Íslendingaþættir Tímans - 09.06.1979, Page 16

Jóhanna frá Tungu gifti sig Katli
Indriðasyni á Ytra-Fjalli 1933. Einhvern
tima á þvi sumri, ég held timanlega, kom
ég I Fjall sem ótal sinnum oftar og mætti
henniá hlaði Uti i ljósriblUssu með sólskin
1 hári. Ketill var aö koma neðan ösastig.
Þá lá vel á sólinni. Enda var hUn bUin aö
fá fyrirmæli um það lengra utan Ur himin-
blámanum að láta svo vel að Norðlend-
ingum allt fram á haust að þeir myndu
ekki eftir öðru eins dýröarsumri. öllum
finnst ánægjulegra að gera gott en illt.
Þaðlá lika velá fuglum, flugum ogfiflum
i varpa, „Fjallinu frfða”, nýju stUlkunni
þar og bóndanum sem var aö koma. Áður
vissi ég að þessi Jóhanna var til noröur á
Tjörnesi. Og I svip haföi ég séð hana fá-
einum sinnum. Meira var það ekki. Nesið
var þá meira nes en nU og lengra milli
alira bæja. Sem bUstýru þekkti ég hana
ekkert, sem kærustu enn siður, hvaö þá
sem konu sem mest er og svo mikiö mest
að ég fór aö myndast við að tala við hana.
Þannig biðum viö úti eftir bónda. Viö
hann þurfti ég eitthvað að ræða um ung-
mennafélagið. Eða var það um alheims-
kreppuna, sem þá var að reyna að kreista
allan kjark Ur sveitamönnum? Ekki man
ég þaö nU svo g jörla. Ensegja má ég full-
um fetum að ekki kreisti þessi kreppa
kjarkinn Ur einum eða neinum þennan
dag á þessum staö, þvert á móti hið gagn-
stæða.
Svo er þess að geta að hún er bUin aö
taka okkur inn aö kaffiboröi eöa öllu
heldur mig, þvi aldrei kom kaffi inn fyrir
varir Ketils á Fjalii. Og helst held ég aö
þaöhafi veriöþá, sem hUsfreyjan tók okk-
urUtimálsbætur i fyrsta skipti, ogendur-
mat á einhverjum sleggjudómi. Auðvitað
hafði hún rétt fyrir sér á sinn hógværa
hátt. Hún fór ekki meö staölausa stafi.
Gott höfðum við af þvf og af aö sannfær-
ast, altént ég, og fór að hugleiöa samhliða
spjalli um fótboltavöll ungmennafélags-
ins að asni væri ég að vera ekki búinn að
reyna að fá mér konu.
Ketill var brennandi félagsmálamaður
og lét sig varla vanta á nokkurn einasta
ungmennafélagsfund, hvað þá aöra fundi,
er kallast gátu stærri fundir I héraöi.
Hann var ákafur skógræk tarmaður og gaf
þeirri hugsjón að klæða iandið skógi
meira af ti'ma sinum en nokkur annar
Aðaldælingur eða jafnvel Þingeyingur.
Hann var ljóðskáld miklu meira en marg-
ir aðrir sem hátt hefur verið hossaö.
Jóhanna á Fjalli er engin hávaðakona
hóandi f læti ef eitthvaö eöa allt ætlar um
koll aö keyra. Hún hefur veriö rausnar-
kona á sinuheimili fyrst og fremst, kona
skilnings, ósérhlífni og nærgætni.
Þegar hún f lutti I dalinn gekk hún strax
i Kvenfélag Aðaldæla, en vildi aldrei
binda sig svo félagsmálum aö hún yrði að
láta stjórnarstörf þar koma niöur á heim-
ilinu. Enda haföi hún lengst af litla mögu-
leika á að sinna þeim.
Nærri alls staðar var verið að byggja I
sveitunum á þessum árum. Þaö tutlaöi i
16
að skipta á torfinu og steinsteypunni yfir
alla mennogskepnur, fóðriðogáhöldin og
hafa sig samtimis skammlaust fram úr
kreRjunni.
Það heyröist svo sem að Ketill á Fjalli
væri seinni á sér að sinna kalli timans á
steinsteypuna en flestir aðrir i dalnum.
En gáum að: Gat hann nokkuð annaö gert
skynsamlegra? Stór systkinahópur hafði
tvistrast úr hreiöri sinu kringum 1930.
Indriði hætti aö búa og sinna Aðaldæla-
deild og oddvitastarfi. Aður en varöi var
Ketill tekinn við þessu öllu og orðinn einn
á Fjalli við útiverkin á heldur erfiðri jörð.
Hvernig átti hann að standa I stórbygg-
ingum til viöbótar öllu hinu? Þessar
fyrstu byggingar uröu flestum hálfgert
sorgarefni. Menn flýttu sér of mikið. Von-
irumaðnýjuhúsingætu staöiö svo og svo
lengi rættust ekki nógu vel. Of litil og
óhentug. Viða eru þær byggingar nú
horfnar af jörðum eða búið að breyta
þeim ogeigendur ekki alltof sæiir með að
þurfa að brjóta niöur valmaþakshúsin til
dæmis eða smáfjósin og áburöargeymsl-
urnar, sem orðnar eru ónýtar eða langt á
eftir timanum.
