Tíminn Sunnudagsblað - 08.07.1962, Qupperneq 8

Flokkur virðulegra mörgæsa í suöurheimskautslandinu býður gestl
velkomna í hið kalda heimkynni sitt.
er mjög nærgætinn og athugull, með-
ao' ungarnir eru litlir og krefst þess
oft að liggja sjálfur á Þá fer konan
til veiða í staðinn.
En seinna verða ungarnir svo mikil
átvögl, að þeit fá ekki fylli sína aí
því, sem hann dregur í bú. Þá biegður
hann frú sinni á eintal og talar alvar-
lega við hana um þetta vandamál:
— Eg vinn frá morgni til kvölds, og
þó hrekkur það ekki ti) þess að fæða
ungana. Það bezta, sem við getum
gert, er að senda þá á barnaheimili
og fara svo bæði að vinna úti —
Þetta er ef ti) vili ekki alveg orðrétt
tilvitnun, en eitthvað þessu líkt fer
þeim á milli. Þegar karlfuglinn get-
ur ekki fætt ungana lengur einsam-
afl, láta þau ungana frá sér. Annað-
hvort taka „barnlaus hjón“ þá að sér
eða þá að þau setja ungana á „barna-
heimili“, sem er sameignarstofnun
nrörgæsanna i byggðinni, og er henni
stjóinað af mörgæsum, sem eru orðn-
ar of gamlar til þess að geta leyst
nokkuð annað starf aí hendi. — Því
næst fara hjónakornin út saman og
vinna baki brotnu hvern nýtan dag
og færa „barnaheimilinu" til ráðstöf-
unar, og njóta þá allir ungarnir góðs
af. Algengt er, að á hverju „barna-
heimili“ séu 12—20 ungar, sem all-
ir foreldrarnir fæða sameiginlega. En
um leið verða hin félagslegu bönd
öðruvísi og fjölsftyldutengslin rofna.
Foreldrarnir hætta að gera greinar-
mun á sínum eigin ungum og ann-
arra, og „hjónabandið“ leysist upp. '
En þau halda tryggð sinni við „barna-
heimilið“, og allt starf þeirra snýst
um að útvega ungunum þar næga
fæðu. Fullvaxin mörgæs skiptir sér
einungis af ungum, sem tilheyra
hennar hópi, en það er mjög trúlegt,
að ungi, sem villtist frá einu „barna-
heimilinu'* til annars, fengi einnig að
éta þar, því að skyldurækni mör-
gæsanna beinist að ákveðnum stað, en
ekki ákveðnum ungum.
Félagslegar tilfinningar mörgæs-
anna eru svo þroskaðar, að þær leita
félagsskapar hver annarrar, meira að
segja þegar þær standa andspænis
dauðanum. — Dr. Murphy, sem er for-
stöðumaður fugladeildarinnar við
American Museum of Natural History,
segir, að hann hafi til skamms tíma
nær aldrei fundið lík mörgæsa, þrátt
fyrir það, að hitastigið á þessum slóð-
um er það lágt, að útilokað er, að þau
rotni. En dag- nokkurn, þegar hann
vann að rannsóknum á Suðurheims-
skautinu, og gekk upp á háa hæð-
arbrún, rakst hann á lítið vatn, sem
var alveg tært, svo að sást til botns.
Umhverfis vatnið stóðu nokkrar gaml-
ar og sjúkar mörgæsir, sem voru að-
framkomnar eftir að hafa gengið upp
bratta hæðina alveg frá ströndinni.
Hann gekk niður að vatninu, og á
botni þess sá hann þúsundir dauðra
mörgæsa. Þær lágu á bakinu með
útbreidda vængi, og hvitar bringur
þeirra skinu við gömlu mörgæsun-
um, sem stóðu á bakaknum umhverfis
og horfðu niður í vatnið.
Venjulega gengur mörgæs, sern
finnur dauðann nálgast, á land upp og
stefnir á hæðina, sem sýna, hvar síð-
ustu spor fuglanna hafa legið. Það
er ein af gátum náttúrunnar, hvað
það er, sem veldur því, að mörgæsirn-
ar safnast til slíkra staða til að deyja.
Það er alkunna, að á síðari hluta
nítjándu aldar reis alþýðumenning
mjög hátt í Þingeyjarsýslu. Ólust þar
þá upp mörg skáld, sem þjóðkjrnn
urðu. En miklu fleiri voru kallaðir
en útvaldir voru, svo sem jafnan
verður, og meðal þeirra, sem fengust
við að yrkja, voru menn, sem litla
grein höfðu gert sér fyrir því, á
hveiju sú íþrótt byggðist. Sumt af
því, sem þeir ortu, þótti samt svo
skemmtilega ankannalegt, að það
flaug manna á meðal, ekki síður en
tiiþrifameiri skáldskapur. Kom þar,
að sunrir þeir, sem betur kunnu, fóru
að yrkja í blóra við leirskáldin eða
stæla vísnagerð þeirra, sér til gam-
ans.
Af því tagi voru vísur, sem Jón
Þorsteinsson á Arnarvatni orti sér
og öðrum til skemmtunar um hrepps-
nefndina í Mývatnssveit. I hrepps-
nefndinni voru séra Árni Jónsson á
Skútustöðum, Sigurður Jónsson í
Baldursheimi, Sigurður Magnússon á
Arnarvatni, Sigurjón Kristófersson á
Grímsstöðum og Pétur Jónsson á
Gautlöndum. Hreppsnefndarvísur
Jóns á Arnarvatni voru á þessa leið:
Séra Árni líka er
oddviti furðuseigur.
Prófastúrinn eignar sér
allar sínar eigur.
Mörgæsirnar búa við ákaflega hörð
lífsskilyrði, og þess vegna hefur fé-
lagsþroski komizt á hátt stig meðal
þeirra. Þær slást aldrei upp á líf og
dauða og misþyrma aldrei þeim, sem
eru sjúkar, eins og svo algengt er
meðal annarra fugla. Þær hafa mikla
þörf fyrir að sýna ástúð, og samhygð
þeirra er mikil. Og þegar manni verð-
ur hugsað til félagsþroska þeirra
dylst manni ekki, að mennirnir gætu
lært ýmislegt af þeim.
Svo er líka Sigurður,
— Svipur heitir jórinn —
harður og þurr sem þyrsklingur,
þykkur er á honum bjórinn.
Svo er annar Sigurður,
sá er nafna verri,
grunneyguí og gáfaður.
Ormur bjó á Knerri.
Svo er líka Sigurjón,
Grímsstaðabúi bjó hann.
Át hann bankabygg og grjón,
korn og rúg — svo dó hann.
Síðast nefnum Pétur vorn
í ganglaginu fráan,
hreppsnefndarinnar hringjuþorn.
Húsfrú Þóra á hann.
Þessum brag fylgdi svo vísa unr
Sigurjón Jónsson á Geirastöðum, sem
malaði korn' i myllu í árkvísl fyrir
granna sína:
Seigur hestur víst það er,
Geirastaða-Skjóni.
Mylluhjólið einlægt snýst
hjá gamla Sigurjóni.
★
Sigurður, auknefndur kaggi, var
fjósamaður hjá fyrirmönnum í Rang-
árþingi, Þórði Guðmundssyni, al-
Framhald á 454. síðu.
HREPPSNEFNDARVfSUR
OG KAGGAUÓÐ
440
T f IVl I N N
SUNNUDAGSBLAÐ