á sál og líkama.
Sé hún sjálf veik getur hún tæplega
orðið öðrum að liði. Og ill áhrif hef-
ur það á sjúklingana, aö sú sem
hjúkrar sé annað veifið að fá veik-
indaköst, t.d. höfuðverk, svima, yf-
irlið, grátköst eða krampa. Þótt ekki
sé annað en andremma vegna nef-
kvilla eða tannskemmda þá getur
slíkt vakið óbeit eða jafnvel velgju
hjá viðkvæmum sjúklingum." Þetta
hefur ekkert breyst, það er ennþá
litið hornauga, ef hjúkrunarfræð-
ingur nútímans fellur í yfirlið eða
grátkast á stofugangi. Steingrímur
lagði á það áherslu að hjúkrunar-
konur ættu að vera greindar vel,
„svo þær gætu orðið sjúklingum
sem best að liði og aðstoðað lækn-
inn“. Þetta hefur ekki breyst heldur.
„Hún á að hirða sjálfa sig vel, ganga
þokkalega til fara, en án alls íburð-
arskrauts, í Ijósleitum fatnaði sem
hægt er að þvo. Gúmmísvuntu er
gott að nota í viðlögum. Hárið skal
hún þvo vel og ekki láta flagsast
laust." Hér hafa verið gerðar
ákveðnar breytingar, hjúkrunar-
fræðingurinn má núna ganga með
„íburðarskraut" og láta hárið flagsa
laust og enginn notar lengur
gúmmísvuntur i viðlögum. Hann
dásamar Florence Nightingale í ein-
um kaflanum.
Ákueönar breytingar
Margt hefur greinilega breyst en
annað ekki frá því að Steingrímur
skrifaði þessa bók sína, og hjúkrun-
arkonurnar áttu að kunna mat-
reiðslu og önnur eldhússtörf.
Hjúkrunarfræðingar nútímans
eru ekki eins uppteknir af sjúkling-
um og Steingrímur segir hjúkrunar-
konur eiga að vera. Hann kennir
alls konar undirstöðuatriði hjúkrun-
ar; ræstingu herbergja, mötun og
böðun sjúklinga, sjúkraflutninga og
sótthreinsun, en minnist ekki á
stjórnunarstörf eða skipulagningu
deildastarfsins, sem eru mjög tíma-
frek. Hann hefur ekki gert sér grein
fyrir mikilvægi vaktaskemans og
hversu langan tíma það tekur að
koma því heim og saman. Nútíma-
hjúkrunarfræðingur verður að
skrifa hjúkrunarferli, sjúklinga-
flokkun, vaktaskýrslur, meta hjúkr-
unarþyngd, fylla í lyfjakort, taka til
lyfin og skrifa „rapport", svo næsti
hjúkrunarfræðingur sem kemur á
vaktina fái einhverja hugmynd um
allt sem gerðist inni á sjúkrastofun-
um, og stundum reynist erfitt að
sinna sjúklingunum sem skyldi
vegna alls þessa. En það kemur ekki
að sök, þar sem öðrum starfsstétt-
um hefur fjölgað mjög á deildunum.
En Steingrímur gat ekki séð þetta
fyrir af skiljanlegum ástæðum. Þeg-
ar ég var búinn að lesa bókina hans
hallaði ég mér aftur í stólnum og lét
hugann reika tii hjúkrunarkvenna
liðinna alda. Svo datt mér allt í einu
í hug þessi spurning: Gekk Florence
Nightingale svona vasklega fram í
Krímstríðinu af því að hún hafði
enga sjúkraliða með sér á vaktinni??
Svo sofnaði ég.
ÓTTAR * -
GUÐMUNDSSON W
lófalestur
í þessari viku:
Vor
(kona, fædd 4.4. 1939)
Þetta er mjög hress kona, sem
hefur gaman af að skemmta sér,
og nýtur hylli gagnstæða kynsins.
Samt virðist hún alltaf reyna að
láta skynsemina ráða. Hún varð
snemma sjálfstæð og óháð og býr
yfir miklum viljastyrk. Ævi hennar
hefur verið viðburðarík, þó örlögin
hafi ef til vill reynst svolítið duttl-
ungafull.
Hún veit hvað hún vill og kemst
það, sem hún ætlar sér. Það verður
mikið um að vera í kringum fram-
kvæmdir hennar og störf á næstu
fjórum árum. Undanfarið hefur
hún hins vegar verið í einhverjum
vafa og ekki fundist hlutirnir
ganga nógu fljótt fyrir sig. Þegar
hún var á aldrinum 16 ára til tví-
tugs gekk hún í gegnum eitthvert
breytingatímabil.
