Nýja dagblaðið - 27.01.1938, Side 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Á KROSSGÖTUM
NÝJA IÍAIÍBIAÐID
Útgefandl: Blaðaútgáfan h.f.
Ritstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritst J órnarskrif stof umar:
Lindargötu 1,1. Símar 4373 og 2353
Afgr. og auglýslngaskrifstofa:
Hafnarstræti 16. Sími 2323.
&skriftargjald kr. 2.00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Simi 3948.
Hítaveíta
Reykjavíkur
Aðstaða Framsóknarflokksins
til hagnýtingar jarðhitans er
alkunn. Framsóknarflokkurinn
hefir um mörg ár átt í harðri
baráttu um það mál við mikinn
hluta af þekktustu mönnum Mbl.
flokksins. Þeir höfðu „ekki trú á“
heitum stöðum. Þegar liauga-
skóli var byggður 1924, var hörð
deila um hvort skólinn ætti að
vera á fallegum köldum stað í
Aðaldal, eða minna fögrum stað
með jarðhita. Stefna mín í mál-
inu sigraði að lokum. Síðan kom
Kristneshæli, Laugarvatn,
Reykholt, Reykir í Hrútafirði og
jarðakaup ríkisins í Ölfusi fyrir
100 þús. kr., er mjög voru gagn-
rýnd í Mbl. Nú er þar sjúkrahús
hið ódýrasta á landinu í dag-
legum rekstri. Þar kemur í vor
garðyrkjuskóli landsins, og
sveitaheimili Menntaskólans.
Ráðgerð eru austur þar, stór-
felld mannvirki einkum í sam-
bandi við heilsuvernd og lækn-
ingar.
Eftir margra ára þráláta bar-
áttu hafði Framsóknarílokknum
tekizt að sanna svo að ekki
verður á móti mælt, að jarðhit-
inn var ein hin dýrmætasta
auðlind, sem íslenzka þjóðin
'átti, því að auk þeirra stóru
mannvirkja, sem hér hafa verið
nefnd, höfðu verið gerðar um
30 sundlaugar á heitum stöðum
undir forustu Framsóknar-
manna.
Eftir að brautin var rudd kom
svo sem að sjálfsögðu til orða,
að freista að hita Rvík eins og
Laugarvatn, sem mestur styr
hafði staðið um. Meirihluti bæj
arstjórnar keypti heita vatnið
á Reykjum í Mosfellssveit fyrir
150 þús. kr., og deildi enginn á
þá sem fyrir því máli stóðu, þó
að þau kaup virtust minna bú-
mannleg heldur en hin umtöl-
uðu kaup á 5 jörðum í Ölfusi
með geisimiklum hita fyrir
þriðjungi minna verð. En þá var
líka verið að innleiða sjálfa
hugmyndina um að beizla jarð-
hitann.
Afstaða Framsóknarmanna til
hitaveitumálsins í Rvík er þess-
vegna ótvíræð. Við gleðjumst
yfir því að andstæðingar okkar
í þessu máli eru nú orðnir læri-
sveinar. Og með okkar meiri
reynslu og þekkingu, sem fengin
er með langri baráttu, höfum
við alla aðstöðu til að geta veitt
lærisveinunum stuðning yfir
fyrstu og erfiðustu sporin.
Þeir, sem farið hafa með
þetta hitaveitumál, hafa því
miður að ýmsu leyti farið við-
vaningslega að. Þeir hafa ein-
göngu haft viðvaninga við bor-
anir á Reykjum og við áætlanir
um verkið. Þeir hafa vanrækt
að fá erlenda sérfræðinga frá
þeim löndum þar sem reynsla
er fengin með boranir og lang-
ar leiðslur. Þeir hafa ákveðið
að byrja á verkinu, þó að ekki
væri af forgöngumönnum máls-
ins gert ráð íyrir að hitinn
nægði nema handa hálfum
bænum. Litlu síðar komast aðr-
ir kunnáttumenn bæjarins að
þeirri niðurstöðu að hitinn nægi
máske handa öllum bænum.