Annars hefði verið ljómandi gaman að
fá það útreiknaö i tölvu hvort heimilið á
Ytra-Fjalli hafi meira skaðast en ábatast
á biðinni. Ég Imynda mér að ábatinn hafi
orðið skaðanum miklu meiri. Nú státa
ekki margar jarðir i dalnum af betri og
hentugri húsum, ef nokkrir geta þaö þá.
Eins og nú er sama og sagt varö það
hlutskipti Jóhönnu nokkuð lengi að búa i
baðstofúbæ sem lekið gat eins og allir
svipaðir bæir lákuhér á árunum. Og enda
þótt hún meti mannaminnst fagurgala um
sjálfa sig verö ég að segja að alltaf fannst
mér umgengni hennar þar i húsum fram-
úrskarandi góð frá því hún kom þangað
þar tilúr bænum var flutt, og raunar leng-
ur. Þegar hún kom var hann orðinn nokk-
uö forn og farinn.en hrörnaði hægt i henn-
ar höndum. Alltaf fannst mér hreingern-
ingakeimur mæta méri göngum þegar ég
gekk þar inn. Af góðu atlæti verða hús
hreinleg og hress á svip og þeir sem um
þau ganga uppréttari en þar sem minna
er til umgengni vandað.
Égkynntist Benedikt á árumun 1944-45
er ég tengdist f jölskyldu hans með þvi aö
giftast eldrisystur hans. Alla tið fór mjög
vel á með okkur, en ég held að sambandið
milli hans og systur hans, konu minnar,
hafi verið meö eindæmum náið, alla tið
voru þau mjög hænd hvort að ööru. Þá
reyndist hann öllum systkinunum hinn
bestibróðirog var honum alltaf mjög um-
hugaöum hvernig þeim reiddi af með sin-
um fjölskyldum, þaö er gott hverjum og
einum að kynnastsvona manni sem Bene-
dikt var, ég vil þakka honum okkar kunn-
Mér dettur i hug það sem haft er eftir
Salómon konungi og Stephan G. talar lika
um i' kvæði. Salómon sagöi að viska kon-
unnar reisi húsið, Stephan að snilld henn-
ar „breyti hreysum i heimkynni alls-
nægjuleg”. Þarna er ekki utan af þvi
skorið, sem vitmenn þessir höfðu gott um
kvenþjóðina að segja og heimilishald yfir-
leitt. Ég tek Salómonsorð sem rósamál
um að heimkynni allsnægjuleg verði ekki
til án góðra kvenna með vitur hjörtu. En
vitiö bjó I hjörtunum á dögum Ritningar-
innar. Sé þetta nærrilagi eru þeir alveg á
sama máli Ritningarskáldið og Kanada-
skáldið, enda miklir mannlifsfræðingar
báðir tveir.
En hvað sem þvi annars liður er þess að
geta að æfinlega þótti mér gott og gaman
að koma i gamla bæinn á Fjalli meðan i
honum var búið og jafngott sem I nýja
húsið, þó aldrei yrði bærinn fullur af
mublum út úr dyrum.
Jóhanna á Fjalli er hrein, bein og
hispurslaus. Hún á auðveldara meö aö
botna Ihlutunum en margur annar. Henn-
ar er skilningurinn málæðinu meiri. Hún
getur sagt hverjum sem er að ekki hafi
hann alveg á réttu að standa þegar henni
sýnist svo. Og þaö án þess að saman við
blandist minnsti vottur af kala, hvað þá
önnur enn verri vitleysa út af meininga-
mun. Sá sem misskilningi eyðir, er sér og
samfélaginu þarfari en hinn er á hann
eykur.Henniá éggott að gjalda ogekkert
annað en gott. Svipað held ég að segja
megi um alla sem þekkja hana vel. Sem
eðlilegt er hefur hún nú hætt búsýsiu fyrir
nokkru, áttræð oröin og sjónbiluð, svo
örðugt á hún með að lesa eða skrifa full-
um fetum. Ketill er dáinn fyrir nokkrum
árum. Hjá börnum þeirra dvelur hún til
skiptis, en mest á Fjalli. Til allra þeirra á
hún auðvelda leið að fara, þó nokkuð sé
langt ámilli bústaöa þeirra. Og hún þarf
áreiðanlega ekki að troða sér neitt inn á
þau. Kannski hafa þau lika eitthvað af
upplagi móöur sinnar frá henni fengiö I
tannfé. Dóttir hennar býr viö Djúp og önn-
ur á Akureyri, sonur i grennd við Sauðár-
krók og tveir synir eru á Fjalli við bú-
skapinn þar heima.
Bjartmar Guðmundsson
ingsskap og vináttu öll þau ár er við
þekktumst.
Það er sárt að sjá dugmikla menn á
besta aldri hverfa sjónum okkar, en
minningin um góöan dreng varir meö
þeim sem eftir lifa.
Ég votta eiginkonu, börnum, móöur og
systkinum hins látna mina dýpstu samúð.
Hafðu þökk fyrir allt og allt.
Ólafur Jónsson.
málarameistari.
islendinqaþættir
O Benedikt Helgason — Minning