Íslendingaþættir Tímans - 31.08.1983, Blaðsíða 5

v’> * '
Sigurður Thoroddsen
verkfræðingur
Siguröur Thoroddscn fæddist 24. júlí 1902 á
Bessastöðum á Aftanesi. Hann lauk stúdentsprófi
1919 og lokaprófi í byggingaverkfræði 1927. Hann
starfaði hjá Reykjavíkurhöfn og vita- og hafnar-
málastjóra til 1932 er hann setti á stofn eigin
verkfræðistofu sem ber hans nafn síðan. Stofuna
rak hann einn til 1961, en með samstarfsmönnum
sínum eftir það, og var franikvæmdastjóri hennar
til ársloka 1974, er hann dró sig í hlé frá
verkfræðistörfum.
Sigurður var einn brautryðjendanna í íslenskri
verkfræðingastétt, sérstaklega meðal ráðgjafa-
verkfræðinga, enda er verkfræðistofa hans ein
elsta verkfræðistofa landsins, ef ekki sú elsta.
Hygg ég að hann liafi öðrum fremur mótað störf
ráðgjafaverkfræðinga hér á landi eftir þeim sjón-
armiðum sem erlendis tíðkast um slík störf. Hann
var fyrsti formaður Félags íslenskra ráðgjafaverk-
fræðinga, og stofa hans mun hafa orðið fyrst
íslenskra fyrirtækja ti! að ganga í alþjóðasamband
ráðgjafaverkfræðinga (FIDIC) og taka upp reglur
þess í samningum sínum um verkfræðiþjónustu. í
reglum þessa alþjóðasambands, sem orðnar eru til
fyrir langa þróun. er mikil áhersla lögð á að
ráðgjafaverkfræðingurinn sé óháður og óbundinn
af öllum öðrum viðskiptahagsmunum en þeim
sem snerta ráðgjafaþjónustuna beint. Það þykir
t.d. ekki góð latína að hann selji jafnframt vörur
og efni til þess mannvirkis sent hann á að hanna,
eða taki að sér smíði þess sem verktaki. Slík
sjónarmið hygg ég að mörgum hér á landi hafi þótt
nokkuð framandleg í fyrstu, þar sem algengt var
að innflytjendur efnis og búnaðar trl mannvirkja,
eða verktakar, önnuðust jafnframt hönnun mann-
virkis, eða þá að hún var unnin í aukavinnu af
mönnum í fullu starfi annars staðar. Viðhorfin í
þessu efni hafa.mjög breyst á síðari árum og ætla
ég að Siguröur eigi stóran þátt í þeirri breytingu;
ekki síst með fordæmi sínu, því sjálfur fylgdi hann
mjög fast fram reglunni um að vera engum öðrum
háður en viðskiptavininum í öllu sínu ráðgjafa-
starfi.
í starfi sínu sem ráðgjafaverkfræðingur hefur
Sigurður Thoroddsen, ásamt samstarfsmönnum
sínum, fengist við margvísleg viðfangsefni á sviði
byggingaverkfræði. Ég mun hér aðeins fjalla um
störf hans að orkumálum, einkum hönnun vatns-
orkuvera og rannsóknir á vatnsorku. Verkfræði-
stofa hans hefur hannað fjölmörg vatnsorkuver
víðs vegar um Iand, svo sem virkjun Eiðavatns
1935, Staðarár 1936, Fossvatns við Skutulsfjörð
1936, Gönguskarðsár 1947, Fossár í Ólafsvík
1951, Þverár við
Hólmavík 1951, Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu
(Laxá II) 1952, Skeiðsfoss 1953 (stækkun), Fossár
í Hólshreppi 1956, Grímsár 1956, Laxár í S.Þing.
(Laxá III) 1970, Lagarfoss 1971. og í félagi við
Harza Engineering Co, virkjun Tungnaár við
Hrauneyjafoss og Þjórsár við Sultartanga. Enn-
fremur miðlunarvirki við Mývatn 1961 og Þór-
isvatn 1971-72. Auk þessara mannvirkja. sem
hann hefur fullnaðarhannað, hefur hann forhann-
að fjölmargar virkjanir sem lið í rannsóknum á
vatnsorku landsins, svo sem virkjun Þjórsár við
Urriðafoss, Hvítár við Hestvatn,Tungufell, Sand-
ártungu og Ábóta; Blöndu við Eiðsstaði, Héraðs-
vatna.við Villinganes, Jökulsár á Brú við Hafra-
hvamma og Brú og Jökulsár á Fljótsdal. Sumar
þessara virkjana svo sem Blöndu og Jökulsár á
FLjótsdal, hafa nú undanfarið verið í fullnaðar-
hönnun á Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen;
hin síðasttalda í samvinnu við aðrar íslenskar
verkfræðistofur.
I þessa upptalningu vantar ýmsar stærstu
virkjanir landsins, svo sem Sogsvirkjanir og
Búrfellsvirkjun. Þær voru hannaðar erlendis.
Hefur það tíðkast fram á síðustu ár að leita til
útlanda með hönnun meiriháttar virkjunarmann-
virkja. Til þess lágu sumpart góðar og gildar
ástæður, einkum fyrr meir, meðan innlenda
verkfræðinga skorti mjög reynslu á þessu sviði.
