Pressan - 11.04.1991, Page 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 11. APRÍL 1991
LISTAPÓSTURINN
Söngvaseidur
fyrir börn á
öllum aldri
Þegar ég var lítil stelpa
og kom í Þjódleikhúsid
fannst mér að það hlyti
að vera konungshöll. Æv-
intýrið var shkt að það
var nœstum því sama
Iwað kom á sviðið, þaö
var allt þrungið töfrum
óraunveruleikans, ekki
bara sýningin heldur lílta
teppið á gólfinu, scetin og
ijöldin fyrir sviðinu. Að
koma I höllina í rauðum
flauelisskokk og borða
konfekt var þvílík upplif-
un að seint líður úr minni.
„Eru þetta alvöru
börn," hvíslaði dóttir mín
að mér þegar við fylgd-
umst með æfingu á
Söngvaseiði í Þjóðleik-
húsinu. Hún spurði þrátt
fyrir að við hefðum
skömmu áður gengið
baksviðs og séð ósköp
venjuleg börn vera að
klæða sig í búningana og
búa sig undir sýninguna.
„Það er ekkert alveg al-
vöru í leikhúsi," hvíslaði
ég á móti og hún horfði
opinmynnt á börnin sem
ekki voru alvöru börn.
Og tónlistin. Fram að
miðnætti raulaði hún
alparósina og trallaði
fleiri lög sem ég kann
ekki að nefna né raula því
að hluta til er ég búin að
tapa þessum fálmara af
höfðinu sem fylgir því for-
réttindastússi að vera
barn.
Varaliturinn minn er að
mestu leyti búinn og lá í
gólfinu síðast þegar ég
vissi eða sá hluti af hon-
um sem ekki var á kinn-
um hennar þegar hún
horfði hugfangin í spegil-
inn og söng alparósina.
Hvað með það. Það er
bara svo ofsalega gaman
að fara með börn í leikhús
og það er óskandi að for-
eldrar og börn á öllum
aldri nýti sér Söngvaseið
og fari í fínu fötunum í
Þjóðleikhúsið, borði kon-
fekt og syngi alparósina
þegar heim er komið.
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
Gallerí Borg greiöir ekki viröis
aukaskatt af söluþóknun
Svo virðist sem það sé
nokkuð misjafnt hvort galler-
iin á höfuðborgarsvœðinu
greiöi virðisaukaskatt af um-
boösþóknun eða ekki. Þeim
ber samkvœmt lögum að
greiða virðisaukaskatt afum-
boðsþóknun en listamenn-
irnir eru ekki virðisauka-
skattskyldir huað varðar
þeirra hluta afsöluveröi lista-
verkanna. Gallerí Borg
stundar umfangsmikla sölu á
listmunum bœði í umboðs-
sölu og I gegnum sýningar
fyrirtœkisins en hefur ekki
virðisaukaskattsnúmer.
Á meðan hafa aðrir galler-
íhaldarar gengið milii emb-
ættismanna og beðið um nið-
urfellingu á virðisaukaskatti
en sumir vilja túlka starfsemi
galleríanna sem menningar-
starfsemi og að þeim beri
samkvæmt því niðurfelling á,
virðisaukaskatti. Skattayfir-
völd hafa hinsvegar tjáð um-
ræddum aðilum að ekki sé
hægt að túlka lögin á þann
veg og er þannig um flest
gallerí að þau greiða virðis-
aukaskatt. Aðspurður kvaðst
ríkisskattstjóri ekki vita til
þess að veittar hefðu verið
neinar undanþágur frá virðis-
aukaskatti til einstakra gall-
ería.
En hverju sætir það að ekki
hefur verið gerð athugasemd
við það að Gallerí Borg greið-
ir ekki virðisaukaskatt af
söluþóknum líkt og önnur
sambærileg fyrirtæki hafa
fen^ið lipplýsingar um að
þeim beri að gera?
„Eg veiti ekki upplýsingar
um einstök fyrirtæki. En við
höfum okkar reglur og við
munum framfylgjja þeim,”
sagði ríkisskattstjóri.
hinna sem eru í sjálfsútgáfu
og hjá smcerri forlögum við
úthlutun úr rithöfundasjóði.
Hvernig horfir þetta viö rit-
höfundum, áttu von á því að
þeir leiti síður til smœrri for-
laga?