Hún hefur næmt fegurðarskyn
og hefuránægjuaf tónlist. Heilsan
hefur verið góð og verður það
áfram, a.m.k. fram undir sjötugt.
Timabilið frá 45 ára aldri og fram
undir fimmtugt var mjög afger-
andi í einkalífi þessarar konu.
AMY
ENGILBERTS
á heimavelli
Enn um blettahreinsun
I síðasta þætti var fjallað um bletti
sem helst þarf að hreinsa úr fatnaði,
áður en hann er þveginn í þvottavél,
því við þaö geta þeir stundum fest
frekar í þvottinum. Síðast var rætt
um blekbletti, blóð-, vax- og myglu-
bletti. í þessum þætti og þeim næsta
athugum við lakkbletti, og lím-,
ryð- og tyggigúmmíbletti
Blettir sem koma af lakki eða
lími eru oft erfiðir viðureignar.
Fyrst þarf helst að gera sér grein fyr-
ir hvaða efni er í flíkinni sem um er
að ræða. Lakki er hægt að ná úr
með því að nudda blettinn með ace-
tóni, en acetatefni (sem stundum er
í flíkum) þolir það alls ekki, heldur
leysir acetón þau efni upp. Á acetat-
efni er því ráðlegt að nota amylace-
tat til að fjarlægja lakkbletti. Það er
sjálfsagt að prófa ætíð á faldi eða
innan á saum, hvernig hreinsiefnið
fer með efnið í flíkinni, hvort það
þolir það eða lætur nokkuð á sjá
þegar hreinsað er með viðkomandi
leysiefni. Notið sem sagt acetón til
að fjarlægja lakkbletti úr öðrum
efnum en acetate, nuddið blettinn
varlega með því, notið hreinan blett
á hreinsiklútnum eftir því sem lakk-
ið gengur inn hann. Sé notaður
naglalakkeyðir til að fjarlægja lakk-
blettinn er stundum örlítil olía í hon-
um og þarf þá að strjúka á eftir með
bensíni til að ná fitunni. Farið þá að
því, eins og um fitublett væri að
ræða. Límblettir geta verið erfiðir
viðfangs, þar sem lím er mjög mis-
munandi. Oft eru upplýsingar á um-
búðum um í hverju límið er uppleyst
og má af því ráða hvernig hægt er
að hreinsa blettinn. Sumt lím er í
vatnsupplausn og er það þá hreins-
að með vatni, flíkin látin liggja um
stund í vatni og bletturinn nuddaður
og flíkin síðan þvegin. Aðrar teg-
undir líms eru uppleysanlegar í
bensíni og er þá hægt að hreinsa
bletti af því með bensíni líkt og gert
er við fitubletti. Það getur þurft að
endurtaka hreinsunina ef ekki dug-
ar ein atrenna, takið þá nýjan klút
og nýtt bensín í hann og nuddið á
sama hátt og áður, þar til bletturinn
hverfur. Þá er sumt lím þannig að
það leysist bara upp i acetóni eða
þynni, og þarf þá að nudda blettinn
með öðru hvoru þessu hreinsiefni til
að ná honum úr. Gildir þá það sama
og áður er minnst á, að acetatefni
þolir ekki acetón, og þarf þvi að
nota amylacetat til að hreinsa lím úr
því á sama hátt og lakkið. Farið því
með gát að þessu og athugið ykkar
gang vel áður en hafist er handa.
Þessi hreinsiefni sem hér eru nefnd
eru líka varhugaverð, þau eru eld-
fim og gefa frá sér eitraðar gufur.
Látið smábörn ekki vera hjá ykkur
þegar þið hreinsið bletti með þess-
um hreinsiefnum og geymið þau
þar sem óvitar ná ekki í þau.
Gott er að nota hlífðarhanska þeg-
ar hreinsað er og hafa góða loftræst-
ingu þar sem það er gert. Tyggi-
gúmmíbletti er best að láta
harðna, t.d. í kæliskáp eða frysti,
áður en þeir eru hreinsaðir, mylja
siðan eða skafa burt svo mikið sem
hægt er, en nudda svo blettinn með
klút vættum í bensíni, svo sem um
fitublett væri að ræða, nuddið þar til
bletturinn leysist upp og hverfur.