Nýja dagblaðið - 23.01.1936, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
8
Erum við einni kyn-
slóð á eítir?

Hjartans þakkir öllum þeim er sýndu
okkur samúð og vinarhug, við fráfall og
jarðarför Ragnhildar dóttur okkar.
Ragnhildur og Ólafur Thorlacius
¥ertiðin
Mörgum mönnum finnst að
við íslendingar séum um suma
hluti, er lúta að almennu vel-
sæmi æðilangt á eftir frænd-
þjóðum okkar, án þess, að með
því sé fullyrt, að lakari efnivið-
ur sé í Islendingum heldur en
öðrum Norðurlandaþjóðum.
Menn veita því eftirtekt, að í
kauptúnum hér á landi má hús
tæplega standa mannlaust fáa
daga svo að rúður séu ekki möl-
brotnar með grjótkasti. Is-
lenzkir íþróttamenn ltoma
stundum drukknir til kapp-
leikja og mannfunda. Um-
gengi í sæluhúsum á fjöllum
uppi ber nálega aldrei vott um
mikinn menningarbrag.
Sé vikið að annari hlið á
framkomu manna, kurteisi í
daglegri umgengni, þá virðist
það vera list, sem er nokkuð
torlærð. Fyrir 40—50 árum
gátu frjálslyndir menn í Noregi
ekki haldið ræður opinberlega
á höfuðtorgi í Osló, án þess að
íhaldsmenn borgarinnar sýr.du
opinberlega vanþökk sína, svo
sem með því að draga niður
gluggatjöld við Eiðsvallatorg,
eða jafnvel enn áþreifanlegri
merki um ókurteisi og rudda-
skap. I Noregi er slík fram-
koma löngu horfin. Blaðamenn
þar hafa „klúbb‘_‘ saman, hitt-
ast bróðurlega oftar en einu
einni í mánuði, eiga saman
styrktarsjóð, sem nemur mörg-
um hundruðum þúsunda. Frelsi
og aukin menntun hefir þurk-
að vanmenntun íhaldsins frá
því um 1890 af norsku félags-
lífi.
Ég vík að okkar þjóð. Hér
byrjar hið menntandi samlíf,
sem frelsið veitir, hálfri öld
síðar en í Noregi. Sumarið 1910
er Björn Jónsson ráðherra á
eftirlitsferð um Norðurland.
Hann kemur til Akureyrar og
ætlaði að gista þar í hinu mynd-
arlega gistihúsi, sem Vigfús
tengdafaðir Ingólfs læknis í
Borgamesi rak þá þar í bæn-
um. Vigfús var heitur aftur-
haldsmaður og sanntrúaður
andstæðingur Bjöms Jónsson-
ar. Og hann neitaði Birni um
gistingu. Næsta morgun spyr
annar afturhaldsmaður Vigfús:
„Hýstir þú dónann?“ „Ónei,
góði“, sagði hinn sanntrúaði,
en lítið veraldarvani gistihús-
eigandi. Björn ráðherra fékk að
gista hjá Stefáni föður Valtýs
Morgunblaðsfóstra.
Síðan hinn sanntrúaði veit-
ingamaður áleit sig sýna póli-
tískan þroska með því að út-
hýsa stjómmálamanni, sem
var á annari skoðun, er liðinn
aldarfjórðungur. Að sumu leyti
hefir Islendingum farið mikið
fram í umgengnisgetu, en ekki
nógu mikið. Og af því að það
er þýðingarmikið mál fyrir
þjóð, sem vill vera menntuð og
frjáls, að kunna að hegða sér
öðruvísi en úrkast stórbæjanna
gerir, þá þykir mér hlýða að
benda á lítið dæmi um vöntun
í uppeldi æskumanna í höfuð-
staðnum, sem kom fram við
mig fyrir fáum dögum.