„Ókosturinn við að gefa út
hjá smærri forlögum er fyrst
og fremst sá að bækurnar fá
oft mun minni athygli. Það
stafar að hluta til af skorti á
auglýsingafé. Það kemur
auðvitað beint fram í úthlut-
un úr rithöfundasjóði. Það
þýðir hinsvegar ekki að bæk-
urnar séu eitthvað síðri."
En hvað þá með Islensku
bókmenntaverðlaunin? Nú
eiga smcerri forlög ekki jafn
hœgt um vik að leggja út í
kostnaö við tilnefningar.
„Ég held að minni forlög
komi ekki til greina hvað
varðar bókmenntaverðlaun-
in. Þau hafa ekki haldbæra
peninga og Bjartur tilnefndi
enga ’bók. Það sama gildir
auðvifað um sjálfsútgáfu. En
það er alltaf spurningin hvað-
an verðlaunaféð á að koma.
Mér finnst hinsvegar þessi
aðferð röng."
Hvernig gengur fjárhags-
lega að halda úti blaði eins
og þessu? Er þetta ekki ein-
ungis unnið ísjálfboðavinnu?
„Það er lenska að allt eigi
S.PÓR
að vera ókeypis í þessum
menningargeira eins og sú
vinna sé minna verðmæt en
önnur vinna. Við höfum hins-
vegar stefnt að því frá byrjun
að láta hlutina ganga þannig
að við getum greitt bæði okk-
ur og höfundunum góð laun.
Það er ekki útþenslustefna en
ég hef trú á því að það sé for-
senda þess að við getum gert
hlutina jafn vel og við viljum
að þeir séu gerðir. Hingað til
hafa hlutirnir gengið vel og
við höfum mörg hundruð
áskrifendur að tímaritinu.
Bjartur mun samt halda
áfram að vera lítið og sætt
forlag."
Bjartur og
Frú Emilía
í útgáfustússi
Snœbjörn Arngrímsson útgefandi í
spjalli um tímaritaútgáfu og lítid sœtt
forlag
,,Þegar ég kláraði menntó
skrifaöi ég í bréfi til vinkonu
minnar að ef við stofnuðum
einhverntímann bókaútgáfu
œtti hún að heita Bjartur,"
sagðiSnæbjörn Arngrímsson
í samtali við Listapóstinn, en
hann gefur út tímaritið Bjart-
ur og frú Emilía ásamt leik-
húsinu Erú Emilíu. Tímaritið
fjallar um leikhúsmál og bók-
menntir og er næsta eintak
blaðsins helgað leikriti Kjurt-
ans Ragnarssonar Damp-
skipinu Islandi sem Nem-
endaleikhúsiö sýnir um þess-
ar mundir.
„Við höfðum frumkvæði að
því að birta leikrit Kjartans,"
sagði Snæbjörn. „Og ætlunin
er að birta fleiri slík. Það er til
fullt af skemmtilegum leikrit-
um sem aldrei hafa verið sett
upp og auk þess góð leikrit
sem almenningur hefur ekki
aðgang að. Leikritaútgáfa
stendur ekki undir sér sem
slík en það er hægt að tengja
hana við aðra hluti á
skemmtilegan hátt eins og
við gerum í næsta eintaki.
Við birtum ekki aðeins leik-
ritið heldur er viðtal við höf-
undinn og umfjöllun."
Nú er Bjartur einnig bóka-
útgáfa og Erú Emilía leikhús.
Megu lesendur eiga von á enn
frekari samvinnu á milli þess-
ara aðila, til dœmis leiklestr-
um?
„Frú Emilía hefur staðið
fyrir leiklestrum og stóru
leikhúsin sigldu í kjölfarið.
Tímaritið hefur ekki staðið
fyrir neinu slíku en bókaút-
gáfan Bjartur mun standa fyr-
ir upplestrum í haust á þeim
skáldverkum sem koma út.
Meðal höfunda sem við mun-
um gefa út á íslensku núna í
vor eru Kazuo Ishiguro, John
Fowles og Janoch. Bókaút-
gáfan hefur síðan hjálpað
okkur að komast í samband
við unga penna en það er eitt
af áhugamálunum að koma
þeim á prent. Við birtum
hinsvegar ekki hvað sem er
og gerum þá kröfu að þeir
séu ekki bara ungir heldur og
efnilegir."
Nú ertu nemandi í bók-
menntafrœði og stendur því í
þessu jafnhliða náminu.
„Já, það hefur frekar bitn-
að á náminu en útgáfunni.
Þetta tengist svo mikið að ég
hef grætt meira á því en hitt
að vera í bókmenntafræði
um leið og ég stend í þessu
bókmenntastússi."
