Nýja dagblaðið - 22.02.1936, Side 3

N Ý 3 A
D A G BLAÐIÐ
8
NÝJA DAGBLAÐH)
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Ritstjóri:
Sigfás Halldórs frá Höfnum.
Ritstjórnarskrifstofur:
Laugav. 10. Simar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa
Austurstr. 12. Sími 2323.
— í lausasölu 10 aura eint. -
Áskriftargjald kr. 2,00 á mán.
Dnnnt cm A n+n
Krossfestíngf
ísbergs
sýslumanns
Eitt af merkustu viðburðum
síðasta þings var það, þegar
íhaldsmenn, allt í einu gengu
inn á stefnu Framsóknarflokks-
ins í jarðamálinu og greiddu
atkvæði með lögunum um
erfðafestuábúð og að banna
sölu á opinberum jörðum.
Það voru fulltrúar íhaldsins
í landbúnaðarnefnd neðri deild-
ar, þeir Jón Pálmason bóndi á
Akri og Guðbrandur Isberg
sýslumaður í Húnavatnssýslu,
sem gengu til samstarfs við
meðnefndarmenn sína úr Fram-
sóknarflokknum og leiddu síð-
an flokksmenn sína í neðri deild
ínn á þessa braut.
En sannleikurinn var sá, að
íhaldsmennirnir, aðrir en e. t. v.
J. P. og G. I., tóku þessa af-
stöðu að nokkru leyti óvart.
Þeir héldu sem sé, að hér vaari
aðallega verið að samþykkja
svokallað „óðalsréttar" frum-
varp, sem ö. Th. o. fl. höfðu
flutt á fyrra hluta þingsins,
því að þegar frumvarpið kom
frá landbúnaðamefnd hét það:
„Frv. um erfðaábúð og óðals-
rétt“.
En Ó. Th., sem ekki mun
hafa meira en svo munað
hvað staðið hafði í hans frum-
varpi, gætti ekki að því, -að
nefndin hafði breytt því svo
rækilega, að lítið stóð eftir
nema nafnið. En að því leyti, ,
sem þessi kafli laganna „um
óðalsrétt“ kann að koma til
framkvæmda, miðar hann að
því að skapa umráðarétt í stað
eignarréttar á jörðinni og að
fjölga jörðum í eign hins opin-
bera. Því að svo er á kveðið,
að ef „óðal“ byggist ekki sam-
kv. lögunum, verði það eign
ríkissjóðs.
En ö. Th. þóttist enn granda-
lausari vegna þess, að jafnaðar-
menn, sem eltki rista sérlega
djúpt í landbúnaðarmálum,
höfðu lagt hinn mesta fjand-
skap á hið meinlitla orð „óðals-
réttur“, án þess að gera sér
grein fyrir, hvert efni frum-
varpsins var orðið.
Þeir Jón Pálmason og Guð-
brandur Isberg, sem báðir eru
gæflyndir menn og frjálslyndir
eftir því sem gerist í íhaldinu,
munu hinsvegar hafa fullviss-
að sig um það við nána athug-
un, að stefna Framsóknar-
manna væri bændastéttinni
lieilladrýgri en stefna íhalds-
ins.
En seint og síðar meir, þegar
frv. var orðið að lögum, upp-
A rekafjöru
Morgunblaðsins
IV.
Ég hefi í undanförnum kafla
litið yfir hið víða svið þjóð-
félagsbyltinganna. Þessháttar
yfirlit er nauðsynlegt- til
glöggvunar um eðli þjóðfélags-
málanna í okkar eigin landi.
Hinir stóru viðburðir á alls-
herjarvettvangi heimshreyfing-
anna eiga sér smækkaðar
myndir í sögu hvers þess lands,
sem tekur þátt í viðleitni
mannkynsins til 'auliinnar far-
sældar og mannúðlegri sambúð-
arliátta.
