Tíminn Sunnudagsblað - 27.10.1968, Blaðsíða 7

Það var í þúsund ár algeng s|6tl að
sjá lifla drengi með mal á baki og
hund við hlið gæfa fjár í haga. Svipað
hefur átt sér stáð í ótal löndum um
ótal aldir.
Hversu langt er siðan sú saga hófst
eða önnur henni lík?
Húsdýr og búpeningur:
ELITU MENJAR UM
TAMNINGU DÝRA
Fáa kafla veraldarsögunnar hef-
ur þurft að endurskoða jafnræki-
lega og þann, sem fjallar um til-
komu húsdýranna, bæði hvar þau
voru fyrst tamin og hvenær. Enn
er um það deilt, hvaða dýrategund
ir menn gerðu sér fyrst hand-
gengnar. Þetta er eðlilegt. Minj-
ar þær, sem fundizt hafa um bú-
fénað á iðngu liðnum öldum,
eru harla dreifðar, og oft hafa þær
varðveitzt illa og aldursákvörðun
iðulega ónákvæm. Eitt mesta
vandamálið hefur þó verið að
ákvarða, hvort slíkar beinaleif
ar eru úr villtum skepnum, hálf-
tömdum eða tömdum. Ósjaldan
er líka örðugt að skera úr um
það, hvort moltnuð bein, sem leg
lð hafa þúsundir ára í jörðu, eru
til dæmis úr sauðkind eða geit,
hesti eða afkvæmi hests og asna.
Öruggari vitneskju veita myndir
eða ristur af dýrum, sem búin
eru tygjum, því að það liggur í
augum uppi, að þau tákna tamin
dýr.
Fleyglesturstöflur þær, sem
'fumdizlt hiafia í nénd við Babý-
lon, veita mikils verða vitneskju,
enda hægt að segja nokkurn veg-
inn til um það, frá hvaða tíma þær
eru. En þar sem leturgerð var fyrst
upp tekin löngu eftir að fyrstu
dýrin voru tamin, veita þessar
töflur ekki neitt svar við þeirri
spurningu, hvenær menn tóku að
hafa búfénað. Aftur á móti eru
þær ágæt heimild um það, hver
húsdýrin voru á þessum slóðum á
þeim tima, er töflurnar voru rist
ar.
Allir fornleifafundir krefjast
langrar og rækilegrar rannsókn
ar, áður en endanlegar niðurstöð-
ur eru birtar. Síðan eru þær tíðum
ræddar og gagnrýndar. Ekki er fá-
títt, að þrjáíu eða fjöruíu ár líða
frá því minjar finnast, þar til
menn telja sig hafa komizt að svo
öruggrí niðurstöður, að hún sé
tekin upp í fræðibækur Stöð
ugt er eitthvað nýtt að koma í leit-
irnar, bæði á gömlum fundarstöð-
um og nýjum, og það eru engar
líkur til þess, að það, sem nú er
helzt haft fyrir satt, sé lokasvarið.
Norðurlönd eru útjaðar þess
svæðis, þar sem bein búfénað-
ar frá forsögulegum tíma finnast,
og veðurfar á því skeiði veldur því,
að engar líkur eru til þess, að
þær þjóðir, sem þar bjuggu, hafi
innt af höndum brautryðjandastarf
í þessu efni. Raunar hefur þar í
seinni tíð át sér stað loðdýraeldi,
sem kallast má eins konar tamn-
ing, en sú saga er svo sérstæð, að
þvi verður með engu móti sl^ipað
í flokk með sauðfjárhaldi eða stór-
gripaeldi.
Það hefur verið háð veðurfari
og gróðurfarí, hvaða dýrategundir
hafa verið tamdar og hvernig tamn
ingunni hefur verið háttað. Tamn
ing sumra dýra hefur hafizt, áð-
ur en veruleg jarðrækt var komin
til sögunnar. í þennan flokk koma
hundar og hreindýr, og geitfé og
sauðfé varð einnig að búfénaði á
þessum tíma.
Hundurinn er sennilega elzta
húsdýrið. Hann var orðinn fylgi-
nautur mannsins löngu fyrir daga
hins frumstæðasta landbúnað-
ar. Hefur því verið haldið fram,
að hundurinn eigi ætt að rekja til
sjakala og úlfa eða hinna
villtu sléttuhunda. Nú eru menn
þó horfnir frá því, að sjakalar
séu í tölu forfeðra hans, og þykir
sennilegast, að frumstofninn
sé eitthvert afbri|ði úlfa á fyrri
tíð Elztu höfuðbein hunda.
fundizt hafa, eru mjög svipuð höf
uðbeinum villtra úlfhunda, sem
enn eru til.
Elztu bein úr tömdum hundi,
sem öruggt þykir um aldur á, eru
frá miðsteinöld og hafa fundizt
á ýmsum stöðum, allt frá norður-
TlMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
847