Nýja dagblaðið - 26.06.1935, Blaðsíða 3

i
NÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandi: ,31«Aaútgáfan hJ.“
Ritstjórar:
Gísli GuSmundsaon,
Sigfús Halldóns frá Höfnum.
Ritatj órnarakrifstofumar
Laugv. 10. Simar 4373 ogfööS.
Afgr. og auglýsingaakrifatofa
Austurstr. 12. Slmi 2323.
Áskriftargjald kr. 2,00 á nván.
í lausasðlu 10 aura eint
PrentsmiSjan Acta.
Tímamót
í dag, kl. 1 e. h., hefst aðai-
fundur Sambands íslenzkra
samvinnufélaga, eða S. í. S.,
eins og nafnið er venjulega rit-
að og talað.
Sagan um baráttu samvinnu-
manna gegn blóðugri einokun
„einstaklingsframtaks" kaup-
mannanna, verður ekki rakin
hér í fáum' línum. Hún var
hörð og hún var löng, a. m. k.
þeim!, er helzt þurftu á kaup-
mannsnáðinni að halda. Þó
smáfjölgar kaupfélögunum
seigt og jafnt fram undir ó-
friðinn mikla og þau sístyrkj-
ast á svellinu.
Þó eru enn margir annmark-
ar á starfseminni, og þá fyrst
og fremst þeir, að félögin
verða að sæta innkaupum og
afurðasölu hér og þar, aðallega
hjá útlendum heildsölum. Þess-
ir annmarkar voru monnum
löngu ljósir orðnir, og sökum'
þess nokkrar tilraunir verið
gerðar til þess að selja í sam-
einingu innlendar afurðir á út
lendum markaði. —
En nú knýr bráð nauðsyn
— aukin framleiðsla og ófrið-
urinn — til meiri átaka og
meiri samtaka. Þá er ákveðið
að setja upp í Kaupmannahöfn
sambandsskrifstofu samvinnu-
íélaga til þess að annast kaup
og sölu. Þessi skrifstofa S. 1. S.
var svo flutt til Reykjavíkur
1917, en hinni haldið áfram’
sem útibúi. Til Ameríku sendir
S. 1. S. fulltrúa, er annast
kaup og sölu frá 1917—20.
Þá er sú skrifstofa flutt til
Bretlands. — 1 Hamborg er
einnig sett á stofn skrifstofa,
sem starfar nokkur ár, en er
lokað, er gjaldeyriserfiðleikar
hefjast í Þýzkalandi. —
óhem'ju fjandskap hefir S. 1.
S. átt að mæta í þessi 20 ár.
„Afl þeirra hluta sem gera
skal“ hefir haft öll vopn á
lofti. S. I. S. væri löngu stein-
dautt, ef það hefði ekki átt
blátt áfram ódrepandi rót í
huga úrvalsmanna í héraði
hverju', og framúrskarandi ein-
læga, þrek. og afkastamenn í
sætum forstjóra og fram-
kvæmdastjóra.
Aðeins örfáar tölur til að
sýna viðganginn, þrátt fyrir
kreppu að utan og fjandskap
innanlands frá. I S. 1. S. voru
1915 7 félög; 1934 39. Út-
fiutningur nam 1.133,000 kr.
1915, en 6.685,000 kr. 1934.
Hæst komst útflutningur velti-
árið 1924 í 9.790,000 krónur,
en krónan var þá svo lág, að
raunverulega má segja, að
veltan hafi alltaf verið að auk-
Embættismaður á íhaldsvísu
Meðferð Quðmnndar Bförnssonar
á, ránsmálinn i Brákarey
Úr dómsmálabók
Fyrir nokkru kom fyrir í
Borgarnesi þjófnaðarmál, sem
vakti umtal í blöðunum nokkra
daga, en féll svo niður. Þó
nokkuð sé um liðið síðan, er
enn fullkomið tilefni að rifja
það mál upp nánar. Málsmeð-
ferð sýslumannsins í Borgar-
nesi er spegilmynd þess sleifai'-
lags og ómenningar í réttar-
Guðm. Bjömsson,
sýslumaður 1 Borgamesi.
farsmálum, sem valdið hafa
mestum deilum að undanfömu.
— Afturhaldsmennimir vilja
halda sem lengst í embættum
gömlum mönnum, er ekki hafa
lært að tileinka sér endurbæt-
ur og nýjar aðferðir í réttar-
farsmálum, en ríghalda sér við
gamla og úrelta háttu. Um-
bótam'ennimir vilja að embætt-
in séu1 skipuð mönnum, sem
hafa mikla og óslitna starfs-
krafta og eigi auðvelt með að
hagnýta sér nýjungar, sem til
bóta mega verða.
Þjófnaðurinn framinn.
Sýslumaður vísar til
hreppstjórans.