Ég kom austan yfir heiði á
laugardaginn var og varð sam-
ferða tveim bílstjórum, sem eru
kunningjar mínir. Þegar við
komum að hinum nýja og
myndarlega skíðaskála, fórum
við þar inn til að fá hressingu
um miðjan daginn. Nokkrir al-
menningsbílar voru við skál-
ann, og þegar inn kom voru
þar um 40—50 unglingar, bún-
ir til skíðagöngu. Það reyndist
síðar, að þessir unglingar voru
héðan úr bænum úr gagnfræða-
skóla þeim, sem bærinn starf-
rækir og Ágúst prófessor
Bjarnason veitir forstöðu.
Undir eins og við langferða-
menn komum inn í veitingasal
skíðaskálans var mér ljóst, að
ég mundi vera fremur óvel-
kominn gestur fyrir svo sem
20—30 af ungmennum þeim,
sem þar voru fyrir. Sýndu þeir,
meðan við vorum þar inni við
kaffiborðið allmargar tegundir
af áleitinni ókurteisi, sem voru
þess eðlis, að hver ein var
nægileg til að sýna, að þeir,
sem þar áttu hlut að ipáli,
hefðu ekki þótt hæfir gestir í
veitingasal í siðuðu landi.
Þegar ég kom til Reykjavík-
ur hringdi ég til skólastjórans,
próf. Ágústs Bjamasonar og
sagði honum frá þessu atviki.
Honum þótti leiðinlegt, að slíkt
skyldi henda nemendur sína,
og sagði að einn af kennurun-
um hefði verið með þeim. Ég
benti á, að ekki væri sérstök
ástæða fyrir hann að þykja
fyrir um framferði nemend-
anna. Engum væri ljósara en
mér, að hér væri ekki að ræða
um vöntun frá hálfu skóla-
stjóra eða kennara. Hér væri
um að ræða sýkingu í bænum,
í vissri stétt manna, og að
samskonar misheppnað uppeldi
mundi mega .finna í 2—3 öðr-
um skólum í bænum, þar sem
nemendur ættu samskonar að-
standendur og í hans skóla. Ég
benti á, að ég mundi hreyfa
málinu opinberlega, en ein-
göngu á almennum grundvelli,
því að þetta einstaka atvik
hefði enga þýðingu nema sem
sjúkdómseinkenni í uppeldis-
málum höfuðstaðarins.
Hinsvegar þótti skólastjóra
þessi framkoma nokkurs hluta
af nemendum sínum það at-
hugaverð, að hann spurðist
vandlega fyrir hjá þeim, hvað
fram hefði farið inni í veitinga-
staðnum. Kom nógu mikið í
ljós af framburði unglinganna
til þess að hann hélt alvarlega
áminningarræðu yfir nemend-
um sínum öllum, og óskaði að
sá hópur allur, sem verið hafði
í skíðaskálanum bæðist skrif-
lega afsökunar á því óhappi,
scm hent hafði skólann. Skilst
mér, að þessari málaleitun hafi
verið beint til mín. En að þessu
búnu sendi skólastjórinn bréf
þetta til skólanefndarmann-
anna Péturs Halldórssonar og
Jóns Björnssonar kaupmanns,
væntanlega í þeirri trú, að
NÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgeiandi: Blaðaútgáfan h.f.
.. .. Ritstjóri: ..
Sigfús Halldórs frá Höfnnm
Ritstjórnarskrifstofur:
Laugav. 10. Simar 4373 og 2353
Afgr. og auglýsingaskrifstofa
Austurstr. 12. Sími 2323 ..
í lausasðlu 10 aura eint.
Áskriftargjald kr. 2á mán.
Prentsm. Acta.
skjalið kæmi frá þeim til min.
En það er ekki orðið enn.
Próf. Ágúst Bjamason hefir
með þessum afskiptum sýnt
það, sem menn rau'nar vissu
áður, að honum er annt um að
hafa góðan aga og holl uppeld-
isáhrif í skólanum. Það er eng-
um efa bundið, að manni eins
og próf. Á. B., sem dvalið hefir
oft og lengi í helztu menning-
arlöndum álfunnar, er ljóst, að
það er mikil hætta á ferðum
fyrir höfuðstaðinn og þar með
landið, ef verulega stór hluti
æskunnar lifir á þá vísu, sem
gerir þa ekki hæfa til að vera
taldir gentlemen að háttsemi.
