Nýja dagblaðið - 21.03.1935, Blaðsíða 3

I f 3 k
Tt k • BLAVIP
Jón Þorlátsson
borgarstjóri
nýja dagblaðið
Utgefandi: „Blaöaútgáfan h.f.“
Ritatjórar:
Gisli Guðmundsson.
Mallgrimtir Jónasson.
Ritstjómarskrifstofurnar
Laugv. 10. Símar 4373 og 2353.
Afgr. r»; auglýsingaskrifstofa
Austurstr. 12, Sími 2323.
Askriftargjuld kr. 2,00 á mán.
I lausasolu 10 aura eint.
rrentsmiðjan Acla.
Jakob Mttller
sýnt í eigin barm
Jakob Möller hefir undai.-
farna daga í Vísi verið með
allskonar ásakanir í garð Fram-
sóknarmanna fyrir fjármála-
stjórn landsins.
Það er ekki úr vegi að ræða
þessi efni nokkuð við J. M. og
leggja fyrir hann ýmsar stað-
teyndir, sem honum kunna eí'
til vill að verða dálítið óþægi-
legar.
Þær sömu staðreyndir voru
lagðar fyrir Magnús Jónsson,
er byrjaði á ósönnum árásum á
Framsóknarflokkinn fyrir sömu;
efni og Jakob Möller tekur nú
upp.
Og M. J. hefir tekið skyn-
samlegasta kostinn, en ekki
þann skemmtilegasta fyrir
hann eða hans flokk. Sá kostur
var að þagna, gefast upp.
J. M. og íhaldsmenn hafa
sem sé verið með öllum stórlán-
um, sem tekin hafa verið, bæði
til Reykjavíkurbæjar og rik-
isins.
Það er þessvegna tilgangs-
laust fyrir J. M. að stynja
undan þessum lánum. Þau eru
öll hans verk og flokksbræðra
hans.
J. M. veit um enska lanið
1921. Hann veit hvert það lán
rann og hverjir heimtuðu það
tekið. Það íor allt í botnlausa
hít íhaldsmanna.
Næst tók íhaldið með J. M.
veðdeildarlánið mikla 7 miljón-
ir. Hvert fór það fé?
Það fór langmest í villur
íhaldsmanna í Reykjavík.
En ríkið tók lánið og stend-
ur í ábyrgð fyrir því.
Þriðja lánið, að upphæð 10
miljónir, fékk stjórn íhaldsins
heimild til þess að taka í
Ameríku.
Framsóknarmenn beittu sér
eindregið móti þeirri lánveit-
ingu, en J. M. og íhaldið sigr-
aði þá.
Þessu láni átti að fleygja í
íslandsbanka, en nota Lands-
bankann sem millilið.
Hefði íhaldið sigrað 1927,
hefði þetta mikla eyðslulán
verið tekið, er varið hefði ver-
ið á sama hátt og láninu frá
1921, ókjaraláninu mikla, sem
Magnús Guðmundsson lét taka
og greiddi milliliðunum fyrir
100 þús. krónur.
Þá kemur að enska láninu
1930. Það var framfaralán, því
var varið til hinna nýtustu
stofnana og fyrirtækja, svo
sem Búnaðarbankans, síldar-
lu-æðslustöðvar og mai-gra ann-
ara þjóðnýtra mannvirkja.
fhaldsménn voru með þessari
Jón Þorláksson borgarstjóri
andaðist af hjartabilun í fyrri-
nótt, tveim vetrum miður en
sextugur.
Jón Þorláksson hefir í aldar-
fjórðung verið einn af þekkt-
ustu forustumönnum í íslenzk-
um stjórnmálum, og eru aðal-
drættir úr æfisögu hans mjög
kunnir öllum landsmönnum.
Hann var prestssonur úr Húna-
vatnssýslu, fór ungur í Latínu-
skólann, vann sér þar mikið
álit sem afburðanámsmaður.
Stundaði síðan verkfræði í
Kaupmannahöfn og var orðinn
aðalverkfræðingur landsins 27
ára gamall. Skömmu síðar
byrjar hann að taka mjög
lántöku. Þá kenndi engrar
hræðslu hjá þeim1. Þeir sam-
þykktu hana meira að segja
tvisvar sinnum.
