Tíminn Sunnudagsblað - 30.12.1972, Qupperneq 19

Bergsveinn Skúlason:
„l>rúíið var loft og þungur sjór”
i sunnudagsblað Timans, 11. nóv.
1972, skrifar Jóhann rithöfundur
Hjaltason langa grein um drukknun
Eggerts Ólafssonar á Breiðafirði 30.
mai 1768.
Mönnum hefur lengi verið þessi
slysför harla minnisstæð, að vonum.
En mestu mun ráða um geymd hennar
og langlifi hið frábæra kvæði Matthi-
asar Jochumssonar, ,,Þrútið var loft
og þungur sjór”, er hann orti um at-
burðinn og byggt er á sögusögnum.er
lifðu sitt blómaskeið á æskuárum hans
heima i Breiðafirði.
Jóhann rekur söguna af slysinu eftir
þeim prentuðu heimildum,sem til eru,
vel og greinilega, svo sem vænta
mátti. Virðist þó leggja meira upp úr
sögnum Daða fróða Nielssonar, sem
skrifaðar munu vera mörgum áratug-
um eftir lát Eggerts, eftir munnlegum
sögnum gamalla manna, en ævisögu-
broti Eggerts, sem séra Björn
Halldórsson skrifaði skömmu eftir
dauða hans.
Frá þvi fyrsta, að ég heyrði og las
nokkuð um þetta hörmulega slys, hafa
mér einkum þótt tveir atburðir frá-
sagnarinnar ákaflega varhugaverð
sagnfræði, raunar alveg ótrúlegir, og
stundum langað til að hafa orð á þeim
þótt ekki hafi orðið af þvi fyrr en nú, er
þeir firjuðust upp fyrir mér við lestur
greinar Jóhanns Hjaltasonar.
Annar er um hleðslu stærra skipsins,
sem Eggert á að hafa ráðið fyrir og
stýrt sjálfur úr Skorarvogi fram á
fjörðinn. Raunar tekið ráðin af þraut-
reyndum formanni. Aldrei hefur
frekja af þeirri tegund þótt boða góð
ferðalok.
Frásögnin — hleðsla skipsins — er
svo ósennileg og barnaleg, að ég held
að enginn fullvita maður, sem nokkuð
þekkir til hleðslu opinna skipa,fáist til
að trúa henni.
Hún hljóðar svo, tekin orðrétt úr
grein Jóhanns. — ,.Það stóra skipið
var mjög hlaðið og löng borð lögð yfir
það þvert, svo að endar þeirra stóðu út
af skipsborðunum (væntanlega borð-
stokkunum B.S.), en miklu af ullar-
sekkjum var hlaðið ofan á fansinn
aftur á skipinu, svo að uppundir borðin
af skipinu var allt að mannhæð, en
borðin löng. Gerði þá þessi hæð náttúr-
lega (þ.e. auðvitað) veltu á skipið.
Þessi hleðsla var gerð við ráð Eggerts,
en formaðurinn fékk ekki að ráða”.
Helzt verður af þessu ráðið, að
farangursstaflinn aftur á skipinu hafi
Sunnudagsblaö Tímans
verið álika hár og hæstu heystakkar
eru hafðir á skipum inn á milli eyja á
Breiðafirði á lognværum sumardög-
um, nema hvað ekki fara sögur af þvi,
að þar hafi borðum verið ,,ásað út” til
að geta haft heystakkinn breiðari og
hærri. — Ef til vill hefur Eggert haft
einhverja hugmynd um hleðslu hey-
skipa frá barnsárum sinum i Svefneyj-
um og viljað apa hana eftir. — Og ekki
þótti með þessu nóg aðgert um hleðsl-
una. Frú Ingibjörg á að hafa setið i
lausum söðli ofan á þessu hrúgaldi.
Hefur liklega átt að hýrast þar yfir
þveran Breiðafjörð i stormi og ágjöf.