Þriðji sérfræðingurinn slær því
fram á verkfræðingafundi, að
líklega sé bezt að bora 600 metra
í Vatnsmýrinni og fá þar nægan
hita handa öllum bænum. Þann-
ig er enn allt á reiki með sjálft
undirstöðuatriði málsins. Sig-
urður Jónasson undirbjó lán-
töku til Sogsvirkjunarinnar á
4 árum og Jón Þorláksson starf-
aði auk þess með Sigurði í þessu
efni meir en heilt ár síðast. Að
lokum fékk stjórnin Jóni borgar-
stjóra til ráðuneytis Sigurð Jón-
asson og Jón Krabbe við sjálfa
lántökuna. Sú lántaka var góð
og undirbúin með framsýni og
fullri gætni. Sama var um enska
lánið 1930. Það hafði verið und-
irbúið af ríkisstjórninni og
stjórninni og stjórn Landsbank-
ans í meir en tvö ár.
Pétri Halldórssyni fer á annan
hátt. Hann fer utan nokkru fyrir
jól til London, með mikilli leynd.
Nálega helmingur bæjarráðs og
bæjarstjórnar vissi ekki um er-
indið. En það var hvorki meira
eða minna en viðleitni að fá ná-
lega 5 milljónir kr. að láni handa
bænum. Borgarstj. lét hvorki
þjóðbankann né ríkisstjórnina
vita um för sína, þó að hann vissi
og hafi nú játað í útvarpsræöu,
að hann verði að fá leyfi beggja
aðila til lántökunnar. Eftir
stutta dvöl í London kemur Pét-
ur Halldórsson heim og segir að
nú sé lánið fengið, aðeins ósam-
ið um ýms smáatriði. Hann og
vinir hans bjuggust við að þessi
smáatriði myndu lagast næstu
daga. En síðan eru liðnar 6 vik-
ur og ekkert hefir greiðzt úr
málinu. Blöð íhaldsmanna segja
að annríki í fjármálaráðuneyt-
inu brezka valdi því, að ekki sé
fengið leyfið.
Kjör þau, sem getið hefir verið
um á láninu, eru ekki glæsileg.
Borgarstjóri virðist hvorki vita
um vexti né útboðsgengi.
Kaupskylda á efni er Bretum
til handa, og það sem verra er:
íslendingar verða að vera undir
eftirliti lánveitanda um fram-
kvæmd verksins og borga fyrir
það 5% af efnisverðinu, sem er
mikil upphæð. Síðan ísland varð
fullvalda ríki, hefir það aldrei á
þann hátt verið sett undir eftir-
lit. Til viðbótar virðist svo til-
ætlunin að veðsetja eignir og
tekjur bæjarins í þriðjung aldar.
Upp úr þessu á svo að koma
hitaveita í hálfan bæinn og verð
jarðhitans í þessum húsum að
miðast við kolaverðið sem hinir
borga á sama tíma.
Aldrei hefir slíkt gáleysi komið
fram í undirbúningi nokkurrar
hitaveitu hér á landi. Og allar
hinar eldri hitaveitur utan Rvík-
„Samfylkingin“
og lýðrœðið.
„Samfylkingin" segist vilja
vernda og efla lýðræðið. En það
þarf ekki að nefna mörg dæmi
til að afsanna þann fagurgala.
Á seinasta hausti vildu kom-
múnistar ekki sameinast Al-
þýðuflokknum af því nýi flokk-
urinn átti að vera lýðræðis-
flokkur og enn standa þeir und-
ir yfixráðum byltingarmið-
stjórnarinnar í Moskva. — Á Al-
þýðusambandsþinginu í fyrra-
haust höfnuðu kjósendur Al-
þýðuflokksins „samvinnu“ við
kommúnista í eitt skipti fyrir
öll. Nokkrum mánuðum seinna
lætur Héðinn stjórn Alþýðu-
flokksins fara að semja við kom-
múnista og fótumtroða þannig
lýðræðið í Alþýðuflokknum. Á
seinasta þingi Alþýðusambands-
ins var samþykkt að bjóða kom-
múnistum „sameiningu" en
hafna allri „samfylkingu“, hvort
heldur væri í bæjarstjórnar-
kosningum eða á öðrum vett-
vangi (sbr. bréf J. Bald. og
Stef. Jóh. Stef. til kommúnista).
