Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.2003, Side 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. ÁGÚST 2003 3
H
VAÐ er einfaldara en
skrúfa frá krana og láta
vatnið buna í vask þar til
það er nógu kalt og
drykkjarhæft? Eða
skrúfa frá baðkarskrana
og láta buna endalaust
úr ótæmandi lindum
sem endurnýja sig stanslaust í dásamlegri
rigningunni?
Í ýmsum löndum er varað stórlega við
því að drekka vatn beint úr krana og sums
staðar í Evrópu er fólki bent á að sía vatn í
sérstökum könnum.
Í Tyne-dalnum í Englandi státa menn
sig af því að bjóða upp á eitthvert tærasta
kranavatn sem fáanlegt er í Bretlandi.
Samt þykir okkur Íslendingunum hálfgert
fúabragð af því og leitum að flöskuvatni –
sem sumt hvað getur vel verið sama vatn-
ið!
Eitt af því sem setur óbragð í munninn
er einmitt að horfa á fljótið okkar renna
niður dalinn og skutlast á flúðum og laxa-
stigum. Á því flýtur hvít froða og hún er
fremur brún-gulleit á litinn þó svo hressir
laxar sjáist skjótast upp stigana. Að vísu er
heitara hér og það lengur en víða á Íslandi
og því meira líf í elfunni. Fólk kælir sig í
fljótinu enda vatnið búið að ná um það bil
15 gráða hita. Ískaldar árnar heima eru
meðal annars tærari vegna þess hve kaldar
þær eru þannig að lífríki þeirra er öðruvísi.
En vatnið sem sér okkur á Íslandi fyrir
rafmagni, hressingu og hreinlæti er ekki
ótæmandi og því alls ekki skynsamlegt að
láta það buna úr krananum linnulaust.
„Ertu að láta náttúruauðlindina renna á
haf út?“ var ég einu sinni spurður hér
heima.
Mér fannst spurningin skrýtin uns ég
frétti það að í fjallahéruðum Valensíu á
Spáni væri sérstök vatnslögregla sem
gætti þess að bændur tækju ekki meira
vatn til sín en þeir ættu rétt á. En það er
ekki einstakt því víða um heim hverfur
vatnið hraðar en tekst að drekka það. Í
Bangla Desh er talið að um 100 milljónir
manna muni verða vatnslausar eða vatns-
litlar ef Indverjar hrinda í framkvæmd
áætlunum um að breyta nýtingu 53 fljóta
til að tryggja þegnum sínum nægjanlegt
vatn. Þar er talið að grunnvatn Delhi
hverfi á næstu 15 árum og því liggur mikið
við hjá þeim líka.
Eitt af deilumálum Ísraela og Palest-
ínumanna snýst einmitt um þetta sama.
Palestínumenn búa á rýrari svæðum og
Ísraelar nýta vatnið á undan þeim þannig
að dæmi eru um að á vissum árstíðum
þorni fljót upp áður en þau ná til ósa. Á
sama tíma hafa Ísraelar í hótunum við Líb-
ana vegna þess að þeir nýta svo mikið af
Wazzani-fljóti áður en það kemst til Ísraels
og Galíleuvatns.
Saddam Hussein níddist einmitt á svo-
kölluðum Mýra-aröbum sem snérust gegn
honum 1992. Hann þurrkaði upp lönd
þeirra og skildi eftir saltar eyðimerkur í
staðinn.
Á þurrustu tímum ársins þornar móðir
kínverskrar siðmenningar upp og verður
vatnslítil og full af leir. Átt er við Gulafljót
sem hefur um árþúsundir verið nýtt sem
samgönguæð, áveituvatn og fleira en núna
ræður fljótið ekki við meira og þornar nær
upp við árósana með óendanlegum áhrifum
á lífríkið – manna sem annarra dýra.
Þurrkar í Ástralíu hafa orðið til þess að
vínframleiðsla þar hefur minnkað. Það
gæti haft áhrif á verðlag á Vesturlöndum.
