Vísir Sunnudagsblað - 03.10.1943, Blaðsíða 3

Vísir Sunnudagsblað - 03.10.1943, Blaðsíða 3
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ 3 Úr Húnaþingi. £ftip Þorstein Konráðsson, um sláttinn, og lentu svo*í hey- þroti, ef eitthvað bar út af um vetrai'far. Svo þegar slægjan þraut þarna, fjarlægðist þetta fólk hvað annað og hafði ekkert samband sín á milli, nema þá á sunnudögum. Næst reis svo hvíti hærinn við bjart fjallavatnið á eyrinni, þar sem lindin hjalaði létt og þýtt á milli laufgrænna bakka, unz hún sameinaðist hinum sihvik'u öldum vatnsins, lómurinn sagði „rá og rá“ og teygði hálsinn, himbriminn og öndin með heila lest af ungum aftan í sér settu sinn svip á vatnið, og stundum brá svanurinn sér þangað stund og stund, tígulegur að vanda, og liæðirnar endurómuðu söng hans víðsvegar, og til enn meiri fjölbreytni trítlaði spóinn og lóan um holt og hæðir, en rjúpu- f jölskyldan gæf og auðsveip tölti í mónum. Allt var kvikt af lífi og fjöri, eins og E. B. kvað: Morar af lífi hver moldar rein, maðkurinn iðar við grátandi stein, liéraðið roðnar og rís af dvala, rýkur við lióla og bala. Það er þvi ekki hægt annað en una sér hið bezta innan um allt þetta dásamlega Iíf og fjör, í þessai’i inndælu tið um liásum- arið. Stundum brá nú líka út af þessu, og þá var um að gera að taka því karlmannlega og bíða þess, að bætur i'éðust á um veð- urfarið. Og þegar blessuð sólin sendi yljandi geisla sína inn á milli óveðui’sskýjanna, vaknaði vonin á ný um að bráðum birti yfir og beti’i tíð væri framundan. Stundum kom það fyrir, ef illa viðraði, að engjafólkið varð að lialda heim, og var þá heyj- að þar, unz batnaði, því þar var meira hlé i brekkum og dældum. En er veður fór batnandi, var enn vitjað leifa sinna á fjallinu og víðsýnið blasti við enn á ný, og svona gekk þetta til, unz haustið hvessti raust og brim- hvítir bylgjufaldarnir risu á firð- inum, fjallaféð fór að smá-tín- asl ofan i dalina og hélt sig i brekkum og giljum. Spóinn var hættur að vclla, og lóan söng' ekki Iengur „dýrðin“, en flokk- aði sig á túnurn og engjum, og æfði sig til lerðar í fjarlæg, mildai’i lönd. Rjúpan ein, sem nú var faiinað skipta um brúna lí’tinn, og valnuni auðsæ, flutti sig til fjalla og liélt sig lielzt þar, sem hún gat dulizt í snjó og hrafli á háfjöllum. Síðustu vikuna fyrir göng- urnar var ekki legið við, m I. Þjóðsagnir um Þröm og Þramarbrunn. Þótt eg liafi oft á liðnum ár- um reikað um rústir eyðibýla, þá hefi eg aldrei kornið fram á eyðibýlið Fremri-Þröm í Blöndudal, en ýmsar sagnir það- an hefi eg lieyrt — jafnvel í margvíslegum útgáfum. Sumai'ið 1941 var eg staddur á Blönduósi og hitti þar gamlan mann, Valdimar Jónsson, hafði liann búið á Ytri-Þröm í mörg ár, v.ar hann siðan kallaður Þramar-Valdi. Eg tók hann tali og ritaði upp úr honum frásögn þá, er hér fer á eftir. Þetta skal tekið fram: Þramirnar eru tvær, Ytri- og Fremri-Þröm. Fremri- Þröm komin í auðn fyrir afar löngu, en Ytri-Þröm fyrir fáum árum. Þær standa báðar í gil- inu vestan Blöndu og voru fremstu bæir í sveitinni. Bylt- ing sú, sem hefir orðið í þjóðlífi okkar síðan um aldanrót, skilur sennilega hvergi eftir jafn glöggar rústir og innst í dölun- um, og fjallabýlunum, þeirn býlum, er lágu upp til lieiða og öfluðu fjallafanga. Heyjuðu á sumrum stör og brak, stunduðu silungsveiði í fjallavötnum, öfl- uðu f jallagrasa, eggja og fugla. Saga þessara býla er að mestu — með fáum undantekningum — þurrkuð út úr sögu byggðar- innar. Rústiunar færast lengra og lengra niður eftir dölunum. Ilvar, og IrVenær nenrur staðar? Inni í Blöndugilinu vestan- Iieyjað á töðugresi og finnung hcinra, upp nreð ánni. Var þarna hlé í norðanáttum og hey- ið ekki eins vandþurrkað sem fjallaheyið. Þegar svo lreyskap var lokið og allt komið í garð, var fólkinu gerður dagamunur. Var þá haldin kjötveizla og til hennar slátrað góðri kind geldri, eða sauð. Svo vár þaft brauð og snrjör til bragðbætis, senr þó var af sk’ornum skanrmti á æskuárum nrínum, Var þarna svipaður skamnrtur senr á há- tiðunr, og eg hef áður getið nokkuð unr, og fylgdi þá um leið þakklæti til fólksins fyrír vel unmn ■sumarstorf, og vav þvi ætið vel tekið, sem voh var, þvi „þungt er þakkarlaust verk“ segir gamalt nráltæld gömlu mannanna. En þeir kunnu vel skil á ýmsu