Nú komu fram skörp skil
milli þeirra höfunda sem gefa
út hjá stærri forlögum og
Vattstungin teppi mikilvæg í listhefö bandarískra kvenna
Vattstungin teppi eru mikil-
vœgur þáttur í listhefð
bandarískra kvenna og al-
þýðlegt listform sem hefur
hlotið sess á bandarískum
söfnum fyrir skreytilist og
vefnað og notið vaxandi virö-
ingar fyrir að varðveita sögu
og arfleifð bandarísku þjóð-
arinnar.
Þessa dagana stendur yfir
sýning á vattstungnum tepp-
um frá síðasta áratug á Kjar-
valsstöðum. Sýningin stend-
ur til 21. apríl og er opin frá
kl. 2—6. Vattstungin teppi
eru lifandi þáttur í banda-
rískri listsköpun og má rekja
gerð þeirra allt aftur til land-
nematímans.
Þessi listhefð barst fyrst til
Bandaríkjanna á 17. og 18.
öld með evrópskum innflytj-
endum en upphaf banda-
rískrar gerðar þeirra má
rekja til síðari hluta 18. aldar.
Hlutverk teppanna var ekki
síður fagurfræðilegt og tákn-
rænt en það að halda hita á
eigendum sínum. Þau höfðu
að geyma lífshlaup heilu fjöl-
skyldnanna og sögulega at-
burði þeirra samfélaga er þau
urðu til í. Fyrir þá sem ekki
höfðu pólitísk og félagsleg
réttindi voru teppin skapandi
miðill og bandarískar konur
sem ekki hlutu kosningarétt
fyrr en 1920 saumuðu skoð-
anir sínar í teppin.
Frá síðari hluta 18. aldar
voru evrópsku formin aukin
og endurbætt með mynstrum
og verktækni sem kom frá
meginlandi Afríku. Þessi
fornu teppi byggðu á þremur
grunngerðum sem voru vin-
sælar á Bretlandseyjum og í
Vestur-Evrópu og hafa síðan
verið grunnurinn að sameig-
inlegum einkennum evr-
ópskrar og amerískrar gerð-
ar vattstunginna teppa. Heilt
klæði, skreyting og samsetn-
ing búta.
Frá þessum upphaflegu
teppum, tilkomnum fyrir
áhrif evrópskrar hefðar, þró-
aðist sér bandarísk hefð í
gerð þessara teppa sem varð
fljótlega vinsælasta gerðin í
Bandaríkjunum vegna þess
að hún bauð upp á fjölbreytt-
ari möguleika í mynsturgerð
og krafðist minna vinnurým-
is. Ólíkt þeirri tækni að bæta
við bútum eftir þörfum var
fyrst safnað saman stöðluð-
um einingum sem voru
tengdar saman til að mynda
yfirlagið. Þessar einingar
voru samsettar á tvenns kon-
ar hátt: 1) Sem röð af smá-
gerðum mynstrum, þar sem
heilir litafletir voru settir á
milli eða aðgreindir með
ramma. 2) Sem heild af
tengdum flötum þar sem
mynstrin voru skipulögð til
að mynda heildstætt mynstur
frá einum jaðri til annars. Ein-
lit teppi og skreytingateppi
voru þó enn gerð en voru
fremur talin til spariteppa.
Til viðbótar þeim tækni-
legu nýjungum sem urðu í
gerð bútateppa urðu einnig
til kynþátta- og svæðis-
bundnir stílar. Bandarískir
svertingjar sköpuðu til dæm-
is sínar eigin hefðir í búta-
saumi með því að leita til
afrískrar arfleifðar.
Með heimsstyrjöldinni síð-
ari má segja að gerð vatt-
stunginna teppa hafi dáið út,
því hún var nær einungis
stunduð í einangruðum
sveitasamfélögum og meðal
þjóðernishópa í þéttbýli.
Áhuginn fyrir þeim vaknaði
síðan aftur á síðari hluta sjö-
unda áratugarins og í byrjun
þess áttunda. Þessi vakning
leiddi ekki aðeins af sér end-
urvaktar vinnuaðferðir held-
ur og áhuga á listrænu gildi
þeirra og eru vattstungin
teppi nú viðurkennd sem list-
form á sviði nútímalistar.
Sýning á vattstungnum tepp-
um sem Whitney Museum of
American Art setti upp sum-
arið 1971 varð örlagavaldur
fyrir þessa þróun ásamt öðr-
uin nýjungum á sviði banda-
rískrar nútímalistar.
/