Heimilistíminn - 26.06.1975, Blaðsíða 6

Hiín er ólik öllum öðrum moskum að þvi
leyti, að hreinsunarbrunnurinn er ekki í
forgarðinum, heldur inni i sjálfri mosk-
unni, undir hvelfingunni. Þarna er alltaf
samankominn fjöldi karlmanna, sem þvo
fætur sina áður en þeir leggjast á bæn eða
setjast á hækjur sinar til að hlusta á upp-
lesturUr kóraninum, en úr honum er lesið
á ýmsum stöðum i moskunni, sem er
geysistór bygging.
Hin moskan heitir eftir byggingameist-
ara sinum,Murad II. Umhverfis hana eru
ellefu grafhýsi, Murads og tiu annarra
frægra soldána. Tiu af steinkistunum eru
rikulega skreyttar og við höfðalagið
stendur finasti túrban viðkomandi sol-
dáns á gullsaumuðu silkiteppi. Aðeins
kistaMurads er öðruvisi. Það er yfirlætis-
litil marmarakista og á lokinu vex grænt
gras. Yfir þessari kistu er engin hvelfing,
en I loftinu er gat og ég sé skýhnoðra liða
framhjá. Murad II fékk ósk sina upp-
fyllta, þegar hann lá á banasænginni fyrir
524 árum og bað um að regn himinsins
mætti vökva gröf hans að eilifu.
Eftir að hafa ekið 300 km til viðbótar,
æjum viö i Afyon, bæ af svipaðri stærð og
Bursa, en gjörólikum. Þarna er bæði ljótt
og sóðalegt, en þarna eru samt aðalstööv-
ar framleiðslu heimsþekktrar vöru, Turk-
ish Delight, eins konar konfektmassa,
sem allir Tyrkir eru vitlausir i.
Afyon er einnig þekkt fyrir annars kon-
ar tyrkneska sælu, þvi hér eru einnig
aðalstöðvar ópiumverzlunarinnar. Lofts-
lagiö er einkar vel fallið til ópiumræktar.
Hún var til skamms tima bönnuð i fjögur
ár, ener nú leyfileg á ný. Bandarfkin, sem
árið 1971 greiddu Tyrkjum 37,5 milljónir
dollara fyrir að stöðva framleiðsluna hafa
mótmælt leyfisveitingunni harðlega. Ótt-
ast er að mestur hluti ópiumsins sé selt ó-
löglega til framleiðslu á heróini, þvi ótta-
legasta af öllum eiturlyfjum.
1 Ankara las ég i enskskrifuðu blaði, að
margir þingmenn hefðu kvöldið áður
þurft til læknis eftir slagsmál i þinginu,
þegar kennslumálaráðherrann var ásak-
aður fyrir að ráða kommúnista sem kenn-
ara. Tilþrifamikil slagsmál i tyrkneska
þinginu eru nær daglegt brauö. Fyrir
nokkrum árum særðust sjö þingmenn al-
varlega I slagsmálum. Hinn almenni
Tyrki er líklega orðinn leiður á stjórn-
málámönnum, þvi i kosningunum 1969,
sátu 5 milljónir kjósenda heima og fyrir
utan sum þorpin má sjá skilti með áletr-
uninni: Stjórnmálamönnum bannaður að-
gangur.
Tyrkir kalla landið lýðveldi og vill ekki
vera þróunarland. Af 40 milljónum Ibúa
eru stjórnmálamenn, landeigendur, iðn-
aðarfurstar og kaupsýslumenn mjög litill,
en ákaflega sterkur hluti sem lifir lúxus-
lifi á evrópska vísu. En meirihlutinn,
verkamenn og bændur eru bláfátækir og
hafa flestir aðeins fyrir daglegu brauði.
Siðustu tiu árin hafa fleiri en ein milljón
Tyrkja farið til starfa erlendis. Af þeim 65
þúsund þorpum, bæjum og borgum, sem
eru I landinu, hefur helmingurinn eigiö
6
Gamli maðurinn sem bauð okkur hjart-
anlega velkomna. Hann seldi vínber og
notaði epiin fyrir ióð.