Og nú síðast í vetur, er Ey-
steinn Jónsson fjármálaráð-
herra færir saman í eitt stórt
samningsbundig og langt lán
þær lausaskuldir, er safnast
höfðu fyrir í tíð Þorst. Briem
og Magn. Guðmundssonar, þá
samþykkja íhaldsmenn enn lán.
tökuna eins og ekkert sé.
Þeir fundu, að syndin var
þeirra, skuldirnar þeirra —
sökin þeirra.
Að öllum þessum lánum hef-
ir íhaldið staðið, fyrst og
fremst sínum eigin lánum, en
líka að framfaraláni því, er
Framsóknarfi. tók 1930.
Um allt hafa íhaldsmenn að
saka sjálfa sig í fjármálastjórn
landsins.
Og ef þeir íhaldsmennirnir
hefðu siðmenningu venjulegi-a
stjórnmálamanna, mundu þeir
hafa vit á að stilla sig um álas
á núverandi fjármálaráðherra
fyrir að hafa komið lausa- og
óreiðuskuldum Þorst. Briem og
M. Guðm. í langt, hagfellt og
samningsbundið lán, með lægri
vöxtum en áður hafa tíðkast
í viðskiptum ríkisins við út-
lönd.
ákveðinn þátt í landsmálum, í
lleimastjórnarflokknum, var
kosinn í bæjarstjóm Reykja-
víkur og var áhrifamikill mað-
ur í stjórn bæjarins svo að
segja alltaf síðan, nema þau
ár sem hann átti sæti í ríkis-
stjórninni. I miðju stríðinu
sagði hann af sér landsverk-
l’ræðingsstarfinu, en gerðist at-
hafnamikill kaupmaður um
byggingarefni, en stundaði
samtímis ’ verkfræðisstörf.
Stærsta verk hans frá þeim
tíma var forstaða hans fyrir
Flóaáveitunni. Hann var kosinn
þingmaður fyrir Reykjavík
1921, en landskjörinn þingmað-
ur 1926, og hélt því umboði
þar til Iauk deilunni um kjör-
dæmamálið. Hann var fjár-
málaráðherra frá 1924—27, og
forsætisráðherra síðasta áríð
sém hann átti sæti í stjórn.
Hann var kosinn borgarstjóri í
Reykjavík haustið 1932, en
var þá farinn að finna til las-
leika þess er dró hann til dauða.
Dvaldi hann síðustu árin nokk-
um hluta sumars við frægan
baðstað í Rínardalnum. En ekki
fékk hann þar varanlega bót
meina sinna, og þóttist vita,
að hann myndi ekki verða lang-
lífur. Höfðu sumir nánir frænd-
ur hans, t. d. Þórarinn málari,
þjáðst af sama sjúkdómi. Jóni
Þorlákssyni tókst ekki verulega
að beita kröftum sínum sem
borgarstjóri, nema við eitt
stórmál, undirbúning og fram-
kvæmd lántökunnar til Sogs-
í v i rk j unarinnar.
Þegar litið er yfir æfi Jóns
Þoi'lákssonar skiptast þar á
skin og skúrir. Á námsárunum
verður honum allt að giftu.
Hann tekur há próf, og nær
miklu áliti. Eftir að hann byrj-
ar verzlunarfyrirtæki sitt 1917
blómgast það fyrirtæki ár frá
ári, unz það varð eitt hið
stærsta í sinni röð. Safnaðist
Jóni fé á þeim árum, svo að
hann var talinn með mestu
eignamönnum á landinu, en
hafði byrjað með tvær hendur
tómar. Eftir að hann kom á
þing varð hann fljótt aðalleið-
1ogi í flokki sínum, bæði innan
þings og utan, mjög vel treyst
og mikilsvirtur af samherjum
sínum og skoðanabræðrum, en
sætti að sama skapi andófi frá
andstæðingum.