Flutningaskipið Columbia var
í Borgamesi um hvítasunnu-
dagana. Komust tveir skipverj-
ar, Mathias Sandstö og Karl
Arvid Fallander, í kunnings-
skap við Borgnesing, Jón Guð-
mundsson að nafni, og endaði
með því að Jón fór um borð
með þeim á hvítasunnudags-
kvöld. Höfðu þeir vín með
höndum og drukku fram eftir
nóttinni. Undir morguninn fer
ast. Auk þess sækja félög um
inngöngu á þessum aðalfundi.
En dýrmætast af öllu er þó,
að skilningur og samheldni
kaupfél.manna á nauðsjmjamál
sín, er líka stöðugt að aukast.
Sá þroski verður á engan veg
metinn til fjár. Frá honum, frá
ósíngjarnri velvild einstakl-
ingsins í garð heildarinnar, frá
félagsanda samivinnumanna
stafar þjóðinni líf og heilsa á
erfiðum tímum.
Þetta hefir glöggt komið í
ljós, hvenær sem reynt hefir á
landsmenn til félagslegrar
starfsemi. Þá hafa samvinnu-
Jón í land, en þegar hann er
kominn að brúnni yfir Brákar-
sund ráðast þessir drykkjufé-
lagar aftan að honum og ræna
hann um 600 kr. í peningum.
Ekki veitti Jón neitt viðnám,
enda telur hann sig hafa verið
það ölvaðan, að hann hafi ver-
ið ófær til þess.
Jón segist strax eftir ránið
hafa farið á fund sýslumanns-
ins, en hann vísaði honum til
hreppstjórans, Stefáns Björns-
sonar. Fóru þeir strax um borð,
ásamt tveim mönnum öðrum og
voru þá ránsmennirnir tveir
einir á fótum, og þekkti Jón þá
strax. Bar hreppstjórinn upp
á þá, að hafa framið ránið, en
þeir harðneituðu. Síðan átti
hreppstjórinn tal við skipstjór-
ann, og eftir það var farið í
land.
Víkur þá sögunni að sýslu-
manni Borgfirðinga, Guðmundi
Björnssyni.
Sýslumaður felur
skipstjóranum rann-
sóknina.
Sýslumanninum var kunnugt
um ránið, strax eftir að það
var framið, en gerði þá ekki
annað en vísa því til hrepp-
stjórans. Kl. 10 um mbrguninn
(10. júní) fer hreppstjórinn á
fund hans og segir honum frá
för sinni. Hefði nú mátt búast
við, að sýslumaður hæfist
strax handa um ítarlega rann-
sókn, yfirheyrði hina ákærðu,
léti framkvæma leit að pening-
unum o. s. frv. En Stefáni
Björnssyni hreppstjóra segist
svo frá afrekum sýslumanns-
ins:
„Fór þá sýslumaðm- ásamfc
vitninu (þ. e. Stefán Björns-
son) um borð í skipið og átti
sýslumaðurinn tal við skip-
stjórann og bað hann að yfir-
heyra skipshöfnina í tilefni af
fyrgreindri kæru, og var ekki
frekara gjört í máli þessu af
hálfu sýslumannsins þann
dag“.
Verður þessi framkom'a
sýslumannsins að teljast óverj-
andi með öllu. Honum berst
kæra um rán, sem talið er með
mennirnir í senn verið frum-
kvöðlarnir og öflugustu stoð-
irnar. Má þar t. d. nefna lands-
verzlunina á ófriðarárúnum,
sem allir flokkar játuðu þá að
væri lífsnauðsyn. Sama má
segja um gjaldeyris- og af-
urðasölumál síðustu tíma.
Og síðast en ekki sízt: Hefði
ekki samvinnufélagsskapurinn
verið búinn að þroska meðlimí
sína eins og raun er á orðin,
þá hefði verið ómögulegt að
framkvæma lögin um afurða-
söluna gegn því eyðileggingar-
afli, er þar lagðist á móti, í
blindri síngimi.
Úr dómsmálabók
„sjálfstæðis“-sýslumanns
árið 1935.
Ár 1935, þriðjudaginn 11.
júní var lögregluréttur
Mýra. og Borgarfjarðar-
sýslu settur á skrifstofunni
og' haldinn af hinum reglu-
lega dómara, sýslumanni G.,
Björnssyni, með undirrituð-
um vottum.
Ða mðdte for Retten Matbias
Sandstö, Dunkemann paa s.s.
Columbia, 33 Aar gammel og ,
blev paamindet om at sige
Sandhed, og nægter bestemt at
være gaaet i Land efter at Is-
lænderen gik fra Borde om ,
Morgenen 2. Plnsedag. Og han
saa heller ikke Faliander gaa i
Land efter den Tld.
Oplæst ratihaberet. Forlod,
Retten.
Da mödte for Retten Karl Ar-
vid Fallander, 22 Aar gammel
og blev paamindet om at sige
Sandhed. Deponenten nægter <
bestemt at have været i Land
efter at Islænderen var gaaet
2. Pinsedagsmorgen. Han siger
i derimod at han gik ud paa;
, Dækket for at se eftir Dunke-1
mannen, som da var nede paa
Fyrdokken. Han kom tilbage
, lidt för Dunkemannen.
