Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.2003, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 2003 13
P
ER Olov Enquist er Íslending-
um af góðu kunnur, hvort held-
ur er fyrir leikrit sín eða skáld-
sögur. Fyrsta skáldsaga hans,
Kristallögat, kom út 1961 og
þremur árum síðar sló hann í
gegn með sögulegu skáldsög-
unni Magnetisörens femte vin-
ter. Það var síðan skáldsagan Legionärna,
sem færði honum alþjóðlega viðurkenningu,
en fyrir hana hlaut hann bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs. Tvær síðastnefndu sögurn-
ar hafa verið færðar upp á hvíta tjaldinu.
Meðal þeirra verka Enquists sem þýdd hafa
verið á íslensku eru skáldsagan Líflæknirinn
og leikritið Nótt ástmeyjanna.
Per Olov hefur komið nokkrum sinnum til
Íslands þótt nú séu liðin meira en tíu ár síðan
hann kom hingað síðast. Hann lýsir furðu
sinni á því hversu mikið Reykjavík hefur
breyst. „Hún virðist heimsborgaralegri,“
segir hann, „á einhvern hátt auðugri.“
Þegar Per Olov er spurður hvort hann hafi
meira gaman af því að skrifa skáldsögur eða
leikrit er hann snöggur að svara:
„Skáldsögur. Ég hóf feril minn sem skáld-
sagnahöfundur og það var ekki fyrr en 1975
að ég skrifaði leikritið Nótt ástmeyjanna. Ég
skrifaði það verk á ellefu dögum og reiknaði
ekkkert frekar með að það yrði sviðsett.
Síðan hefur það verið sýnt um allan heim og
ég hef stokkið á milli skáldsögunnar og leik-
hússins.
Það er auðvitað óhemju skemmtilegt að
skrifa fyrir leikhús. Verkin eru ekki eins
löng, það tekur styttri tíma að skrifa þau og
maður kemst í snertingu við leikara og leik-
stjóra. Ég hef líka sjálfur fengist nokkuð við
leikstjórn, bæði á leiksviði og í útvarpi. Það
hefur gefið mér mikið. En það er einmana-
legt starf að skrifa skáldsögur og tekur lang-
an tíma. Hins vegar er kosturinn við þær að
þú getur látið hvað sem er gerast í þeim. Mér
finnst skáldsagan vera Formúla 1 í listum.“
Mótsagnakennd persóna tefur
„Þróunar- og ritunartími skáldsögu getur
verið mjög langur. Ég byrjaði, til dæmis, á
síðustu skáldsögunni minni, Ferðir Levís,
árið 1993 og vann í henni í þrjú ár, áður en
ég byrjaði á Líflækninum. Eftir þriggja ára
vinnu fannst mér ég fjarri því að finna leið til
þess að skrifa þá sögu sem ég var að reyna
að segja. Ég skildi ekki aðalpersónuna. Ég
lagði söguna til hliðar og byrjaði á Líflækn-
inum og lauk við hana. Eftir það fór ég að
skilja Leví og átta mig á því að hann hafði
mjög flókinn persónuleika og var mjög mót-
sagnakenndur. Hann var í senn íhaldssamur
og róttækur, á vissan hátt púrítani og á viss-
an hátt upplýsingamaður. Ég varð að melta
hann. Síðustu tvö árin sem ég var að skrifa
söguna var síðan áhugavert og skemmtilegt
að skrifa þessa sögu.
Þetta er ekki í eina skiptið sem ég hef átt í
basli með að skrifa. Það kemur stundum fyrir
að ég byrja að vinna að sögu og vinn við hana
í langan tíma áður en ég átta mig á því að
hún er ekki að gera sig. Lengst hef ég unnið
við sögu í tvö ár, áður en ég hætti og fleygði
henni í ruslið. Hvað Leví varðar var ég svo
heppinn að sagan lifnaði aftur við.“
Skáldsögur Enquists gerast á öllum tímum
og söguefnið er ákaflega fjölbreytt. Hann
hefur fjallað um æskuslóðir sínar í Vest-
urbotni, skrifað sögulegar skáldsögur og sög-
ur um samtíma okkar. Þegar hann er spurður
hvort hann sé þekktari sem skáldsagna- eða
leikritahöfundur segir hann það misjafnt eftir
löndum.
„Ef þú ferð til Póllands segja þeir þér að
ég sé leikskáld. Í Þýskalandi í dag er alveg
klárt að ég er skilgreindur sem skáldsagna-
höfundur, en á 9. áratugnum litu þeir á mig
sem leikskáld. Í Frakklandi er ég skáld-
sagnahöfundur – en hér á Íslandi er ég hvort
tveggja.“
Fer þangað sem ástin teymir mig
Verk Enquists hafa verið þýdd á þrjátíu
tungumál og njóta vinsælda um allan heim.
Sjálfur býr hann í Svíþjóð, í Vaxholm sem er
þrjátíu kílómetra fyrir utan Stokkhólm.
„En ég hef ekki alltaf búið þar,“ segir
hann. „Ég bjó í Danmörku í fimmtán ár og
flutti aftur til Svíþjóðar 1993.“
Hvers vegna?
„Ég kvæntist í þriðja sinn.
Fyrsta konan mín var sænsk. Við bjuggum
í Svíþjóð og vorum gift í sautján ár. Þá hitti
ég danska konu og var kvæntur henni í Dan-
mörku í fimmtán ár. Þá hitti ég aftur sænska
konu og flutti með henni til Svíþjóðar. Ég fer
bara þangað sem ástin teymir mig.“
Hvar finnst þér best að vinna?
