Tíminn Sunnudagsblað - 08.07.1962, Qupperneq 2

•»pH» ' 1J1

seVtfs; ! . j» » .'”.,»51'• »• ‘ei,.
■
Lei/ar reisulegs gálga norSan viS Visby á Gotlandi. Hann var notaSur fram á
miSja nitjándu öid.
GAPASTOKKAR 0G
SKAMMARKRÓKAR
1.
Fram á átjándu öld var það óþekkt
hérlendis, að brotamenn væru dæmd-
ir til fangavistar eða hegningarvinnu,
enda var slík refsing ekki í lög tekin
fyrr en árið 1734. Til var að sönnu
á Bessastöðum svonefnt Bramshús
eða þrælakista, þar sem umboðsmenn
konungs höfðu stundum menn í haldi,
Spænska fiólan, stokkur, sem sérstak-
liga var ætlaSur kvenfólki, er bar út
k jaf íasögur.
og myrkrastofur, eins konar dýflissur,
hafa sennilega verið á biskupsstólun-
um framan af öldum, sjálfsagt af því
tagi, er enn má sjá í Kirkjubæ í Fær-
eyjum, þar sem biskupssetur Færey-
inga var. Raunar höfðu fáeinir íslend
ingar verið sendir utan til hegningar-
vinnu, áður en slík refsing varð lög-
mæt hér á landi, og var það þá oftast
fólk, er dæmt hafði verið til dauða,
en konungur náðaði. Þó varð slík
fangavist lögmæt refsing á seytjándu
öld þeim konum, er ekki vildu til-
greina barnsföður og mönnum, er
verzluðu við útlenda þjóð. En fyx-ir
gat komið, að menn væru sendir ut-
an gegn lögum. í Vallannáli er
þess til dæmis getið, að árið 1692
hafi fimm menn, sem brutust inn í
kaupmannshúsin í Keflavík, verið
fluttir utan og settir á Brimarhólm,
að afstaðinni þeirri hegningu, er þeim
var dæmd að landslögum. Var það
kaupmaður sjálfur, er fór með þá
utan, og hefur það verið ofríkisverk
af hans hálfu.
Refsingar þær. sem beitt var, áður
en fangavist og hegningarvinna kom
til sögunnar, voru aftökur, missir
æru, eigna og embættis, sektir, útlegð
úr landi, fjórðungi eða héraði og
líkamsrefsingar ýmiss konar. Brota-
menn voru hýddir, markaðir, brenni-
merktir og settir í gapastokk. Kirkju-
legar refsingar héldust einnig lengi
— bannfæringar, sakramentissvipting,
skriftir og aðrar kárínur.
í daglegu máli eru enn mörg orða-
tiltæki, sem minna á refsingar þær,
er beitt var á liðnum öldúm, kirkju-
434
Líkneskja úr kopar, er stóð á staur
þeim, sem sökudólgar í Stokkhólmi voru
bundnir við, þegar þeir voru hýddir.
legar og verslegar. Við segjum, að
sá sé með þjófalykil, sem óhreinn er
á kinninni. Það er sótt til þeirra tíma,
er heitu járni, lykli, var brugðið á
kinn þjófa til refsingar og viðvörun-
ar, svo að þeir báru örið ævilangt.
Ekki er fátítt, að sagt sé við börn, að
þau verði sett í skammarkrókinn, ef
þau hagi sér illa. Þú ert meiri gap-
inn, strákur, segjum við líka, og
stundum komumst víð svo að orði,
þegar einhver er í klípu, að nú sé
hann heldur betur kominn í gapa-
stokkinn. En sú var tiðin, að þyngri
viðvörun og meiri alvara fólst í slik-
um orðum en nú er. Þá var setan í
skammarkróknum í kirkjunni mikil
hneisa og gapastokkarnir refsitól,
sem var sett þar, er sem flestir gátu
séð lægingu þeirra og smán, sem í
þeim lentu. Sá, sem gapi kallaðist,
fékk um leið visbendingu um það,
1 M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