Tíminn Sunnudagsblað - 30.12.1972, Síða 2

Nú væri vel við hæfi að birta
einvörðungu visur — ferskeytl-
ur — um jólin, Jesús Krist og
trúartjáningu manna. En þegar
farið er að skyggnast um eftir
slikum visum, eru þær furðu-
lega torfundnar. Sé til að mynda
flett Jólavöku, safnriti jólaefnis
úr islenzkum bókmenntum, sem
Jóhannes úr Kötlum tók saman
fyrir allmörgum árum, er þar
varla nokkur staka um þessi
efni. Þar eru þó þessar tvær vis-
ur Sigurðar Breiðfjörðs, þótt
aldrei orti hann rimu um Jesús,
sem vel hefði þó hæft:
Ó, þér bliðu englar smá
i óspjölluöum blóma,
leika friða látið sjá,
likt og jólum sóma.
Barniö háa i Betlehem,
blómgað náö og friði,
blessa smáu börnin, sem
brúka fagra siði.
Ferskeytlan hefur verið skáld-
um og hagyrtri alþýðu manna
tamast tjáningarform um allt
milli himins og jarðar öldum
saman. í henni hafa menn túlk-
að hvers konar hugarhræringar,
ást og von, háð og aðdáun, ort
um fyrirbæri lifsins, skoðanir
sinar, náttúruna, vini sina og
allt, sem nöfnum tjáir að nefna.
En þegar kom að þvi að yrkja
um kristna trú, guð og frelsar-
ann, tjá trúarhita sinn, þá átti
ferskeytlan einhvern veginn
ekki við. Þá brugðu menn á ein-
hvern annan hátt, útlendari að
kyni, nema þá helzt ef menn
höfðu i frammi flimt við guð og
frelsarann eöa háðsyröi um
trúna, kirkju og presta. Af þessu
vakna margar spurningar.
Hvers vegna var þetta rót-
gróna tjáningarform, ' til að
mynda hringhendan, ekki nær-
tækast, þegar menn vildu dá-
sama jólin, frelsarann, eða
trúna? Hvers vegna fannst
mönnum þá annar ljóðaháttur
hæfa betur? Hvi voru ekki ortar
rimur um Jesús Krist og lif
hans? Hvi er enginn islenzkur
sálmur i sálmabók ferskeytla?
Hvi var aldrei kveðin hring-
henda i messugjörð? Er
skýringin sú, að þetta skáld-
skaparform hafi verið heiðið i
hugum manna? Eða varð Jesús
Kristur aldrei svo islenzkur, að
mönnum þætti hæfa að mæra
hann með þessum rammþjóð-
lega hætti?
Svona mætti halda áfram að
spyrja, án þess að greið svör fá-
ist. En er þetta ekki girnilegt
rannsóknarefni — til að mynda
guðfræðingum? Hvers vegna
samsamaðist þetta altækasta
tjáningarform islenzkrar al-
þýðu i margar kristnar aldir
ekki trúarhugð hennar? Ætla
mætti að öllu skaplegu, að
trúarferskeytlur væru veiga-
mesti bálkur islenzks trúar-
skáldskapar liðinna alda. En
það er nú öðru nær. Helzt er að
finna háð og spott um þetta efni
i ferskeytlum. Mönnum fannst
vel við eiga að bregða þeim fyr-
ir sig, þegar þeir vildu koma
sliku á framfæri, og eru ýmsar
slikar visur stórvel gerðar.
Minna má á eftirfarandi visu,
sem eignuð er Steini Steinari,
orta i gamni um prestvigðan
góðkunningja án teljandi
græsku:
Ef að Kristur eins og fyrst
arka stytzta veginn þyrði,
mundi hann vista Eirik yzt
og aldrei gista á Hornafirði
Þó má ekki lita svo á, að eng-
ar einlægar og lotningarfullar
ferskeytlur sé að finna um
Jesús, jól og trú. Það vekur að-
eins undrun, að þær skuli ekki
vera miklu fleiri og algengari.
Þær systur Herdis og Ólina
Andrésdætur ortu til að mynda
allmargar slikar visur, og má
m.a. minna á þessar jólavisur
Herdisar úr bálki hennar til
Guðrúnar Erlings á jólum 1926:
Sé ég fróma firða viða
friðar róma kóngi hrós.
Heyri ég óminn helgra tiða,
himnesk ljóma jólaljós.
V.
962
Er ég þrái af þrautagötu
þangað ná, sem hvild ég finn,
kem ég þá að kaldri jötu,
krýp þar hjá þér, drottinn minn.
Þar skín sólin kærleiks kæra,
hverju óiánsbarni hlif,
cr kom oss skjól og frið
að færa,
fögnuð jóia og eilift lif.
fcg er snauð af ástaranda,
eyða nauðum bið ég þig.
Gef mér auðinn ljóssins landa,
láttu ei dauðann hræða mig.
Vægðu oss þráum,
villtum sauðum,
virztu Ijá oss kraftinn þinn.
Bægðu frá oss böli og nauðum,
búöu hjá oss, drottinn minn.
Þrjóti skjól. og þreyttu geði
þyki skólavistin hörð,
veri oss sól og gefi oss gleði
guð, sem jólin sendi á jörð.
Hallgrimur nálgaðist oft fer-
skeytluna i trúarvisum sinum,
en beitti henni þó sjaldan
hreinni. Þetta má nefna:
Sannlega skyldugt segi ég mér
sára þá kvöl að gráta,
sem, drottinn Jesú,
þungt að þér
þrengdi á allan máta. .
Jesús þeim sýndi
i sannri raun
sálarheill, náð og frelsi,
guðssyni Júðar guldu i laun
grimmd, hatur og fangelsi.
Blótaðu ekki, bróðir minn,
böl það eykur nauða,
engum hjálpar andskotinn,
og allra sizt i dauða.
Það er eftirtektar vert, að
Hallgrimur rennur oft beinleiðis
til ferskeytlunnar, þegar hann
vikur frá beinni lofgjörð um guð
eða Jesús, og yrkir um trúarsið-
leg eða veraldleg efni, og skal
þessum fátækiega jólavisna-
þætti lokið með eftirfarandi
stöku Hallgrims:
Kuldinn bitur kinnar manns
kólnar jaröar fræið,
ekki er heitur andinn hans
eftir sólarlagið
Gnúpur
Sunnudagsblað Tímans