Íslendingaþættir Tímans - 29.02.1984, Page 5

Þórður Jónsson
Laufahlíð í Reykjahverfi
Fæddur 31. dcsembcr 1896
Dáinn 11. desember 1982
Stundvísi er nauðsynleg í hraða nútímans, og
hefur alltaf verið það, Breytingar á áætlunum,
geta verið örlagaríkar, og haft afleiðingar, ófyrir-
sjáanlega langt fram í tímann. Breytingar á áætlun
skips, fyrir rúmum 120 árum, hafði mikil áhrif
fyrir framtíð fjölskyldu, sem batt sínar framtíðar
ákvarðanir við vissa skipskomu til Húsavíkur en
það skip kom aldrei þangað. Með þessu skipi
ætlaði fjölskyldan til fjarlægrar heimsálfu og
verður gerð grein fyrir henni í fáum orðum, því
einn afkomandi þessarar fjölskyldu erástæðan að
þessum línum. í Vogum við Mývatn bjó bóndi
með því algenga nafni Jón, og var líka Jónsson.
En eins og nafnið var venjulegt var maðurinn
óvenjulegur, hér er því miður ekki hægt að drepa
á nema fátt. Jón siglir 18 ára til Kaupmannahafnar
til náms í trésmíði, svo hann hefur vafalaust verið
vel laghentur. t>á er hann búinn að læra dönsku
það vel að málið er honum ckki hindrun. En hann
lærir fleira, hann lærir á fiðlu og líklega fleiri
hljóðfæri. Hann lærir ensku með sjálfsnámi „ég
hef aldrei haft kennara, og því átt erfitt með réttan
framburð1'. Síðar kemst hann það vel niður í
þýsku að hann getur þýtt leiðbeiningar fyrir þá
sem ætluðu til Brasiltu, gæti þó hafa notið
aðstoðar við það verk. Jón hefur haft rnikla
námshæfni og menntaþrá, sem vel kemur fram í
ævisögu hans sem hann upphaflega ritaði á ensku
(gæti verið eina íslenska ævisagan sem ritið hefur
verið á því máli) en síðar gefin út á íslensku.
Tónlistin var mjög sterkur þáttur í eðli Jóns.
Hann segist hafa komið með fyrstu fiðluna í
sýsluna, og er óhætt að treysta því. Hann fer að
spila, í brúðkaupsveislum (sem voru þá syo til
einu skemmtanirnar sem fólk átti kost á). Hann
kom með ný lög, það má því segja að Jón hafi
komið með tónlistina í sýsluna, að minnsta kosti
austan til „Heil þér drottning, dásöm meðal lista".
Tónlistin hefur gengið mjög sterk( í arf til
afkomenda hans. Síðar lærði hinn fjölhæfi snill-
ingur Arngrímur Gíslason fiðluleik af Jóni (Arn-
grímur kunni áður á flautu), og nú fóru þeir að
spila saman á fiðlu og flautu, í brúðkaupsveislum
og þótti góð skemmtun. Þeir hafa því verið fyrstu
skemmtikraftar á tónlistarsviðinu hér um sveitir.
Jón hafði góða söngrödd, kom með ný sönglög og
innleiddi nýjan samkomustíl.
Frá þessum mönnum barst tónlist mjög víða um
sýsluna, og var mikið stunduð næstu áratugina. og
setti sterkan svip á félags- og menningarlífið.
Þetta voru fiðlur og flqutur, orgel komu fyrst
1880, að því best er vitað. Jón kemur heim frá
námi 1851. Næstu þrjú árin er hann á faraldsfæti.
er við smíðar og kirkjumálningar meðal annars á
Möðruvöllum í Hörgárdal „að safna fé í búskap-
inn".
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Jón giftir sig 1854 Guðrúnu Árnadóttur frá
Sveinsströnd konu mikilla ætta, sögð þrekmikil,
stillt og ágæt húsmóðir. Jón átti töluverðar eignir
t.d. hálfa Voga, og hann fékk umtalsverðar eignir
með konunni t.d. 1/4 úr Hofsstöðum „og vorum
við allvel stæð á íslenskum mælikvarða". Síðar
fékk Guðrún föðurarf 200 dali, sem var mikið fé
þá. Þau hjón voru atorkusöm, og unnu kappsam-
lega að búskapnum. Þó verður þess æði víða vart
að honum þykir fábreytt og dauft .„Hann spilaði
vel á fiðlu fyrstur manna hér, og yfir höfuð mikiö
gefinn fyrir söng og skemmtanir og má teljast
frömuður gleði sainkvæma hér".
Jón lagði sig mikið eftir veiðiskapnum og
garðrækt, einnig eitthvað við smíðar, enda munu
þau hafa verið vel stæð efnislega eftir því sem þá
gerðist allt fram að vetrinum 1859, sem kallaður
hefur verið Skurðarvetur eða Blóðvetur, víða um
land. Nöfnin og frásagnir vekja hrylling enn í dag.