Or stóra matsalnum I munkaklaustrinu.
vatnsból og i aðeins 700—800 er rafmagn.
Helmingur fullorðinna i sveitunum eru ó-
læsir.
Óhætt er að fullyrða að þjóðfélags-
grundvöllurinn hafi ekki breytst jafn mik-
ið á jafn skömmum tima i neinu öðru
landi og Tyrklandi. Árið 1922 setti Kemal
Ataturk soldáninn af og gerðist fyrsti for-
seti landsins. En þjóðfélagslegar og fjár-
hagslegar umbætur, sem hefðu átt að
koma þar með, létu á sér standa. Mesta
breytingin var þó sú, að tekið var upp lat-
neska stafrófið og farið að skrifa frá
vinstri til hægri eins og við gerum.
Annað sem Ataturk gerði var að endur-
bæta réttarkerfið, banna fjölkvæni —
nokkuð sem var óþekkt i arablskum lönd-
um — og veita konum kosningarétt.
Hinn 24. ágúst 1925 var merkisdagur I
sögu Tyrklands. Þá hélt Ataturk ræðu I
þinginu og sagði: — Frá deginum I dag
skulu allir Tyrkir ganga I skóm eða stig-
vélum, buxum, skyrtu, bindi, jakka og
með höfuðfat með deri....
Og fyrir augunum á gapandi þingheimi
setti Ataturk upp stráhatt og boðaði, að
rauöi túrbaninn, sem allir tyrkneskir
karlmenn höfðu til þessa gengiö með,
skyldi bannaður. Þessi ráðstöfun vakti
gffurleg mótmæli, vegna þess að það var
talin dulin árás á Islam. Múhameöstrúar-
menn eru þeirrar skoðunar, að kristnir
menn séu ekkert hrifnir af Allah og gangi
með hatta og derhúfur til að fela sig fyrir
augum skaparans.
Prestar Islams byrjuðu á þvi að til-
kynna, að enginn múhameðstrúarmaöur
með evrópskt höfuðfat kæmist inn i para-
dis. Á götunum kom til slagsmála, þegar
lögregluþjónar rifu túrbaninn af rétttrú-
uðum. Svo langt gekk þetta að 1926 voru
ákveöin viðurlög við túrbaninum dauða-
refsing!
Nú sjást nær engir hattar I Tyrklandi.
Þeir yngri ganga berhöfðaöir og eldri
menn með prjónahúfur — án ders. 1 öllu
landinu er einn maður, sem virðir lögin að
vettugi, sem sé sölumaðurinn á stóra
markaðnum i Istanbul. Hann selur rauða
túrbana, en aðeins ferðamönnum.
En versta óveðrið skall á, þegar Ata-
turk afnam Islam sem rikistrúarbrögð.
Skólarnir þurftu ekki lengur að veita trú-
arbragöafræðslu af neinu tagi og bannað
var aö kalla til bæna á götum úti, Ataturk
gekk meira að segja svo langt að segja, að
Islam væri einungis kenning, sem einhver
Bedúini hefði búið til. Við annað tækifæri
sagöi hann að múhameðstrúin væri rotn-
að lik, sem eitraði lif Tyrkja.
Einn af æðstu embættismönnum
Mýhameðs kom til hans, lagði eintak af
Kóraninum á skrifborð hans og ásakaði
hann um að hafa vanvirt spámanninn og
hina helgu bók, I hverja hann ætti heldur
að sækja stjórnmálalegan innblástur.
Hvitglóandi af reiði fleygði Ataturk
Kóraninum I höfuð mannsins og æpti: —
Stjórnmálamaður, sem þarf aðstoð trúar-
bragöa til að stjórna landinu, er asni og
asni ætti aldrei að vera þjóðhöfðingi.
Aðeins á einum vettvangi beið Ataturk
ósigur, þegar hann bannaði konum að
ganga með blæjur. Þær sömu konur og
hann hafði veitt frelsi og kosningarétt,
vildu ekki lúta þeim kröfum, að „Tyrkir
litu út eins og siðmenntað fólk”. Það
dugði heldur ekki að hann fyrirskipaði að
vændiskonur skyldu bera blæju, i þvi
skyni að gera blæjurnar óvinsælar.