Áð minni hyggju er hér ein-
göngu um að ræða andlega fá-
tækt heimilanna. Þessir ung-
lingar voru fremur myndarleg-
ir, laglega klæddir, sýnilega
aldir upp við fremur góð ytri
lífskjör. Um það bil helmingur
unglinganna kom auk þess vel
og prúðmannlega fram. En á
brjóstum sumra þeirra, sem
sýnilega áttu að andlega ör-
eiga, var nazistamerkið til frek-
ari sönnunar.
Ég held ég megi fullyrða,
að í héraðsskólum og gagn-
fræðaskólum þeim, sem rík-
ið hefir stofnað, bændaskól-
unum, húsmæðraskólunum,
kennaraskólanum og mennta-
skólanum á Akureyri til að
nefna fáein dæmi, myndi eng-
um nemenda detta í hug að
sýna pólitíska gremju eða and-
úð, með því að hegða sér eins
og fólk gerir í hafnarknæpum
í stórbæjum. En í Reykjavík
skipta þeir unglingar mörgum
tugum, úr heimilum þar sem
fólkið heldur að það sé „betra
fólk“, sem er ennþá neðan við
fjöruborð evrópiskrar um-
gengnismenningar.
Nokkrir af skólum bæjarins
fá verulegan hluta af nemend-
um sínúm úr þessum heimil-
um, og verða að skapa sér var-
úðarreglur eftir því og mun
vafalaust gera það. En það er
ekki nóg. Þeir foreldrar, sem
hér eiga hlut að máli þurfa
fyrst og fremst að sjá hætt-
una fyrir börn sín. Þeir tímar
eru liðnir að lífsvenjur hinna
nýríku hafi mikið gildi. íhaldið
í Noregi er fyrir löngu hætt að
setja á sig stimpil almennrar
„bakkabræðramennsku“. Eng-
inn veitingamaður á Islandi út-
hýsir nú næturgestum vegna
pólitískra skoðana. Menningin
vex og smátt og smátt mun
hún ná að einhverju leyti inn
í hinar andlegu kjallaraíbúðir
hins íslenzka höfuðstaðar. Ég
hygg, að hagfræðilegar ástæð-
ur muni þar verða þungar á
metunum. Sá hluti æskunnar,
sem að þessu leyti lifir í skugga
Vertíðin hér á Suðvestur-
landi er að byrja. Enginn veit
hvað árið, sem er að byrja, ber
í skauti sínu, en erfiðleikar
með sölu á saltfiski hafa enn
aukizt frá því sem var árið
sem leið, og ekkert bendir á
snögg umskipti til batnaðar í
þeim efnum.
Á Spáni er búið að úthluta .
íslandi leyfi til innflutnings á
1500 tonnum af fiski á fyrsta
ársfjórðungi þessa árs, og er
þá líkast til að innflutnings-
leyfi til Spánar verði um 6000
tonn á árinu. Er það yfir 9000
tonnum minna en árið sem leið,
og þetta hefir verið okkar
bezti saltfiskmarkaður. Á Ítalíu
lítur út fyrir, að ekkert verði
hægt að selja af fiski nema
kaupa vörur fyrir allt andvirð-
ið. Og enn eru óseld um 4500
tonn af fyrra árs fiski, sem
hvergi verður hægt að selja
annarstaðar. Möguleikar fyrir
sölu nýju framleiðslunnar á
Italíu eru því ekki næsta mikl-
ir, þar sem það er mjög tak-
markað, sem íslendingar geta
keypt af nauðsynjavörum frá
Italíu. Það mun ekki of í lagt,
þó áætlað sé, að innflutningur
íslendinga til Spánar og Ítalíu
minnki um 12.000—15.000 tonn
frá því sem hann nam árið sem
leið. I-Iinsvegar eru nokkrar
vonir um að nokkru meira selj-
ist til Ameríku á þessu ári en
áður, en það má teljast vel í
lagt að áætla þá aukningu 6000
—8000 tonn. Litlar líkur eru
til aukinnar saltfisksölu til ann-
arra landa, en nú hafa verið
nefnd. Má telja það mjög gott,
ef jafnmikið fiskmagn selst til
Englands, Danmerkur, Noregs
og Færeyja eins og árið sem
leið.