Talið er, að með kröfu Bald-
vins Einarssonar á*rið 1830 urn
endurreisn Alþingis á Þing-
völlum rynni dagur íslenzkrar
endurreisnar, enda fór þjóðem-
ishreyfing 'Fjölnismanna þegar
í kjölfar þeirrar frelsishreyf-
ingar, sem barst yfir Norður-
álfuna um og eftir 1830.
Ríkisréttarbarátta íslendinga
rís og í þessu sama fari. Verð-
ur ekki dvalið við hana í þessu
rnáli, heldur skygnst um á-
standið í landinu, þegar hingað
berast áhrif skipulags- og at-
vinnubyltingar 20. aldar.
Um þær sömu mundir, þeg-
ar dregur til úrslita í ríkisrétt-
ardeilu Islendinga og Dana,
gerast stórbreytingar í at-
vinnubrögðum landsmanna við
sjávarsíðuna. I stað smáskipa
og róðrarbáta á grunnmiðum,
þar sem hlutaskipti réðu, kem-
ur stórrekstur í sjávarútvegi
með öllum einkennum hinnar
kapitalistisku auðkúgunar. Vax-
andi rekstursfé ungra banka
hverfur nálega allt í veltu stór-
útgerðarmanna og kaupmanna.
Reykjavík og aðrir útgerðar-
bæir taka að vaxa með ótrúleg-
um hraða. Þegar frá er talið
samstarf kaupfélagsmanna um
aukna vöruvöndun og réttláta
verzlunarhætti, lágu innan-
landsverkefni að öðru leyti ó-
bætt hjá garði. Þjóðin hafði um
undanfama áratugi varið orku
sinni út á við til átaka við
Dani og í innanlandsdeilur um
úrlausnir stjómskipunannáls-
ins.
Eins og kunnugt er voru um
og eftir aldamótin síðustu að-
eins tveir stjórnmálaflokkar á
landinu: Heimastjómarflokkur-
inn og Sjálfstæðisflokkurinn —
sá eini, sem með réttu hefir
borið það nafn. Aðrir flokkar
voru ekki annað en brot og
fleygar. En eftir því sem dreg-
ur að lokum ríkisréttardeilunn-
ar lamast lífsorka og sam-
heldni hinna gömlu flokka, unz
þeir leysast upp með öllu í um-
róti nýrra tíma.
Núverandi flokkaskipting í
landinu er ekki risin af grand-
velli mannréttindabaráttunnar
á 19. öld, heldur skipulagsbar-
áttu 20. aldar. Á fyrstu tveira
tugum aldarinnar hverfa hinir
tveir eldri flokkar en þrír nýir
rísa upp í staðinn. Skal nú
þessu næst litið á tildiög nýrr-
ar flokkaskipunar og efnivið
þann, sem flokkamir eru
byggðir af.
Með stóriðjuháttum þeim í
sjávarútgerð, sem áður getur,
verður meginbreyting í við-
horfi háseta til útgerðarinnar.
Áður höfðu hlutaskipti ráðið.
Sjómaðurinn bar sinn rétta
hlut frá borði, en hann var
kominn undir heppni og atorku
hvers manns. Nú var tekið að
greiða hlutinn í ákveðinni en
þó misjafnlega hárri upphæð
mánaðarlauna, sem miðaðist
götvuðu ó. Th. og hans nán-
ustu í flokknum, að þeir höfðu
verið býsna hlálega „meðhöndl-
aðir“ í þessu „höfuðstefnu-
máli“ Sjálfstæðisflokksins.
Reiði þess hluta. flokksins,
sem ólafi fylgir, snerist þá
gegn fulltrúum flokksins í land-
búnaðarnefnd, Jóni bónda
Pálmasyni og Guðbrandi Is-
berg. Og niðurstaðan varð sú,
að þeir skyldu eigi sleppa
„óstraffaðir".