Ofan á þetta bætast svo veðurfarsleg áhrif
sem geta verið árstíðabundin. Sviss er að
ganga í gegnum heitasta sumarið í 200 ár,
Frakkar mestu þurrka síðustu hundrað
ára og Rómverjar horfa á mestu hitabylgju
í heila öld. Pó-fljót hefur ekki orðið vatns-
minna og í einstaka héruðum hefur ekki
rignt frá því í janúar. Í Bandaríkjunum eru
staðir í suðvesturríkjunum sem ekki ná að
hemja skógarelda vegna vatnsskorts.
En sá er þó munurinn að á Vest-
urlöndum deyja menn ekki úr þorsta með-
an þeir geta keypt sér vatn eða aðra
drykki. Það geta láglaunamenn í öðrum
heimshlutum ekki gert.
Myndir frá Írak og Afganistan hafa sýnt
okkur svo ekki verður um villst að vatnið
þar er varla nothæft nema á akra. Vatnið
sem þeir nota til að elda upp úr þarf að
sækja í nærliggjandi fúapytti. Sama gildir
um vatnið til að baða sig úr og bursta í sér
tennur. Við skulum svo ímynda okkur
vatnið sem læknar þrífa sig úr áður en þeir
sinna sjúklingum sínum og svo framvegis.
Barnadauði eykst, uppskera minnkar,
vannæring og magakveisa eru óumflýj-
anlegar afleiðingar þessarar stöðu.
Stríð vegna vatns eru yfirvofandi að
sögn Sameinuðu þjóðanna og því þarf að
miðla vatninu frá þeim stöðum þar sem
nóg vatn er að finna til hinna. En það er
þraut að gera slíkt án þess að raska lífríki,
því hvort á að flytja vatnið eða fólkið? Í
Suður-Ameríku sem heild er að finna um
fjórðung af vatnsbirgðum heimsins en um
sex prósent mannaflsins. Því ætti að vera
nóg vatn að finna þar. En það þarf að flytja
það hingað og þangað með tilheyrandi
kostnaði í þjóðfélögum þar sem árslaun
eru talin í tíköllum. Á móti kemur að um
60% íbúa jarðar búa í Asíu en þar finnast
36% vatnsbirgða heimsins.
Hvað þá heldur stærri ríkin. Rio Grande
er fljót sem rennur í Mexíkóflóa milli
Bandaríkjanna og Mexíkó. Á síðasta ári
þornaði það upp við ósana í fyrsta sinn í 50
ár. Af þessu urðu átök og orðahnippingar
milli bænda og sveitarstjórnarmanna á
svæðinu. Kannski var það eins gott fyrir
Mexíkó að alríkið bandaríska var of upp-
tekið af öðrum ógnum á þessum tíma.
Stríð vegna vatnsins gætu því brostið á
og innanlandsátök brjótast út nú þegar
víða enda fátt að gera ef vatnið þrýtur eða
ef það er svo eitrað að ógn stendur af.
Þó skyldi maður ætla að nóg væri af
vatninu. 70% yfirborðs jarðar eru þakin
vatni. Einungis tæp 3% þess vatns eru
hrein og strax nothæf til neyslu. Náttúran
sér okkur ekki fyrir meiru. Tveir þriðju
þessa ferska vatns eru bundnir í jöklum og
varanlegri snjóþekju jarðar og hún er alla
jafna ekki þar sem þegnarnir eru. Mikið af
henni er til dæmis í Vatnajökli og Græn-
landsjökli.
Það er að mörgu að hyggja í þessu efni
og eins víst að átök verði um vatnið eins og
margar aðrar auðlindir áður en jafnræði
næst. Nú er verið að gera út um olíumálin í
Írak.
Í dag erum við upptekin af því að finna
lausn á auðlindavandanum og því hvernig
við viðhöldum auðlindum. Bretar og Norð-
menn eru t.d. uppteknir af því að olíulindir
þeirra tæmist innan fárra áratuga. Olíu-
auður Hollendinga er að hverfa. Við höfum
áhyggjur af fiskinum í sjónum, hvort sem
hann er innan okkar lögsögu eða ekki.