Nokkrar vonir má gera sér
um aukna sölu á harðfiski, en
varlega skyldu menn treysta á
það úrræði. Norðmenn geta eng-
an harðfisk selt til ítalíu nú,
vegna viðskiptabannsins, en
þangað hafa þeir selt mestan
hluta af harðfiski sínum áður.
Þeir munu þessvegna leggja
hina mestu áherzlu á harðfisk-
sölu til annara landa (t. d. Sví-
þjóðar, Afríku o. v.), sem þá
gerir það að verkum, að sölu-
vonir íslendinga verða minni.
— Og ef ekki verður hægt að
erfðasyndarinnar, rekur sig á,
að hinn drukkni íþróttamaður
og hinn illa vandi félagsbróðir
eru orðnir forynjur í þróun-
inni. Menntuðu þjóðirnar hafa
eklci rúm fyrir þá nema neðan
við hin yztu þrep. Og hvaða
foreldrar vilja búa börn sín
undir þá framtíð?
J. J.
selja fisk í Italíu nema í hrein-
um vöruskiptum, er gagnslítið
þó við gætum selt eitthvað af
harðfiski þangað, því það gengi
þá út yfir saltfisksöluna.
Að sjálfsögðu leggjast allir á
eitt um það, að vinna að aukn-
um markaði fyrir fiskfram-
leiðslu okkar í stað þeirra
markaða, sem tapazt hafa.
Má að sjálfsögðu gera sér
nokkrar vonir um aukningu á
útflutningi á freðfiski, en þó
alls ekki í svo stórum stíl, að
nokkru von sé til þess að það
bæti upp á þessu ári það, sem
tapazt hefir af saltfiskmark-
aðnum. Það er ofurlítil rauna-
bót, að lýsi, fiskmjöl og hrogn
er í sæmilegu verði, en það nær
þó skammt til að bæta ástand-
ið.
Þegar á það er litið, hvað
fiskmarkaðurinn er miklu tak-
markaðri nú en hann hefir ver-
ið undanfarin ár, hlýtur sú
spuming að vakna, hvort ekki
sé nauðsynlegt að gera opinber-
ar ráðstafanir til að draga úr
framleiðslu saltfiskjar á þessu
ári.
Ég held að þessu verði ekki
hægt að svara nema á einn
veg: Að þessi leið sé ekki fær.
Ef slík takmörkun ætti að koma
réttlátlega niður gagnvart út-
gerðinni yfirleitt, yrði að byrja
þær strax í byrjun vertíðar hér
á suðvesturhluta landsins. En
nú er með engu móti hægt að
færa neinar líkur fyrir því,
hvort aflabrögð verða svipuð
og verið hefir undanfarin ár.
Bregðist afli, eða verði mjög
tregur, getur farið svo, að eng-
in vandræði verði með sölu
fiskjarins, — og síldveiðamar
síðastliðið sumar gefa bend-
ingu um hvað skeð getur með
sjávaraflann. Það mun því
vart koma til mála að gera op-
inberar ráðstafanir til takmörk-
unar saltfiskframleiðslunnar, a.
m. k. alls ekki fyr en þá síðari
hluta árs, enda yrði þá að sjá
þeim mönnum fyrir einhverj-
um bótum, sem bannað yrði að
afla fiskjarins, en um það skal
Framh. á 4. alðu.
H r e i n s a r
alburða
vel án
þess að
rippa hina
vidkvæmu
glerhúð.
Kostar
aðeins
25 aura
pakkinn