Tíminn Sunnudagsblað - 29.09.1968, Blaðsíða 12

I
í 16. tölublaði Sunnudagsblaðs-
ims írá 19 maí i vor er greinar-
korn eítir einn ágætan vin minn,
gáfu- og fræðimanninn, Benedikt
Gíslason frá Hofteigi Ber
ritsmíðin að yfirskrift „Rab-
að við Sigstein Sigurbergs-
son um ættir og annað
Ueira." Svo sem vænta mátti er
hún að meginmáli um ættir og ætt-
artengsl, og verður ekki gert hér
að umtalsefni annað en það, að
höfundur gerii þar tvær leiðrétt-
ingar á grein Sigsteins, sem áður
hafði birzt í Sunnudagsblað-
inu undir yfirskriftinni: ,Syndason-
urinn frá Kolmúla“ og Benedikt
ér þar að fjalla um og kvitta fyr-
ii Önnui leiðréttingin er ættfræði-
leg, en hin söguleg. Eins og við
var að búast er sú ættfræðilega
auðvitað laukrétt. en hið sama verð
ur ekki sagt um þá sögulegu — þó
merkilegt sé
Benedikt segir: , Tvede bjó ekki
á Ketilsstöðum." Hér misminnir
hann. en Sigsteinn fer með rétt
mál Hams Tvede bjó einmitt á
Ketilsstöðum á Völlum að minnsta
kosti í nokkur ár, stundum í tví-
býli við Pál Þórðarson Melsted,
og stundum í þríbýli. Það vill svo
vel til, að ég hef undir höndum
heimildir um þetta atriði, ásamt
fleiri upplýsingum um heimilis-
bætti á Ketilsstöðum frá þeim
tíma, sem hér um ræðir. Og þær
heimildir tel ég nokkurn veginn
öruggar, því að þær eru skrifaðar
upp eftir manni, sem pá var heim-
ilisfas'tur á Ketilsstöðum, að
nokkru hjá sýslumönnunum báð-
um, sem síðar ségir. En sá maður,
sem hér um ræðir var Hallgrirmur
Þorgrímsson, síðar bóndi á Hraun
koti í Aðaldal í Suður-Þingeyjar-
sýslu, Hallbjarnarstöðum í Reykja
dal og víðar, afi þeirra Þorbergs-
sona, Hallgríms heitins á Halldórs-
stöðum, Jónasar, fyrrverandi út-
varpsstjóra, og Jóns Helga,
mnda á Laxamýri. Og örugglega tel
ég það betri heimild en þó að
móðir mín hefði sagt mér eftir
afa sínum — jafnvel þó að þar
hefði verið um að ræða sérstakt og
alþekkt sóma- og rétthermis-
fólk.
En úr því að ég fór á annað
borð að leggja orð í belg um þess-
ar umræður þeirra fræðimannanna
og frændanna um þetta mál tel
ég rétt, að ég geri fyllri grein á
þeim heimildum, sem ég hef hér
minnzt á.
Árið 1950 kom út á Akureyri,
hjá Prentverki Odds Björnssonar.
bókin Horfnir úr héraði —
nokkrar upprifjanir frá 18. og 19.
öld, eftir Konráð Vilhjálmsson frá
Hafralæk, þá rithöfund á Akureyri.
fæddur 23 júlí 1885, dáinn 20
júní 1962. Konráð ætti að vera ó-
þarfi að kynna. Svo merkilegur
maður var hann á marga — og
ég vil segja flesta grein, og svo
mikið, margþætt og gott æviverk
lætur hann eftir sig í menningar-
sögu þjóðarinnar á 20. öld, að
sannarlega á hann það skilið, flest
um samtíðarmönnum sínum frem-
ur, að vera landskunnur og þjóð
þekktur. Fyrir utan það, að hann
var bragfræðingur einn hinn mesti
og listfengt ljóðskáld, mun eigi of
mælt, þótt sagt sé, að hann muni
hafa verið einn af beztu og vand-
virkustu íslenzkumönnum samtíð-
ar sinnar, þótt eigi væri hann
langskólagenginn sem svo er kal'l-
að. En þekktastur mun hann þó
sem fræðimaður, enda er óhætt að
segja, að hann hafi verið einn af
allra traustustu og fjölhæfustu
fræðimönnum okkai', þeirra sem
uppi voru um og báðum megin
við miðbik þessarar aldar. Og svo
sem vænta mátti, voru þa.r höfuð-
viðfangsefni hans ættfræði og
saga. Þar var áhugi hans til hinztu
stundar. Eitt hið mesta afreksverk
hans í fræðum frá síðari árum,
var hin mikla Þingeyingaskrá hans
í 72 bindum. Eru það æviskrár
allra Suður-Þingeyinga, þeirra er
þar fæddust frá 1800—1900: Nöfn
þeirra, dvalarstaðir og fléira
Þetta merkiiega rit gaf hann Suð
ur-Þingeyjarsýslu í handriti með
bréfi til oddvita sýslunefndar ör-
skömmu fyrir andlát sitt. Að þessu
mikla verki hafði hann unnið í
fjöldamörg ár, fyrst lengi í ígrip-
um og tómstundum frá öðrum
störfum, svo sem kennslu og
fleiru, og loks síðasta hálfan ann-
an áratuginn sem aðalstarf, farinn
að heilsu og kröftum og oft sár-
sjúkur. Auk þessa, samdi hann
fjölda annarra æviskráa og ættar-
talna og margt flefra í þjóðfræði.
Þá má ekki gleyma þýðingum
hans. Fyrir utan annað smávegis
þýddi hann á tíu árum, 1941
—1951, ellefu langar úrvals skáld-
sögur úr Norðurlandamálum. og
komu þær ílestar út á vegum
Norðra, ein á ári og stundum tvær.
Ilefur mjög verið rómað af þeim,
sem dómbærir eru um slíkt hve
þær þýðingar væru á fögru og
vönduðu máli.
Hann var fcrúr þjóðerni sínu,
uppruna og ættbyggð í einu orði
sagt; Góður íslendingur.
En víkjum nú aftur að efmnu.
Ég nefndi bók eftir Konráð, Horfn-
ir úr héraði. Innihald hennai er
fimni þættir, mætti segja íslend-
ingaþættir, auk ítaríegrar nafna-
skrár. Lengsta ritgerðin er Jarð-
eigendaþáttur, þar sem segir af
þeim, sem eiga jarðirnar í Suður-
Þingeyjarsýslu 1712. Er þar geysi-
lega mikill fróðleikur saman safn-
aður á tæper 100 blaðsíður. Annar
þáttur er þar, er nefnist ,,HaII-
gríms þáttur Þorgrímssonar. og
upp úr honum ætla ég nú að taka
Barnæska Hallgríms í Hraunkoti — fyrri hluti
756
T t M I N N - SUNNUDAtiSUI.AÐ