Vísir Sunnudagsblað - 11.12.1938, Blaðsíða 4

4
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
Sænska
eldspýtnaæfintýrið.
Ivar Kreuger á miðilsfundi.
IVAR KREUGER.
í síðasta tbl. Sunnudagsblaðs-
ins voru að nokkuru rakin örlög
auðkýfingsms Löwensteins og
æfi Iians. Þegar Ivar Ivreuger,
sænski eldspýtnakongurinn, er
nefndur, verður mörgum á að
bera þessa tvo menn saman.
Báðir eiga þeir það sameigin-
legt, að þeir urðu ríkir menn
upp úr heimsstyrjöldinni, en
auðlegð livorugs þeirra stóð á
föstum grundvelli. Báðir end-
uðu þeir æfina á svipaðan liátt,
með þvi að stytta sér aldur. En
það er svo, að engir tveir hlutir
eru eins, og þegar betur er að
gætt, virðist öll uppistaðan i
starl'i þeirra vera gerólík. Löw-
enstein kemtir mönnum fyrir
sjónir sem kauphallarbraskari,
en Kreuger her 1 öll einkenni
duglegs athafnamanns.
Kreuger var oft nefndur eld-
spýtnakongur, og hann bar ])að
nafn með rentu. En það er ein-
kennilegt, bve mikið honum
tókst að gera með eldspýtum
sínum. Með eldspýtnaverslun
myndaði hann svo öfluga auð-
hringa, að hann gat lánað mörg-
um ríkjum miljónalán, og ítök
hans í heimalandinu voru slík
að alt athafnalíf þar í landi rið-
aði þegar spilaborgir Kreugers
hrundu.
Kreuger var byggingaverk-
fræðingur, og vann að bygging-
arstörfum í Ameríku, Englandi,
Þýskalandi og Frakklandi, áður
en liann hyrjaði eldspýtnaæfin-
týri sitt. Hann flutti lil Sví-
þjóðar skömmu eftir aldamót-
in, og stofnaði þar firmað
Kreuger & Toll. Árið 1913 varð
liann forstjóri sænskrar eld-
spýtnasamsteypu. Árið 1917
var merkilegur tími í lífi lians.
Þá tókst honum að sameina all-
ar eldspýtnaverksmiðjur í Sví-
þjóð, og stofna Svenska Tánd-
sticks Aktie Bolaget, en upp frá
því fór hann að hafa áhrif á
verslun og viðskifti um allan
lieim. Það var orðið of þröngt
um hann í Svíþjóð.
Fyrst í stað lét hann sé nægja,
að kaupa nokkurar eldspýtna-
verksmiðjur í Englandi. En
nokkuru síðar komst hann yfir
hlutabréf í þýskum eldspýtna-
verksmiðjum, og var farið dult
með þau kaup, en þella komst
þó upp um siðir, og vakti mikla
gremju í Þýskalandi. Þýska
stjórnin tók málið í sínar herid-
ur. Kreuger kom þar málum
sínum vel fyrir. Að lokum voru
allar þýskar eldspýtnaverk-
smiðjur sameinaðar, og i þyí fé-
lagi, sem upp úr þeirri sam-
bræðslu reis, álti Kreuger helm-
ing hlutabréfanna.
Nú fór Kreuger að færa sig
upp á skaftið. Hann lánaði ýms-
um ríkjum stórfé, en skilyrðið
fvrir lánum var jafnan það
sama: Að Svíþjóð fengi einka-
sölu á eldspýtum. Með þessu
móti tók Kreuger mestalla eld-
spýtnaverslun í Norðurálfu í
sínar hendur, og sama ' varð
sagan í Suður-Ameríku. í Kina,
Indlandi og Ástralíu náði hann
líka mestum markaðinum und-
ir Svía. í Bandaríkjunum stofn-
aði hann félagið „International
Match Corporation", sem náði
undir sig eldspýlnamarkaðnum
þar i landi.
Erfiðlega gekk Ivreuger með
Japan. Þar varð hann að heyja
harða baráttu, en hún endaði
með því að japönsku eldspýtna-
verksmiðjurnar gengu inn í
sænska eldspýtnahringinn.
Þelta sýnir að nokkuru leyti,
að aðferðii’ Kreugers voru ólík-
ar verðbréfabraski Löwensteins.