Svo fór þó á endanum, að Is-
berg var krossfestur fyrir
báða. Hann var núna í þing-
byrjun látinn fara úr landbún-
aðamefnd, sem hann hefir átt
sæti í í tvö ár og settur í fjár-
hagsnefnd.
Frá þessu var skýrt stutt-
lega í þingfréttum hér í blað-
inu. Hefir Guðbrandur Isberg
nokkuð kveinkað sér við þeirri
frásögn (sem þó alls ekki var
birt til að kasta rýrð á hann,
heldur þvert á móti), og skrif-
ar þvi málamyndargreinagerð
fyrir þessum atburðum í Mbl. í
fyrradag.
En það halda áfram að ger-
ast undarlegir hlutir í þessu
máli, því að einmitt sama dag-
inn sem grein ísbergs birtist í
Mbl., er á Alþingi lesin upp til-
kynning frá Sjálfstæðisflokkn-
um, um að Isberg eigi líka að
víkja úr fjárhagsnefnd og Gísli
Sveinsson að koma í hans stað!
Mönnum verður að spyrja:
Er þama verið að krossfesta
Isberg í annað sinn, fyrir
,.syndir“ þeirra tvímenning-
anna í landbúnaðamefnd á síð-
asta þingi?
Eða hefir ísberg reiðst
sparkinu úr landbúnaðarnefnd
og þessvegna neitað að starfa
fyrir flokkinn í hinni nefnd-
inni?
Sú skýring er fullt svo trú-
leg.
En það er ekki áhættulaust í
íhaldsflokknum að meta sann-
færingu sína meira en Kveld-
úlf. Það getur ísberg sýslumað-
ur vottað.
Jarðarför konunnar mínnar
Ágústu Sigfurðardóftur
frá Kothúsúm fer fram frá Fríkirkjunni
í dag (laugardagian 22. febrúar) og hefst
með bæn á Bergstaðastræti 12 kl. 1 e. h.
Atböfnismi í Fríkirkjunni veröur útvarpað.
Jarðað í g’amla ksrkjugarðmuin.
Sveinbjörn Árnason
Kothúsum.
ekki nema að litlu leyti við hinn
raunverulega hlut. Þar með
rofna hin fornu tengsli sjó-
mannsins við atvinnuveginn
sjálfan og verkamáladeilumar
lialda innreið sína í landið.
Sjávarútgerðin er ekki lengur
atvinnurekstur sjómannanna,
heldur gróðafyrirtæki auðborg-
ara í landi, sem hafá náð veltu-
fé bankanna undir umráð sín
og taka nú að drottna yfir at-
vinnu og þar með yfir lífskjör-
um hins vinnandi lýðs.
Samfara þessu verður hin
hraðstíga þróun í bæjum lands-
ins og sjávarþorpum. Verkun
sjávaraflans og verzlun með
hann skapar nýjar stéttir í
verklýðsfylkingunum og hin
mikla húsagerð og vegagerð í
bæjunum og nágrenni þeirra
sömuleiðis. Þannig dregur hér
á landi til hins sama eins og
hvarvetna annarsstaðar í verka-
málunum. Tvær fjandsamlegar
sveitir rísa upp hvor gegn ann-
ari: Annarsvegar fámenn stétt
auðborgara með veltufé þjóðar-
innar og atvinnutækin í sínum
höndum, hinsvegar tómhentur
verkalýður með auknar lífs-
þarfir og vaknandi sjálfsvitund
um réttarhlutdeild sína til auk-
ins arðs í atvinnuþróun lands-
ins og bættum lífskjöram.
Þessi era í stuttu máli hin
sögulegu tildrög verklýðssam-
takanna. Sjómannafélög og
verkamannafélög rísa upp
hvarvetna í kaupstöðum og
kauptúnum landsins, samein-
ast í Alþýðusambandi íslands
og halda uppi látlausum verka-
máladeilum við burgeisastétt
landsins. Síðar klofnar frá rót-
tækasti hluti verklýðssamtak-
anna og tekur upp málefnavið-
horf og málflutning rússneskra
kommúnista.