Hver trúir þessu? Þarna hlýtur að
vera eitthvað meira en litið málum
blandað. Einhverjum hefði liklega
orðið það á, að búa um konu sina neðar
i skipinu, og reynt að skýla henni þar
fyrir stormi og ágjöf með ullarsekkj-
um eða einhverju öðru. Anzi er ég
hræddur um, að einhver þeirra, sem
horfðu á skipin sigla úr Skorarvogi,
gegn vilja flestra, sem i ferðinni voru,
hafi aukið þarna einhverju i.
Ef eitthvert sannleikskorn fælist i
þessari frásögn, væri þar um að ræða
ógætilegustu hleðslu, sem sögur fara
af i Breiðafirði. Hefur þó ekki allt
verið i sómanum þar um hleðslu skipa
og báta fremur en annars staðar hér
við land.
Hitt atriði sögunnar, sem mig langar
til að gera athugasemd við, er þó enn
fráleitara. Það er um slysið sjálft,
drukknun Eggerts og félaga hans.
Heimildir segja (Daði), að svo stutt
hafi verið milli skipanna.þegar skip
Eggerts fyllti og hvolfdi, að þeir, sem
á minna skipinu voru, hafi greinilega
séð tvo menn komast á kjölinn og
þekkt hverjir það voru, (menn geta
getið sér þess til hve langt það hefur
verið),en ekki hreyft hönd eða fót til að
reyna að bjarga þeim. Var það skip þó
sæmilega mannað og þess ekki getið,
að þar hafi verið um ofhleðslu að ræða.
Formaðurinn sennilega af þeirri gerð,
að hann léti Eggert ólafsson ekki
segja sér fyrir verkum á sjó. Fær og
Jón (formaðurinn) þann vitnisburð i
sögunni, að hann hafi verið „rammur
að afli og aðfaramaðui mikill”. Sc sú
mannlýsing rétt, sem ekki er ástæða
til að draga i efa er það ótrúlegra að
slikur maður gerði enga tilraun til að
bjarga mönnunum af kjölnum albjart-
an vordaginn. Að visu var þá skollið á
norðaustan stórviðri, með svo vondu
sjólagi, sem þarna getur orðið á þeim
Bergsveinn Skúlason
árstima. — Áhlaup mun þetta ekki
hafa verið, þvi margir voru á sjó þenn-
an dag á nálægum slóðum og náðu allir
i heimahöfn nema „Eggerts skip”. Af
veðurlýsingunni verður helzt ráðið, að
þarna hafi verið um uppgangsveður að
ræða, eins og stundum er tekið til orða
i Breiðafirði. Eru þau sjaldan hættu-
leg.
Ég held, að þessari frásögn trúi eng-
inn lifandi maður, hver sem höfundur
hennar kann að vera og hver sem
fyrstur hefur fært hana i letur. Hefði
afstaðan milli skipanna þegar slysið
vildi til, verið eitthvað lik þvi, sem
sagnir Daða fróða greina frá, hefði Jón
Arason tvimælalaust gert tilraun til að
bjarga Eggert og Ófeigi félaga hans,
við þær aðstæður.sem þó var við að
etja. Annað er óhugsandi. Hvort
honum hefði lánazt það.veit hvorki ég
eða aðrir, og þýðir ekkert að hafa i
frammi neinar bollaleggingar um það.
Sagan hlýtur að vera helber tilbún-
ingur, hversu margir fræðimenn sem
„hafa haft hana fyrir satt”, Sett
saman af óvildarmönnum Jóns Ara-
sonar honum til skammar, og ef til vill
átt að varpa ljóma á minningu Egg-
erts Ólafssonar, þar sem sagt er að
hann hafi þrisvar klifið úr öldurótinu
upp á kjöl skipsins.
Langsamlega sennilegast þykir
mér, að svo langt hafi verið orðið milli
skipanna, þegar slysið vildi til, að Jón
formaður og hásetar hans hafi alls
979