Þó hygg ég að vanmetakennd smáþjóðarinnar hafi
valdið því að lcitað var til útlanda oftar og í ríkara
mæli en brýna nauðsyn bar til. Slíkt féll Sigurði
Thoroddsen þungt. Ekki fyrst og fremst vegna
sjálfs sín eða stofu sinnar, heldur vegna íslenskrar
verkfræðingastéttar, en hann hafði mikinn metnað
fyrir hennar hönd. Hyggég, að hann hafi talið það
ekki ómerkan þátt íslenskrar sjálfstæðisbaráttu,
að íslenskir verkfræðingar hönnuðu íslensk mann-
virki. Var hann þó fullkomlega raunsær og gerði
sér Ijósa grcin fyrir því, að oft er nauðsynlegt að
leita á erlend mið í þessum efnunt. Gerði hann
það og óhikað sjálfur, eða efndi til samstarfs við
erlenda verkfræðinga um úrlausn flókinna við-
fangsefna hér heima, en ávallt túeð því hugarfari
að verða betur í stakk búinn en áður til að leysa
svipuð verk af hcndi án aðstoðar síðar - til að læra
og vaxa með vandanum, en ekki til að varpa frá
sér vanda og ábyrgð.
Á síðari árum hefur orðið gleðileg brcyting í
þessum cfnum. íslenskir verkfræðingar standa nú
fyrir hönnun hinna stærstu mannvirkja hér, þar á
meðal virkjana. Margir eiga góðan þátt í því að
þessi breyting er á orðin, en ég hýgg að á engan
sé hallað þótt staðhæft sé að Sigurður Thoroddsen
eigi þar einna drýgstan hlut með fordæmi sínu,
hvatningu og kjarki. Við hönnun á vatnsorkuver-
um leitaði Sigurður jafnan samstarfs við hina
færustu arkitekta í því skyni að tryggja snyrtilegt
útlit mannvirkja og að þau féllu vel að umhverfi
sínu. Árangurinn hefur orðið sá, að vatnsorkuver
hér á landi eru yfirleitt til fyrirmyndar hvað þetta
snertir, því aðrir hönnuðir, svo og vcrkkaupar,
hafa ekki viljað láta sinn hlut eftir liggja í þessu
efni.
Sigurði mun snemma orðið ljóst mikilvægi þess
að geta byggt hönnun vatnsorkuvera á traustum
upplýsingum um aðstæður á virkjunarstað, svo
sem um jarðfræði, vatnsrennsli, aurburð, ísmynd-
un o.fl. Hann mun sjálfur hafa þurft að gera ýmsar
þær mælingar og athuganir sem til þurfti fyrir
sumar fyrstu vatnsaflsstöðvarnar sem hann hann-
aði, auk þess sem hann ritaði um þær, m.a. í
Tímarit Verkfræðingafélagsins, þar sem hann
hvatti til að slíkar rannsóknir væru gerðar nægjan-
lega snemma á fyrirhuguðum virkjunarstöðum,
ekki síst vatnamælingar, sem þurfa að standa í
alllangan tíma áður en þær gefa nothæfa vitncskju,
sem kunnugt er. Hann fékk smíðaðan (á síðari
stríðsárunum) hinn eina straumhraðamæli sem
mér er kunnugt um að hafi verið smíðaður hér á
landi. Hét sá ívar Jónsson, kunnur hagleiksmaður
og vinur Sigurðar, er mælinn smíðaði.'Þessi mælir
er nú á Þjóðminjasafninu. Sigurður var þannig
einn af upphafsmönnum vatnsorkurannsókna á
Islandi.
Fljótlega eftir að Sigurður Setti á stofn verk-
fræðistofu sína hófst samvinna hans og Jakobs
Gíslasonar, sem þá veitti forstöðu Rafmagnseftir-
liti ríkisins, við undirbúning og hönnun vatnsafls-
stöðva. Rafmagnseftirlitið hafði þá þegar með
höndum athuganir á virkjunarmöguleikum víðs
vegar um land og lettaði mjögtil Sigurðar um hina
byggingarverkfraðilegu hlið þeirra. Þetta
samstarf, sem alia tíð var með miklum ágætum,
efldist mjög þegar embætti raforkumálastjóra var
sett á stofn í ársbyrjun 1947, og hefur haldist æ
síðan við það embætti og eins við Orkustofnun og
Rafmagnsveitur ríkisins eftir að embætti raforku-
málastjóra var lagt niður 1967. Var Sigurður og
stofa hans um langt skeið sá ráðgjafi sem þessir
aðilar leituðu mest til varðandi hönnun vatnsorku-
vera. Á síðari árum hafa fleiri dugandi menn
haslað sér völl á því sviði, og hefur m.a.
Orkustofnun einnig leitað til þeirra. Ennþá er
samt Verkfræðistofa Sigurðar Thoroddsen sá
ráðgjafi hérlcndis sem mesta og lengsta reynslu
hefur í hönnun vatnsaflsstöðva, að öðrum alveg
ólöstuðum.
Sigurður mun snemma hafa farið að reyna að
gera sér heildarmynd af vatnsorku íslands og
hvcrnig mætti virkja hana, sumpart aðeigin
fruinkvæði og áhuga, sumpart að ácggjan Jakobs
Gíslasonar, raforkumálastjóra. Varði hann mikl-
Islendingaþættir
5