NT - 10.09.1984, Blaðsíða 8

Mánudagur 10. september 1984 8
Þorsteinn
Þórður
Víglundsson
skólastjóri
Fæddur 19. október 1899
Dáinn 3. sept 1984.
Heill hverjum sól- og sumar-
hug
er setur markið hátt,
sem þroskar vilja, vit og dug,
sem visar öllu lágu á bug,
en velur sínum vængjum flug
um vorloft draumablátt
í trúnni á Guð og trausti á
eigin mátt.
Skólasöngur Gagnfræðaskóla
Vestmannaeyja.
Höf.: Loftur kennari Guð-
mundsson.
í septcmber 1934 var ég
orðinn fjölskyldufaðir í Vest-
mannaeyjum. Kreppa ogsmátt
um vinnu. Ég frétti, að skóla-
stjóra gagnfræðaskólans vant-
aði stundakennara. Eftirmikið
hugarstríð ákvað ég að berja
að dyrum hjá skolastjóra, Þor-
steini Þ. Viglundssyni. Kenn-
ari var starf, sem ég síst hafði
hug á. Skólastjórinn tók hlý-
lega á móti mér. Sannarlega
vantaði hann kennara í 12
stundir og var leikfimi þar á
meðal, því íþróttakennarinn
hafði veikst. Réðist það með
okkur, að ég yrði stundakenn-
ari við skólann.
Það var komið nærri skóla-
setningu, að ég fékk boð frá
Þorsteini að koma til fundar
við hann á heimili hans. Hann
bauð mér inn í dagstofu síns
ágæta heimilis og bauð mér
sæti. Sjálfur gekk hann um
gólf og var sýnilega þungt í
skapi en allt í einu hlær hann
stríðnislega eins og til að herða
sig upp í að segja mér að allir
kennarar barnaskólans hafi
sagt upp kennslustörfum hjá
sér og nú þarfnist hann eins
fasts kennara og gott betur.
Hann vill fá að vita á stundinni
hvort ég sé til að taka störfin
að mér. Því ekki það úr því ég
var búinn að taka að mér íólf;
þarfnast meiri vinnu ogmaður-
inn í stökustu vandræðum. Ég
sit þarna heldur framlágur, er
Þorsteinn les upp allar náms-
greinarnar, sem égá að kenna.
Hann sér vandræðasvipinn á
mér og segir: „Þú ert stúdent
og kannt þetta allt. Það er bara
að halda aga!“ Þorsteinn er í
ham. Hann er að berjast við að
leysa mikinn vanda og hann
hafði ekki skap til þess að láta
vandamálin beygja sig. Ráðast
til atlögu við þau strax og
brjóta þau á bakaftur. - Ég næ
vart að fylgja skólastjóranum
á leiðinni upp í Breiðablik,
sem var íbúðarhús Gísla
Johnsen. Eitt stærsta sinnar
tegundar í Eyjum en nú í eigu
iðnaðarmannafélags Vest-
mannaeyja. Er Þorsteinn gerð-
ist skólastjóri unglingaskóla
Vestmannaeyja 1927, var skól-
inn til húsa í nýrri álmu barna-
skólans og þar tók gagnfræða-
skóli Vestamannaeyja til starfa
1930 en hafði nú verið sagt upp
og leigt fyrir hann húsnæði hjá
iðnaðarmönnum að Breiða-
bliki. Nú var skólastjórinn á
leið til nýja húsnæðisins og
honum reyndi að fylgja nýi
aðstoðarkennarinn. Er Þor-
steinn tók í handfang aðal-
hurðarinnar, var hún harðlæst
og svo var um aðrar hurðir
hússins. Lofað hafði verið að
hér yrði einhver með lyklana á
þessum tíma.' Við biðum all
lcngi. Gengum um lóðina sem
var vel gróið tún innan hárra
steyptra múra, nema hvað i
einu horni hennar var tenn-
isvöllur lagður harðefni og við
jaðar hans hæstu og sterkleg-
ustu rólustaurar sem eg hafði
séð. Hér varolnbogarými fyrir
virktfrímínútnastarf. Húsrým-
ið leist okkur vel á eins og það
birtist okkur séð inn um glugga
t.d. tvær stórar stofur á neðstu
hæð, sem félagið hafði útbúið
fyrir kvöldskóla iðnaðarmanna
veturinn áður. Ekki dugði að
bíða svona heldur skyldu lykl-
arnir sóttir til forráðamanns
félagsins, sem var annar
skósmiður bæjarins. Er við
stóðum frammi fyrir honum í
verslun hans , fór hann undan
í flæmingi að afhenda lyklana
og eftir nokkuð hvassyrt samt-
al af Þorsteins hálfu, héldum
við á dyr. „Ætla þeir að eyði
leggja skólann? Við skulum
sjá til!“ og Þorsteinn kímdi. Er
við kvöddumst kvaðst hann
hafa samband við mig fljótlega
og skriflegan ráðningarsamn-
ing skyldi hann útbúa. Nær
vika leið þar til Þorsteinn hafði
samband við mig um að við
gætum hafið kennsluna í
Breiðabliki. Á þessum tíma
var tvívegis við mig rætt að
hætta við að ráðast kennari til
Þorsteins og meira að segja
hafði verið farið á leit við
tengdaföður minn séra Jes að
fá mig ofan af þessu en hann
hafði brugðist hinn reiðasti við
þeirri málaleitan.