Þá missti Jón 3/4 af því fé sem hann setti á vetur,
átti eftir 25 kindur og tvö lömb lifðu um vorið.
Þetta er hryllileg lýsing, þó voru margir verr
staddir. Jón hefði rétt sig við. Vogar voru
hlunninda jörð og auk þess farsæl fyrir sauðfé.
Eftir þetta stóra áfall á fjárhag nranna (sumir
verða búlausir) eru mynduð samtök i sýslunni
(Útflutningsfélagið) til að skipuleggja flutning
fólks til Ameríku, Brasilíu eða Kanada. Mestir
forgöngumenn að þessu voru Einar Ásmundsson
í Nesi, Jakob Hálfdánarson Grímsstöðum, Jón í
Vogum og séra Jón Austmann Halldórsstöðum
Bárðardal. Þegar á herti hættu þeir Einar og
Jakob við ferðina en urðu vegprestar, en Jón hélt
áfram sinni áætlun.
Vorið 1865 selur Jón allar sínar eigur og er
kominn til Húsavíkur á þeim tíma, sem þangað
átti að konia skip til að taka útflytjendur. En þetta
skip kom aldrei. Hér er komin fjölskyldan, sem
sagt var frá í upphafi þessa máls. Hún beið á
Húsavík sumarlangt, og hefur sú bið verið þrauta-
tími. Örlögin spinna þræði sína úr margbreytilegu
efni, með margvíslegu móti, og vefa úr þeim með
fjölbreyttum aðferðum.
Jón var nú illa staddur, í Voga varð ekki aftur
snúið, enda ætlar Jón að halda áfram með ferðina
næsta vor. Hann fær húsnæði á Laxamýri en dó
um veturinn 20. janúar 1866.
Fátt var þyngra hlutskipti fyrir konu á þeim
árum en missa mann sinn frá stórum barnahópi í
ómegð. Ástæður Guðrúnar voru því meira lagi
erfiðar, þar sem hún stóð cin uppi með 5 börn.
hið elsta 10 ára og það yngsta 5 mánaða, þó var
hún ekki eignalaus.
Á Stóru-Reykjum bjó ekkjumaður Eyjólfur
Brandsson með 4 böm. til hans ræðst Guörún
Árnadóttir og giftust þau Eyjólfur og áttu 2 börn.
Sonardóttir þeirra var skáld og tórilistarkonan
Guðfinna á Hömrum. Þarna varð því stór barna-
hópur, 10 börn. Níu af þeim lifðu og störfuðu í
héraðinu og skiluðu þjóðfélaginu stórum hópi af
ágætum þegnum. Þrír synir Jóns og Guðrúnar
Árnadóttur urðu bændur í Rcykjahvcrfi. Árni á
Þverá, Þorsteinn á Reykjum og Jón Frímann sem
bjó í Brekknakoti mestan sinn búskap. Þeir voru
allir söngelskir og tónvísir menn. og léku á fiðlu.
Nýlega var sagt frá því, cr kona úr Reykjahvcrfi
heyrði Hæfets leika á fiðlu í Ameríku, að henni
fannst hann ekkert leika betur en Jón Frímann,
svo ekki hcfur henni vcrið leikur hans gleymdur.
Um Jón er elnnig vitað að hann hafði ágæta
söngrödd. sem erfðist til sona hans.
Enginn veit hvað hefði beðið fjölskyldu Jóns í
Vogum ef hún heföi komist til Brasilíu, en hitt er
víst að þá hefði Þingeyjarsýsla, og fleiri, ekki
notið hinna miklu tónlistarhæfileika þeirra, og
fleiri góðra eiginleika, og þingeysk ungmennafé-
lög ekki notið krafta Þórðar Jónssonar.
Þórður fæddist í Brekknakoti 31/12 1896. Hann
var hið fimmta í aldursröðinni af átta börnutn
þeirra hjóna. Bærinn í Brekknakoti var ekki
háreistur frekar en flestir bæir voru þá. Hann var
í gróðursælu umhverfi hið mesta, en fjarsýnt til
rismikilla fjalla, þar sem sól átti langan dag. Þó
bærinn væri lágur var mikil reisn yfir íbúum hans.
Foreldrar Þórðar voru Jón Frímann Jónsson og
kona hans Hólmfríður eitt af hinuin mörgu og vel
gerðu börnum Jóns skálds Hinrikssonar á Hellu-
vaði.
Þórður ólst upp í Brekknakoti og átti þar heima
alla ævi því þó hann byggði annars staðar fór hann
ekki út úr landareigninni. Hann var áhugasamur
um verk og starfsfús. Það umhverfi sem menn
alast upp í rnótar viðhorf þeirra til lífsins síðar á
ævinni. Þórður ólst upp í félagslegu þroskuðu og
mótuðu umhverfi þar sem máttur söngs og hljóma
var áhrifamikill.
5