Oplæst ratihaberat. Forlod
, Retten.
alvarlegustu glæpum. En í stað
þess að bregða þegar við og
framkvæm'a rannsókn, felur
hann útlendum skipstjóra að
júirheyra skipverja. En skip-
stjórinn var áður búinn að
skamma Jón fyrir „að hafa
fyllt skipshöfnina“ og ógna
honum með reiddum hnefa,
samkvæmt framburði hrepp-
stjórans. Hefir hann líka eðli-
lega viljað komast hjá óþæg-
indum, sem af áframhaldandi
málavafstri gátu hlotizt.
Sýslumaðurinn bókar
á dönsku.
Sýslumaðurinn mun líka
sjálfur hafa fundið hversu
óverjandi þessi framkoma hans
var, því að daginn eftir (11.
júní) hefur hann yfirhejrrslur
í málinu. Eru þá kallaðir fyrir
rétt Jón Guðmundsson og fjór-
ir útlendingar.
Birtist útdráttur úr réttar-
bókinni um yfirheyrslur söku-
dólganna á öðrum stað hér í
blaðinu. Mun flestum finnast
bókunin benda til að yfirheyrsl.
urnar hafi verið ófullkomnar
og flausturslegar, en þó mun
hitt vekja mem og almennari
undrun og gremju, að sýslu-
maðurinn hefir fært réttar-
bækurnar á dönsku.
Sá ósiður var góðu heilli af-
numinn hér á landi, að íslenzk-
ar dómsmálabækur væru skráð.
ar á erlendu máli. Það tíðkaðist
aðeins meðan þjóðin var háð
erlendu valdi og eymdi eftir
meðan embættismennimir mátu
meira þjónkun við útlendinga
en þjóðarfrelsið. Sjálfstæðis-
þroski þjóðarinnar hefir mláð
út þann smánarblett. Enginn
sjálfstæð þjóð lejrfir sér held-
ur þann undirlægjuhátt við er-
lenda afbrotamenn, að látá
móðurmálið vikja fyrir máli
þeirra.
En það er ekki í fyrsta sinn,
sem útlendingadekrið má sín
meira en þjóðemið hjá mönn-
unum, sem reyua að hylja
klæki sína undir sjálfstæðis-
nafninu.
Leitað að peningunum
eftir tvo sólarhringa.
Eins og útskriftin ber með
sér, harðneituðu afbrotamenn-
irnir fyrir verknaðinn. Sýslu-
maðurinnn hefir þó álitið rétt-
ar, að láta fara fram leit að
peningunum áður en hann
skildi við þá að fullu. Eftir að
sökudólgarnir höföu haft ráð-
rúm í röska tvo sólarhringa til
að koma peningunum undan,
úrskurðar hann að leitað skuli
i Columbia. Náttúrlega bai'
leitin engan árangur.
Og þannig lýkur meðferð
Guðmundar Bjömssonar á mál-
inu. Hefði hans eins notið við,
myndu þjófamir hafa komizt
heim til sín með ránsfeng sinn.
Lokaþáttur.
Niðurlag þessa þjófnaðar-
máls er kunnugt af blaðafrár
sögnum. Skipið kemúr til
Reykjavíkur og Jónatan Hall-
varðsson tekur sökudólgana til
yfirheyrslu. Þeir þræta í
fyrstu, en þegar Jónatan legg-
ur fyrir þá skeyti frá norsku
lögreglunni, sem sýnir, að ann-
ar þeirra hefir framlið afbrot
þar, en sá hinn sami kvaðst
aldrei hafa verið dænúlúr áð-
ur, þá fellur þeim allur ketill í
eld og þeir finna, að þeir
standa fyrir manni, sem tekur
málin öðrum tökuin en sýslu-
maðúrinn í Borgamesi.
Eftir það játuðú þeir líka
verk sitt og fá nú þá refsingu,
sem þeir verðskulda.
SfSii i Æt:í3
Ólíkar stefnur.
Guðmundur í Borgamesi er
fulltrúi hinnar deyjandi stefnu
í réttarfarsmálúm. Hann er í-
mynd gamalla.værugjamra em'-
bættismlanna, sem! taka málin
með seinlæti og lausatökum, er
stæla úthald og kjark afbrota-
mannsins. Slíkir embættismenn
eru þjóðinni lítil vemd gegn
lögleysum og illræðisverkum
glæpamanna. Slæleg réttvisi
svæfir siðmenningu og réttar-
hugsun þjóðarinnar.
Jónatan Hallvarðsson er full-
trúi þeirrar stefnu, sem vill að
embættin sitji menn í fullu
starfsfjöri, með vakandi áhuga
fyrir öllum endurbótura! á til-
heyrandi vinnubrögðum1. Hann
tók málið með þrótti og festú,
gaf afbrotamönnunum sem
minnst ráðrúm til úndankomu,
og lét finna að hér var alvara
á ferðum, en ekkert kák. Slíkir
Framh. á 4. sflte.