Tveim mánuðum seinna ein-
skisvirðir Héðinn og nokkrir
félagar hans þennan vilja Al-
þýðusambandsþingsins og býð-
ux fram sameiginlega lista með
kommúnistum. Héðinn hefir
þannig sýnt það tvívegis, að
hann einskisvirðir lýðræðið í
Alþýðufl. Hver treystir þá hon-
um og kommúnistum til að virða
lýðræði og stjórnskipulag þjóð-
arinnar?
ur, hafa orðið geysilega mikið
ódýrari en kolahitun. Lærisvein-
anrir hafa auðsýnilega farið of
snemma frá knjám lærifeðranna,
og treyst meir en mátti á
reynsluleysi sitt. Það hefir verið
vanrækt að fá reynda sérfræð-
inga til rannsókna og borana,
eins og vel var vandað til með
Sogið. Aðrar hitalindir en Reykir
eru látnar óathugaðar, nema af
viðvaningum, sem bæjarstjórn
hafði ráð á. Lagt er út í að á-
kveða leiðslu til bæjarins í þeirri
trú, að hitunin nægi aðeins hálf-
um bænum. Síðan kemur í ljós
að rannsóknirnar eru svo laus-
legar, að talið er líklegt, að hálf-
ur hiti nægi í allan bæinn. Enn
er óvíst, hvort nokkurt verulegt
meira vatn fæst á Reykjum. —
Borgarstjóri, sem er á allan hátt
fullkominn viðvaningur í allri
fjármálaleit í London, fer þang-
að einn. Þar sem Jóni Þorláks-
syni þótti sér hæfa að hafa tvo
kunnuga með við lánssamning-
inn í Svíþjóð, þá er Pétur Hall-
dórsson einn og að því er virðist
undirbúningslaus í London. Að-
ferð hans að þjóta út í lánsferð
sína bak við helming bæjar-
stjórnar, þjóðbankann og lands-
stjórnina, ber vott um vanþroska
á háu stigi, og litla þekkingu á
hvað hæfir og hentar manni, sem
hefir með höndum svo vanda-
samt málefni. Viðvaningsháttur
borgarstjóra kemur enn fram í
því að fullyrða of mikið þegar
hann kemur heim og stendur svo
rá^'þrota allan tímann síðan,
Hitaveitulánið.
íhaldsblöðin eru alltaf að
guma af því, að borgarstjórinn
sé búinn að tryggja öruggt lán
til hitaveitunnar. Hvort þetta
er rétt eða venjuleg kosninga-
lygi, skal ekki fullyrt um að svo
stöddu. En hitt er víst, að borg-
arstjórinn er orðinn marg-
sinnis ósannindamaður í þessu
lántökumáli. Hann lofaði því
fyrst, að frá lánssamningunum
yrði gengið fyrir áramót og
meginhluti lánsins greiddur í
þessum mánuði. Enginn láns-
samningur hefir þó verið gerður
enn og ekki einn einasti eyrir
verið greiddur af láninu.
Það, sem gerir þetta skrif um
hitaveitulánið tortryggilegt, ’er
einkum það, að aldrei er minnst
á lánskjörin. Borgarstjóri hefir
að vísu sagt, að til umboðsmanna
við efnisinnkaup skyldu renna
2% af lánsupphæðinni (5% af
% hlutum lánsins) og til eftir-
litsmarina verksins 3%. Hann
hefir sagt, að ekkert sé endan-
lega ákveðið um sölugengi
skuldabréfanna, en hann voni að
það verði svipað og á Sogslán-
inu, eða 92%%. í skýrslu sinni
hefir hann aldrei getið um
stimpilgjald, sem er 2%, og um-
boðslaun, sem munu aldrei verða
minni en 2%. Samkvæmt þessu
eru afföllin or'ðin 16%%, en það
þýðir að af hverjum 100 krónum
fœr Reykjavik ekki útborgaðar
nema 83 krónur og 33 aura.
Það er meira ókjaralán, en
nokkur opinber stofnun hérlend-
þegar spurt er um lánið og kjör-
in. —
Mjög leiðinleg og óviðeigandi
aðferð er að taka lán erlendis,
nema fyrir efni í hitaveituna.
Lítill vafi er á að borgarstjóri
hefði getað fengið innlent lán
hjá efnamönnum Rvíkur til að
standast innlendan kostnað.
Sjálfstæðisnafnið fer ekki vel á
mönnum, sem binda landinu ó-
þarfa skuldabagga erlendis.
