Íslendingaþættir Tímans - 22.11.1973, Qupperneq 4

Bergsteinn Brynjólfsson
á Ási
Einhverju sinni var það i haustblið-
unni fyrir austan, að ég gekk, dapur af
alvarlegu tilefni, norður i Stóruvik.
Horfði þar yfir að Asi i Fellum og dag
urinn skin á hvitan kirkjugaflinn. Við
lognslétt Fljótið er ekkert, sem rýfur
kyrrðina,og enga hreyfing að sjá undir
Asi. Staðurinn fór i eyði 1962. Fáein
augnablik koma myndir löngu liðins
tima eins og i skuggsjá fram i hugann.
Bærinn, sem hér stóð með hverri nýrri
kynslóð og kirkjuhúsin öld af öld,
héraðsrikir stórbændur og kaþólsku
prestarnir, sem þeir héldu til þjónust-
unnar, Arnarbælisbók hin fræga, er
varðveitt var lengi á Asi, siðaskiptin
og eyðilegging sögulegra, dýrra gripa,
staðarprestarnir i nýjum sið, er voru
hvort tveggja i senn: kirkjuþjónar og
stórbændur á þessari viðlendu jörð allt
fram til 1884, en siðan endurreist tima-
bil sveitarhöfðingjans að hætti hins
forna þjóðfélags,en bundið skilyrðum
nýs aldarháttar.
Að visu er það undarlegt að sjá i
eyðileikann, þar sem áður var fjöl-
mennt stórbýli i miðri sveit og helztur
garður i Fellum. En túnið er i góðri
rækt og lundurinn vex i brekkuhallinu
innan og ofan við bæinn. Hinn mildi
friður, sem umvefur þennan auða staö
er eins og hvild sögunnar, heilagt hlé
til að hugsa og minnast, unz umskipt
verður á ný og heimafólk á ferli i
varpanum.
Ahrifin i Síóruvik eru sterk. Oftar
kom ég þar siðan, þegar hið sama var i
efni og septemberdaginn 1968, að
dauðinn hafði komið og kallað feigð að
fjölskyldunni frá Asi.
Enn er hugur minn við Lagarfljót
milli staða. Það er ilmur i lofti af lyngi
og heyi og mildur blær strýkur um
flötinn undir lognkyrrð kvöldsins.
Bergsteinn Brynjólfsson, siðasti bónd-
inn á Asi, er genginn til feðra sinna
Náin og ógleymanleg kynnin við hann
og fjölskyldu hans samveruárin á
Héraði koma nú i hugaann, og á vit
þeirra minninga hverf ég á ný við frið-
inni i Stóruvik.
Bergsteinn var ekki nefndur bænda-
höfðingi, eins og þeir fornu búendur á
Asi eða faðir hans og þeir frændur
fleiri á Austurlandi, niðjar sira Bergs i
Vallanesi. Höfðingjadómur hans var
þó óvéfengjanlegur, þvi að hann var i
senn trúlyndur maður og glaður,
einarður og rökfastur, drengur góður
og óvilinn i falli þungra örlaga. Hann
féll ekki, nema á kné, og sótti kraft
þar, sem margir bugast og hniga. Yfir
honum var bjartur svipur hinnar
höfðinglegu manngerðar og gleði i
augunum, eins og ekki hefði að ráði
iskorizti þeirri raun, sem lifið reyndi
hann með. Það var ungum presti gæfa
að eignast vináttu sliks manns, konu
hans og fjölskyldu.
Bergsteinn var fæddur i Valla-
neshjáleigu 16. desember 1891. Var
faðir hans Brynjólfur Bergsson prests
i Bjarnarnesi, á Asi og i Vallanesi,
Jónssonar prests á Hofi f Alftafirði
Bergssonar. Móðir hans var Þorbjörg
Sigfúsdóttir, Sölvasonar i Hrafnsgerði,
og áttust þau Brynjólfur 1889. Bjuggu i
Vallanesi og siðan Hjáleigu, unz fengu
ábúð á Asi, er Jörgen Sigfússon, fór
þaðan að Krossavik 1894. Þorbjörg
varð skammlif. Hún dó 1896. Börnin 3 i
frumbernsku, er lifið reyndi þau fyrst i
sárum móðurmissi. Unglingur hlaut
Bergsteinn að hugga Guttorm,
hálfbróður sinn kornungan, er mið-
kona föður þeirra, Margrét Guttorms-
dóttir, létzt 1908. Jón Gisli var þá að-
eins á 1. ári, en Una fór i fóstur til
Björgheiðar Pétursdóttur i Egilsseli*
og siðar að Birnufelli, en hún var eina
barn Brynjólfs, sem ekki ólst upp með
honum. Allt um þessi áföll bjó
Brynjólfur. áfram búi sinu undir Asi
og hélt heimilinu við festu og rausn.
Enn stofnaði hann til hjúskapar 15
árum siðar, er hann átti Agnesi
Pálsdóttur. Hann lézt 1933, sjötugur,
og var lik hans hið fyrsta, er greftrað
var i nýja kirkjugarðinum á Asi, Þau
Agnes áttu ekki niðja, og lifði hún
mann sinn um meir en hálfan fjórða
ártug.
Er þau giftust Brynjólfur og Agnes,
stóð einnig brúðkaup þeirra Berg-
steins og Margrétar Jónsdóttur. Var
hún fædd i Brekkugerði 9. september
1894, og ólst upp þar og viðar i Fljóts-
dal, elzt 8 barna Jóns Péturssonar frá
Bessastöðum, Sveinssonar, og konu
hans Rósu Hávarðardóttur i Mjóafirði
Jónssonar á Grund Torfasonar, en
amma Rósu og nafna er talin dóttir
Hermanns i Firði i Ættum Austfirð-
inga. Bjuggu þau Bergsteinn i tvibýli
við föðúr hans framan af en siðar tóku
Guttormur Brynjólfsson og kona,
Guðriður ólafsdóttir, við þeim hluta
jarðarinnar. Stóð svo um sinn, að
þrfbýli var á staðnum, mannmargt
enn sem áður, búhagir góðir og barna-
lán. Þeir bræður báðir taldir hafa
fengið hið bezta kvonfang, en saman
fóru dugnaður, stilling og kærleikar i
sambúð beggja hjóna. Liðu svo árin
fram yfir strið. Þá varð það á einn dag
i nóvember, að haustið grúfði myrkar
og þéttar yfir Ási i Fellum en nokkru
öðru byggðu bóli á Islandi. Guttormur
hafði gengið með hest út fyrir túnið og
voru 3 börn þeirra bræðra með honum.
Skyndilega varð þar mikil sprenging
og fórust þau öll i einni svipan. Álitið
var, að hesturinn hafi stigið á jarð-
sprengju, er Bretar skildu eftir á
striðsárunum. Guðriður bjó áfram i
Asi með 2 börn sin, er eftir lifðu,til árs-
ins 1962, er Bergsteinn brá búi, og
fluttust þau öll i Egilsstaði.
Börn Bergsteins og Margrétar urðu
8. Auk Ragnheiðar, sem fórst i slysinu,
misstu þau Einar Óskar og Ragnar
unga. Jón ólst að miklu leyti upp hjá
Ragnheiði móðursystur sinni á Reyðar
firði og er nú búsettur syðra, Brynjólf-
4
islendingaþættir