Jóni Þorlákssyni hlotnaðist
þannig mikið af þeim gæðum,
sem almennt þykja eftirsóknar-
verð. Hann hafði mikla þekk-
ingu, nokkuð fjölbreytta
reynslu, mikinn auð eftir ís-
lenzkum mælikvarða, mikil
niannaforráð í stjórn flokks
síns, í stjórn landsins og stjóm
höfuðstaðarins.
Jón Þorláksson var fæddur
til að vera í flokki hinna var-
l'ærnu í þjóðfélaginu. Gáfur
hans, nám hans og starf hans,
allt einbeindi honum í þá átt.
Hann v'arð mikill forvígismað-
ur einstaklingshyggjunnar í
landinu. I félagslegum efnum
trúði hann á mátt sinn og meg-
in, og hið ítrasta athafnafrelsi
einstaklingsins. Þessvegna varð
hann einlægur og sannfærður
andstæðingur samvinnumanna
og sameignarstefnunnar í land-
inu. Saga hans er að mjög
verulegu leyti um átök hans og
samherja hans við þessar fé-
lagslegu stefnur.
Jón Þorláksson náði ekki svo
fljótt sem við mátti búast eft-
ir hæfileikum hans, þeim for-
ráðum í þjóðmálum, sem hann
vildi gjarnan hafa. Ilann bauð
sig fyrst fram til þings 1908,
en var ekki kosinn á þing fyr
en 1921, og var þó allan þann
tínia einna mestur áhrifamaður
í sínum flokki. Hann var mað-
ur fámáll og fáskiptinn og sein-
tekinn í kynningu. Dró þetta
nokkuð úr fljótteknum vinsæld-
um, en varð honum líka til
stuðnings er á leið„ eftir að
hann hafði fengið mikil manna-
forráð.
Annað séreinkenni í fram-
komu Jóns Þorlákssonar mátti
rekja til hinna stærðfræðilegu
gáfna og verkfræðináms. Hon-
um var tamt að beita stærð-
§
fræðkenndum röksemdaleiðsl-
um og að álykta út frá föstum
lögmálum hinnar dauðu nátt-
úru um mannleg málefni. En
það átti ekki alltaf við. Manns-
sálin er kvikul, lítt þekkt og
torskilin, og gátur hennar tor-
leystar með kaldri glögg-
skyggni. Var þessi eðlismunur
mjög glöggur 1 fari þeirra sam-
herjanna Jóns Magnússonar og
Jóns Þorlákssonar. Jón Magn-
ússon var minni stærðfræðing-
ur og hvergi nærri jafn mark-
viss. En hann þekkti dular-
lieima mannssálai’innar flestuin
betur, og átti gengi sitt að
þakka glöggri innsýn í skap-
gerð nxanna. Jón Þorláksson
leit á mannfélagið eins og
óbrúað fljót, þar sem eingöngu
Dyrfti að beita þekkingu á
ráttúrulögmálunum til að sigra
efnisheiminn.
Þegar sambandsmálið var
leyst 1918 hlaut hin gamla
flokkaskipun að líða undir lok
og nýir flokkar að myndast um
innanlandsmálin. Samvinnu-
menn og socialistar höfðu hvor
um sig hafið flokksmyndun
1916, og hafa flokkar þeirra
eflzt síðan. Þriðji flokkurinn
lxlaut að nxyndast, í höfuðand-
stöðu við hina tvo. Jón Þor-
láksson átti mikinn þátt í að
mynda þennan flokk, og móta
hann. Frá sjónanniði andstæð-
inganna var hann æskilegur
leikmaður. Hann raðaði fylk-
ingum sínunx vel og skipulega,
og fór ekki í launkofa með
stefnu eða talcmörk. Jafnvel
þeir.sem nálega aldrei áttu sam-
leið með honum eins og sá senx
þetta ritar, kann að meta ein-
lægni hans og stefnufestu við
þann málstað, sem hann hugði
réttan.
Fyrir skömmu var Jón Þor-
láksson á fundi ungra floklcs-
bræðra sinna gerður að heið-
ursfélaga. Blöðin sögðu svo frá,
að hann hefði sagt þar nokkur
orð, sem benda á, að hann hafi
þá þegar verið farinn að sjá
inn í hulda heima. Hann gerði
Framh. á 4. síðu.