VI.
Á síðasta fjórðungi næstlið-
innar aldar, eða um 1880, hófst
samvinnuhreyfingin á Islandi
með samtökum bænda í Suður-
Þingeyjarsýslu. Ruddi hún sér
smámsaman til rúms víða um
land. Megintakmarkið var að
bæta verzlunarkjör félags-
manna og afla framleiðsluvör-
um landbúnaðarins aukins álits
á heimsmarkaðinum. Samstarf-
ið leiddi til aukins félagsþroska
og opnaði smámsaman útsýn
yfir þjóðfélagsmálin og þá
einkum yfir hinar að mestu
kyrstæðu og vanmátta starfs-
aðferðir landbúnaðarins á Is-
landi.
Laust eftir aldamótin hefst
ný félagsmálahreyfing í land-
inu, ungmennafélögin, og berst
; með skjótum atburðum og eld-
móði æskunnar um allt land.
Stefnan er að mestu uppeldis-
I legs eðlis, íþróttir, samstarf í
; félögum, sjálfstamningogbind-
| indi, hreinsun tungunnar í ræðu
j og riti. Allvíða fylgdu samtök
; í starfi, þar sem unnið var af
j þegnskap við skógrækt eða hey-
! vinnu hjá fátækum bændum
j eða þar sem heilsubrest bar að
j höndum.
j Þessar tvær félagsmálabygg-
j ingar urðu síðar meginhyming-
j arsteinar undir einum stjóm-
I málaflokki landsins, Framsókn-
I arflokknum. Frumherji flokks-
j ins og raunverulegnr foringi
j hans fram á þennan dag, Jón-
as Jónsson frá Hriflu, gerðist
ritstjóri ungmennablaðsins
Skinfaxa. Jafnframt tók hann
að starfa í fremstu röð sam-
vinnumanna á íslandi. Skinfaxi
var á ritstjórnartíð Jónasar
Jónssonar eitt hit glæsilegasta
vakningarrit, sem gefið hefir
verið út á íslandi, síðan Fjölnir
; leið. Um leið og merki ung-
í mennafélaganna er þar haldið
hátt uppi, er þegar tekið á hin-
um heitu og sáru viðfangsefn-
um samtíðarinnar, skipluags-
málunum og harðnandi deilu
aldarinnar um atvinnumál og
arðskiptingu.
Jónas Jónsson vex þegar á
{ ungum aldri upp úr æskulýðs-
| hreyfingunni og til stærri verk-
efna. Jafnframt vex hreyfing-
i in að miklu leyti með honum
| og þorri æskumanna í sveitum
i landsins tekur sér stöðu í nýj-
um stjórnmálaflokki, þar sem
Jónas Jónsson gerist oddviti og
óþreytandi starfsmaður við að
byggja flokkinn upp og fylkja
liðinu til nýrrar sóknar í inn-
anlandsviðreisninni. Flokkurinn
tók samvinnustefnuna efst á
stefnuskrá sína. Kjörorð flokks-
ins í atvinnu- og viðskiptamál-
um urðu: Ekki arðsvifting
einstaklinga í atvinnu og verzl-
un, heldur sannvirði vörannar
í samvinnufélögum og sann-
virði vinnunnar og hlutaskipti
í vel tryggðum atvinnurekstri
alþýðu manna í landinu.
Það munu hafa orðið mikil
vonbrigði verkamönnum, að
Jónas Jónsson tók sér stöðu í
fylkingu bændanna í landinu,
en ekki verkamanna við sjó-
inn. Varð jafnvel um skeið vart
nokkurrar gremju jafnaðar-
manna, sem birtist í vanmátt-
ugum tilraunum að telja lands-
fólkinu trú um, að Framsókn-
arflokkurinn, sem átti sér bæði
eldri og dýpri rætur í þjóðlíf-
Framh. á 4. síðu.