Í litlu fjallahéraði í Indlandi er þorp sem
heitir Uttaranchal. Þar bjuggu menn við
hjalandi læki og mikla náttúrufegurð.
Stórar breiður hrísgrjónaakra teygðu sig
upp um stallana og ferðamenn komu til
héraðsins til að leita náttúrukyrrðar og
friðar.
Til að miðla vatni um landið byggði rík-
isvaldið uppistöðulón. Það fleytir vatni víða
til nærliggjandi svæða og tæmist fjóra
mánuði á ári. Þá þurfa íbúarnir að fara lið-
lega þriggja kílómetra leið eftir vatni sem
alls ekki er hreint.
Vesturlandabúar hafa sjálfsagt ekki
áhyggjur af þessu fyrr en að þeim sverfur
sjálfum. Við erum ekki vön að gera slíkt.
En hvað gerist ef Rússar, Nató eða Banda-
ríkin telja vatnsmiðlun ógna heims-
friðnum?
Þá skiptir máli að SÞ og viðlíka aðilar
verði búnir að kortleggja vandann og koma
með skynsamlegar lausnir.
(Heimildir m.a. SÞ og The Guardian.)
VATN
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
maggi@flensborg.is
FORSÍÐUMYNDIN
er sett saman úr myndum teknum á menningarnótt í Reykjavík síðustu ár.
Ýmsir ljósmyndarar.
Draumur
á menn-
ingarnótt
nefnist myndasaga eftir Bjarna Hinriks-
son sem hann hefur samið í tilefni af
menningarnótt.
Nikíta Krústsjoff
var leiðtogi Sovétríkjanna á sjötta og sjö-
unda áratug síðustu aldar og þótti æði
skrautlegur sem slíkur. Jón Þ. Þór hefur
lesið nýja ævisögu um Krústsjoff og rekur
sögu hans.
Umbúðaleikhús
á umbúðaöld
nefnist grein eftir Guðmund Brynjólfsson
sem heldur því fram að íslenskt leikhús hafi
oft lagt meiri áherslu á útlit en innihald í
uppfærslum sínum síðustu ár.
Stiklastaðir
eru leiksvið sögulegra viðburða á Norð-
urlöndum en þar var Ólafur helgi Nor-
egskonungur veginn árið 1030. Þröstur
Helgason heimsótti staðinn og sá þar meðal
annars leiksýningu um Ólaf þennan sem
verið hefur á „fjölunum“ þar í bráðum hálfa
öld.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
3 2 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
ÞORMÓÐUR KOLBRÚNARSKÁLD
BJARKAMÁL
HIN FORNU
Dagr er upp kominn,
dynja hanafjaðrar,
mál er vílmögum
að vinna erfiði.
Vaki æ og vaki
vina höfuð,
allir hinir æðstu
Aðils um sinnar.
Hár hinn harðgreipi,
Hrólfr skjótandi,
ættum góðir menn,
þeir er ekki flýja.
Vekka eg yðr að víni
né að vífs rúnum,
heldr vek eg yðr að hörðum
Hildar leiki.
Þormóður Kolbrúnarskáld kvað Bjarkamál fyrir Ólaf helga Noregskonung og her
hans fyrir Stiklastaðaorrustu. Kvæðið var einnig kallað Húskarlakvöt. Konungur þakk-
aði skáldi sínu kvæðið með gullhring er stóð hálfa mörk. Kvæðið dregur nafn sitt af
Böðvari bjarka, einum kappa Hrólfs kraka, enda er það samtal hans, konu hans og
Hjalta hins hugprúða. Samtalið fer fram um leið og Hrólfur og kappar hans heyja síð-
ustu orrustu sína og segir frá henni. Kvæðið er varðveitt í heilu lagi í Danasögu Saxa
hins málspaka en þessar tvær vísur eru úr Heimskringlu.