þvf, sem nú þykir lítils um vert. verðu, voru Þranrarbæirnir, Ytri- og Frenrri-Þröm, eins og fyrr greinir. Mér er sagt að byggðin hafi verið færð frá Frenrri-Þrönr út að Ytri-Þröm. Bæði þessi býli lágu inn í heið- inni og alllangur vegur lil næstu bæja. Þarna inn í gilinu eru miklir landkostir og skamnrt til veiðivatna. Heyskapur er mest- ur upp í lreiðinni.' Valdimar Jónsson segir svo frá: „Rústirnar af bænunr á Fremri-Þröm sjást glöggt. Fyrir ofan túnmálið er skógarkjarr í hlíðinni. Brunnurinn suður og niður fná bæjarrústunum neð- arlega í túnmálinu. Fyrir neðan hann er grjóteyri niður að Blöndu. Þegar eg sá Þramar- brunn síðast, virlist hann með öllu óhaggaður. Hann er hlað- inn upp úr stórum hellustein- um, ekki alveg kringlóttur, nokkuð sporöskjumyndaður, þvermál hans 2—2% alin. Sem næst 1 alin mun vera ofan að vatninu, en dýptin-a þekki eg ekki, ofan á vatninu var skán, svo að ekki sá til botns. í brunni þessum er gnægð vatns, og sagnir hermdu, að liann þryti aldrei, og ennfremur, að vatn úr honum væri mjög héilnæmt, jafnvel margra rneina bót, og hermdu sagnir, að kom- ið hefði fvrir, að það hafi verið sótt vatn í hann — jafnvel Iangt að. Menn héldu, að brunnurinn væri djúpur, en engar sagnir hefi eg heyrt, hvort hann hafi verið mældur, eða frá livaða tíma hann væri. í sambandi við brunninn skal eg geta þess, að eg heyrði gajnla þjóðsögu um, að Fremri-Þröm liafi verið fyrst byggð af konu, er Þröni hét, hafi hún búið þar lengi, en þótt lrynleg i háttum sinum, t. d. hermir sögnin, að á sumrurn hafi hún átt að binda strokkinn á bak smaladrengsins, og átti að vera fullstrokkað i lionum að kveldi. Eitt kveldið, er hún leysti af honum strokkinn, var hann ekki fullstrokkaður, átti Þröm þá að háfa reiðst svo mikið, að hún drap drenginn. Eftir það átti henni að hafa gengið illa að fó smalamenn. Skammt suður af Þrorn er lægð. sem rrijög er grassæl, fengust úr henni. 10—12 hevr hestar, en sá ljóður fvlgdi. að álög væru jiau á lautinni, að sá er heyjaði hana, missti meira eða minna af skepnum sínum, Þessu vaí’ trúað og liafði verið hætt að heyja lautina. Upp í heiðinni fyrir ofan Þröm er Þramarhaugur, er þetta fell eitt allhátt og af því útsýni mikið, bæði inn í heiðina með sinni fjölbreyttu fegurð allt suður á jökla, og út yfir hérgðið og norður í haf. Uppi á felli þessu átti Þröm gamla að hafa verið jarðsett, sést þar fyrir lægð á stærð við venjulegt leiði. Fylgir sú sögn, að sé lagst ofan í lautina og sofnað, dreymi þann sama undra drauma, jafn- vel óorðna hluti“. Svona varðveitast þjóðsagn- irnar, g'anga frá manni til manns, náttúrlega með ýmsum breytingum á mismunandi tím- um. SýnaNþær betur en annað, hvað unnist hefir, ef saman er borið það sem var og er. En enginn má gleyma því, að sennilega eru og verða á reiki svipir hinna horfnu birki-beina, er bjuggu á fjöllum uppi, og horfa yfir auðnirnar. Það er eins og manni geti dottið i liug vís- an lians Sigurðar frá Arnar- liolti: Eg sé þig elta lieim í lireysið við hraunið — máni að baki skín — þinn eigin skugga, auðnuleysið, sem eitt hélt tryggð við sporin þín. II. Vaglar í Hallárdal. Einn af hinum fögru fjalla- dölum í Ilúnaþingi er Hallár- dalurmn, gengur hann norður i fjöllin, er liggja milli Húna- vatns- og Skagafjarðarsýslu, er skammt úr dálnum neðst í kauptúnið Skagaströnd. I dal þessum er eitt af slærstu engjalöndum í Húnaþingi, Sæumiarstaða-engið, rennislétt og grasgefið, mætti þar heyja svo skipti þúsundum hey-hesta. Eftir dalnum rennur á sam- nefnd hónum, kemur liún norð- an úr fjöllunum. Inn í gilinu sunnan árinnar stendur forn- býlið Vaglar, er þaðan víðsýni norður í fjöllin og ofan yfir dal- inn. Sagnir eru til um að fleiri býli hafi. verið þar norður í fjöllunum. Þeirra á meðal Skin- andi, en þau cru komili, eins og \Taglar, i auðn fyrir ölduni og árum. Þjóðsagnir hafa myndazt um Vagla, þar á meðal, að þar hafí verið kírkjustaður txl forna. Sumarið 1941 fór eg að skoða þennan forna stað, var það 12. júlí, ásamt Magnúsi hrepps- stjóra Björnssyni á Syðri-Hóli og bóndanum Magnúsi Stein- grímssyni á Sæunnarstöðum, er,

x

Vísir Sunnudagsblað

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir Sunnudagsblað
https://timarit.is/publication/299

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.