„Ég get unnið hvar sem er, ef ég hef ritvél
og enginn er að horfa yfir öxlina á mér. Ég
hef búið í Berlín, Los Angeles, London,
Kaupmannahöfn – en nú finnst mér dásam-
legt að vera kominn aftur heim.“
Hvort ertu að vinna að skáldsögu eða leik-
riti núna?
„Ég er að vinna að skáldsögu sem verður
lokið 2012 eða 2016. Þegar ég er bjartsýnn
segi ég að hún komi út 2008 en þegar ég er
svartsýnn segi ég 2024, eftir að ég er allur.“
Hvað með leikrit?
„Leikrit skrifa ég þannig að ég fæ hug-
myndina og skrifa verkið síðan mjög hratt.
Það er ekki hægt með skáldsögur. Ég myndi
fagna því að fá aldeilis frábæra hugmynd að
leikriti – en hún bara kemur ef hún kemur.“
Morgunblaðið/Ásdís
Per Olov Enquist: Ég fer bara þangað sem ástin teymir mig.
SKÁLDSAGAN ER
FORMÚLA 1 Í LISTUM
Verk sænska rithöfundarins Pers Olovs Enquists
hafa notið mikilla vinsælda hér á landi.
SÚSANNA SVAVARSDÓTTIR spjallaði við hann
um leikritun, skáldsagnaskrif og búsetu.
FAGRA veröld, hvar ert þú? … er
heiti tónleika sönghópsins Voces
Wien í Salnum á sunnudagskvöld
kl. 20.00. Þetta er reyndar dagskrá
í tali og tónum þar sem flutt verða
sönglög, dúettar, tríó og kvartettar
eftir Schubert, auk þess sem lesið
verður úr sendibréfum tónskálds-
ins, endurminningum vina hans,
skálda og málara, og varpa þær
birtu á líf Schuberts og aðdraganda
dauða hans, svo og tilurð ljóðanna.
Lesið verður á þýsku, en íslenskar
þýðingar fylgja í efnisskrá. Söngv-
ararnir eru Renate Burtscher sópr-
an, Maria Bayer alt, Bernd Oliver
Fröhlich tenór og baríton-
söngvarinn kunni Kurt Widmer, en
Jónas Ingimundarson leikur með
þeim á píanóið.
Heiti tónleikanna er fengið úr
ljóðlínu eins sönglaganna sem flutt
verða á þessum óvenjulegu Schu-
bert-tónleikunum. Mörg laganna
eru sjaldheyrð og það víðar en hér-
lendis.
Svissneski barítonsöngvarinn
Kurt Widmer er þekktur og virtur
um allan heim fyrir söng sinn.
Hann segir söngva Schuberts fyrir
fleiri en eina rödd kannski ekki svo
mjög sjaldheyrðari en aðra söngva
tónskáldsins.
„Það verður að hafa í huga að
Schubert samdi um 600 sönglög, og
lög hans sem við heyrum oftast og
eru vinsælust eru bara lítið brot af
þessum stóra sjóði. Þorri einsöngs-
laga hans heyrist því sjaldan í sam-
anburði við þau vinsælustu. Lög
Schuberts fyrir fleiri en eina rödd
eru líka mjög erfið í flutningi, og
það hefur sitt að segja. Þau eru
þess eðlis að það þarf einsöngvara í
hverja rödd, – ekki kórfólk. Ein-
söngvarar eru vanir því að syngja
einir og hafa áhyggjur af eigin
rödd, en geta átt erfitt með að
syngja með öðrum. Það krefst mik-
illar einbeitingar og aðlögunar á
vissan hátt.“
Syngur Vetrarferðina í Kína
Kurt Widmer segir að þessir
söngvar séu í sjálfu sér ekki
frábrugðnir öðrum ljóðasöngvum
Schuberts. Hann notar svipaðan
skáldskap og yrkisefni og tónmálið
er svipað. „Það er þó einkennandi í
þessum lögum að það er alltaf ein
áberandi laglínurödd, og hinar
raddirnar eru eins og partur af
meðleiknum. Stundum skiptast
raddirnar þó á að leiða lagið. Það
má kannski segja að þetta sé eins
og lag með hvort tveggja meðleik á
píanó og meðleik fyrir raddir.“
Það var Sibyl Urbancic sem
stofnaði Voces Wien. Í hópnum eru
einsöngvarar sem hafa ánægju af
því að syngja með öðrum og takast
á við óvenjuleg verkefni. Hópurinn
hefur aðsetur í Vín, en býður gesta-
söngvurum víða að til þátttöku.
Kvartettinn sem syngur í Salnum
er bara einn þáttur starfseminnar,
stundum syngja þau í annars konar
hópum og annars konar verkefni.
Kurt Widmer er löngu heims-
þekktur fyrir söng sinn. Hann þyk-
ir einn besti ljóðatúlkandi dagsins í
dag, en syngur líka nýja músík
jafnt sem gamla, og fjölmörg verk
hafa verið samin fyrir hann. Hann
er fastagestur á mörgum helstu
tónlistarhátíðum heims, og eftir
dvölina hér er ferðinni heitið til
Kína. „Í Kína ætla ég að syngja
Vetrarferðina eftir Schubert á
Bach-hátíð. Þá fer ég heim til Sviss
að syngja í nýju verki eftir landa
minn Klaus Huber, fyrir söngrödd
og mandólu, sem er stórt strengja-
hljóðfæri – stórt mandólín. Það
verða sex konsertar, og þaðan er
ferðinni heitið áfram út í heim.“
Morgunblaðið/Þorkell
Jónas Ingimundarson með Voces Wien. Maria Bayer, Kurt Widmer, Renate Burtscher og Bernd Oliver Fröhlich.
SAMSÖNGS-
LÖG SCHU-
BERTS
Í SALNUM