Það er leiðinlegt, að meirihluti
bæjarstjórnar hefir farið svo við-
vaningslega að við framkvæmd
þessa máls. Það má jafnvel telj-
ast vafasamt, hvort svarið verð-
ur hagstætt, er það loks kemur
frá Bretastjórn. Sjálfsagt er þó
að vona hið bezta. AÖ líkindum
væri bezt ef úr rætist með lánið,
að byrja á að leggja strax í vor
hitaleiðslu um bæinn, en fá á
meðan ítalska sérfræðinga til að
rannsaka hitaskilyrðin sem um
er að velja og standa fyrir bor-
unum þar sem með þarf. Taka
síðan málið fyrir með fullum
krafti, útvega hita í allan bæinn
og úthverfin, og hafa nokkra
stækkunarmöguleika. Taka í öllu
þannig á hitaveitunni, að allir
bæjarbúar fái hitann frá móður
jörð miklu ódýrari en frá kola-
eldi. Á þann hátt einan má láta
hitaveituna minnka dýrtíðina í
bænum, og stíga stórt spor í þá
átt, að Reykjavík geti í fram-
leiðslu keppt við aðrar borgir. En
það er undirstaðan undir fram-
tíðarlífi bæjarins.
J. J.
is hefir áður tekið í útlöndum.
Þess ber ennfremur að gæta,
að sölugengi bréfanna getur|orðið
enn óhagstæðara og a. m. k. er
það víst, að hefði borgarstjóri
von um hagstæðara sölugengi,
væri hann búinn að segja frá því.
Bæjarbúar krefjast fullkom-
innar skýrslu um þetta lántöku-
mál borgarstjórans nú fyrir
kosningarnar. Er lánið öruggt?
Hver eru lánskjörin? Eða fer
borgarstjórinn með lygar og
blekkingar til að geta tafið hita-
veituna framvegis eins og íhald-
ið hefir þvælzt fyrir henni und-
anfarin ár?
Starfsskrá
kommúnista.
Alþýðubl. er öðru hverju að
halda því fram, að Stefán Jóh.
Stefánsson, Haraldur Guðm. og
fleiri slíkir Alþýðuflokksmenn
hafi gengið til samstarfs við
kommúnista af frjálsum og fús-
um vilja. Það þarf ekki að nefna
mörg dæmi til þess að afsanna
þetta. Alþýðubl. skýrði sjálft frá
atkvæðagreiðslunni i fulltrúa-
ráðinu um menn á „samfylking-
arlistanum“. Sú atkvæðagreiðsla
sýndi að Héðinn og kommúnist-
ar fengu nær helmingi færri at-
kvæði en Stefán Jóhann og aðr-
ir þeir, sem voru á móti sam-
fylkingu. En meira áberandi hef-
ir þetta orðið i sambandi við
hina sameiginlegu starfsskrá
„samfylkingarinnar". Stefán
Jóh., Ólafur Friðriksson og fl.
gætnir Alþýðuflokksmenn börð-
ust gegn henni eins og ljón í
fulltrúaráði verklýðsfélaganna.
En Héðinn hafði mótmæli þeirra
að engu, og starfsskráin vár
samþykkt með 37 : 19 atkv.
Alþýðublaðið tók þá upp
þykkju fyrir minnihlutamennina
og hefir neitað að birta starf-
skrána. Betur getur það ekki
auglýst undirokun Alþýðuflokks-
ins og yfirráð Héðins og komm-
únistanna. Alþýðufl. er um þess-
ar mundir í einskonar fangelsi
Héðins og kommúnistanna. Eina
leiðin til að losa hann úr fang-
elsinu og gera hann frjálsan aft-
ur, er að láta Héðinn og komm-
únistana bíða ósigur í bæjar-
stjórnarkosningunum. Eftir því,
sem fylgi þeirra verður minna,
eyðist máttur þeirra, sem vilja
beygja Alþfl. undir vald Héðins
og Moskvaliðsins. Það verða all-
ir Alþýðuflokksmenn að hafa
hugfast.
Moggi gerir grín að Kobba.
Alkunn er sagan af Erlendi í
Tungunesi, þegar hann sagði við
kaupamann sinn, sem skar mik-
ið af ljámúsum: „Mikið er slegið
og vel er slegið — en samt held
ég að þú sláir betur á morgun.“
Nú hælir Moggi ræðumennsku
ihaldsins við útvarpsumræðurn-
ar: „Mikið er talað og vel er tal-
að og fullur er orðabelgurinn.“
Treystir Moggi ekki hlustendum
til að heyra það sjálfa, að Kobbi
talaðá „bara agalega vel“ og sló
öll met i ræðumennsku sem hing-
að til hafa verið sett í útvarp-
inu.
aðeins Loftur.