Kreuger kemur mönnum fyrir
sjónir sem ötull og afkastamik-
ill verslunarmaður. Eftirtektar-
vert er það líka, að hann lagði
ekki mikla áherslu á það að
auðga sjálfan sig. Það voru
fyrst og fremst eldspýtnaverk-
smiðjurnar, sem hann bafði
fyrir augum.
Ivreuger lék djarft. Honuin
tókst að ná tökum á eldspýtna-
versluninni víðast hvar um
heim. En þetta var of dýru verði
keypt. Heimskreppan stevpti
honum um síðir.
Það, sem einkum kom eld-
spýtnafélögunum í koll voru
lánin, sem þau veiltu einstök-
um ríkjum. Eftir ófriðinn kept-
ust mörg ríki við að taka lán,
þar sem þau voru fáanleg. En í
kreppunni „frusu þau inni“ og
ríkin gátu ekki greitt vexti.og
afborganir. Eldspýtnafél. kom-
ust í fjárþröng, og gátu ekki
slaðið í skilum með skuldbind-
ingar sínar. Hlutabréfin féllu
mjög mikið í verði, og erfið-
leikarnir voru öllum kunnir.
Kreuger reyndi að bjarga
þessu við með ýmsu móti. Hann
fór að gefa rangar upplýsingar
um fjárbag félaganna. Árið 1929
byrjaði hann á því að falsa bók-
lialdið. Síðar greip hann m. a.
til þess að greiða hluthöfunum
talsvert mikinn arð, en þegar
til kom skorti fé tilþessaðgreiða
„arðinn“, svo taka varð lán til
þess. Til þess að halda liluta-
bréfunum uppi keyptu eld-
spýtnafélögin einu sinni sín eig-
in blutabréf o. s. frv.
En i byrjun marsmánaðar
1932 bafði Kreuger siglt skút-
unni í strand. Þá var bonum
neitað um lán í Ameríku, og
Ivrenger gafst upp. Hann fór til
Parísar og batt þar enda á eld-
spýtnaæfintýri sitt.
Daginn sem bann kom þang-
að, talaði hann rólega við starfs-
menn sína um fjárhagsleg vand-
ræði eldspýlnafélaganna, en
kvaðst hafa komið til Frakk-
lands til þess að láta sérfræðing
þar athuga hjartasjúkdóm, sem
lengi liafði þjáð hann.
Daginn eftir var liann
snemma á fótum. Síðar um
daginn stóð fyrir dyrum þýðing-
armikill fundur, sem m. a.
sænskir bankastjórar ætluðu að
sækja. Kreuger sagði ritara sín-
um að fara þangað á undan sér,
en kvaðst sjálfur koma síðar.
Skömmu síðar skaut liann sig.
í bréfi, sem hann skrifaði ein-
um fundarmanna segir hann að
ástæða þessa væri sú, „að hann
væri þreyttur og farinn af sál og
likama, og ekki fær um að
stjórna fyrirtækjunum.“
Þannig er eldspýtnaæfintýri
Ivars Kreugers í aðalatriðum.
En hvernig var þessi auðkýf-
ingur, þegar hann kastaði ekF
spýtunum á hilluna og gaf sig
að öðru en fjármálum? Það er
ekki eins auðvelt að gera sér
grein fyrir því og ætla mætti.
Ötal sögusagnir eru til um
einkalíf Kreugers, en óvíst hve
miklu af þeim má treysta. Hér
skal skýrt frá einni kvöldstund,
sem Kreuger eyddi með Alex-
ander stórfursta og Alfred Löw-
enstein, en frá báðum þessum
mönnum var skýrt nokkuð í
síðasla tölubl. Sunnudagsblaðs-
ins.
Alexander stórfursti var þekt-
ur andatrúarmaður, og skrifaði
bækur um þau efni. Kreuger
virtist einnig hafa haft það til
að spyrja þrífætt borð eða
vatnsglas um örlög sín og ann-
ara, a. m. k. er það víst, að bon-
um flaug það í hug, að kynnast
tilraunum Alexanders, er hann
las eina andatrúarbók stórfurst-
ans.
Kreuger er lýst svo, að hann
liafi haft mikla hæfileika til
Frh. á 7. síðu.