Um þetta leyti voru mikil
átök í Eyjum í stjórnmálunum.
Ekki aðeins milli flokka, held-
ur einnig innan sjálfra flokk-
anna. Þorsteinn var alþýðu-
flokksmaður og var hann fyrir
öðrum hluta tlokksins gegn
hinu harðsnúna flokksbrotinu.
Prestkosningar og setning í
stöður innan skóla hafa oft
verið ásteytingarsteinar í ísi.
byggðarlögum. Bæði þessi
harðsnúni ágreiningur í stjórn-
málum, þar sem Þorsteinn var
virkur og gaf ekki hlut sinn, -
og svo það að kennslumálaráð-
herra Jónas Jónsson frá Hriflu
hafði sett Þorstein Þ. Viglunds-
son skólastjóra, þó að hann
hlyti aðeins eitt atkvæði skóla-
nefndar. Ég fann glöggt er
leiðir okkar Þ.Þ.V. lágu saman
í fyrstu í Eyjum, að þar voru
öfl, sem vildu gera honum
skólastarfið óbærilegt. Öðrum
kynntist ég sem dáðu Þorstein
fyrir baráttuhug sem beindist
að bættri afkomu t.d. starf-
ræksla kaupfél. alþýðu; efling
kálræktar og grasræktar - og
þá að nemendur dáðu hann
sem afburða kennara og leið-
toga í bindindismálum.
Við hófum kennsluna í
Breiðabliki í október 1934 með
36 nemendur í 2 bekkjum.
Haustið 1935 var 3. bekkur
starfræktur í 3 mánuði en
næsta skólaár starfaði hann
allan veturinn. Haustið 1940
var kennt í 4. bekk í 3 mánuði
- og þá voru nemendur orðnir
87.
Vorið 1941 hætti ég kennslu-
störfum í Eyjum og tók að
gegna störfum íþróttafulltrúa
ríkisins.
Þau ár sem við Þ.Þ.V. störf-
uðum saman var kreppa. Hag-
ur bæjarsjóðs var það bágur að
aldrei voru okkur greidd laun
í peningum. heldur með ávís-
unum á milliskriftir í verslun-
um og fé fékkst ekki til kaupa
á kennslugögnum. T.d. urðu
kennarar að teikna vegg-
landabréf. Fjárráð flestra for-
eldra svo þröng, að þeir gátu
eigi keypt börnum sínum orð-
abækur né landakortabækur
og upphitun húsakynna
heimila mjög spöruð. Vegna
þessa starfrækti skólinn les-
stofu í kennslustofu á efri hæð
skólahússins og skiptust við
Þorsteinn á að líta til með
nemendum frá kl. 3-6 daglega
án þess að fá greiðslu fyrir.
Skotsilfur nemenda á þessu
tímabili var heldur lítið, svo að
þeim var erfitt að sækja sam-
komur, kvikmyndahús ogjafn-
vel voru útvarpstæki ekki til á
öllum heimilum. Stúkurnar og
íþróttafélögin höfðu þá opin
hús, sem voru mikið sótt. - Á
þessum tíma var á vissan hátt
auðveldara að vera kennari en
nú, því að segja má að skólinn
væri eini fjölmiðlari nemend-
anna og hvert lítilræði, sem
hann breytti útfrá og miðlaði
nemendum til fróðleiks eða
skemmtunar var þakksamlega
þegið.
Þ.Þ. V. var ötull við að virkja
nemendur til ýmissa hugfanga
t.d. með starfrækslu málfunda-
félags, sem náði til íþrótta-
keppni, skákæfinga og keppni,
bindindisstarfs, kvöldvakna,
skemmtikvölda, gönguferða
um helgar og á frídögum til
náttúruskoðunar og að læra að
fara um kletta og fjöil, sýning-
um á vorin á gömlum munum
og tækjum, sem skólanum á-
skotnaðist, kynningu á sögu,
örnefnum og náttúru Eyja-
anna. Telja má þessarsýningar
upphaf að byggðasafni Vest-
mannaeyja. Kennarar voru
ásamt nemendum ötulir við að
safna náttúrugripum, sem
dragnótabátar báru í nótum á
þilförum að landi. Skeljasafn
fyrrnefnds safns ber þessu
vitni. Hverja páska efndi skól-
inn til skemmtunar með leik-
fimisýningum, glímu, leikþátt-
um, hljómlist, söng og upples-
tri. Ágóðinn ranní ferðasjóð,
því að hvert sumar var efnt til
ferðar upp á land. Þá var
útgáfa skólaritsins, Bliks, sem
hóf göngu sína 1936 ekki svo
lítið framtak, sem Þ.Þ.V. þró-
aði í að verða tímarit um sögu
Vestmannaeyja, en hefur nú
nýlega verið leyst af hólmi
með útgáfu rits sögufélags
Vestmannaeyja, Eyjaskinna
(1982). Til þeirra nylundu
greip Þ.Þ.V. í skólastarfi að
efna til námskeiða fyrir mat-
sveina á fiskiskipum, neta-
hnýtingu og annarra sjóvinnu-
starfa. Eitt vorið var starfrækt-
ur vinnuskóli í mánuð.
Starfræksla vinnuskólans
færði okkur Þorstein nær hvor
öðrum en ella, þar sem við
unnum með drengjunum,
mötuðumst og sváfum. Á
kvöldum lásum við fyrir þá. Ég
valdi léttar íþrótta og stráka-
sögur en Þ.Þ.V. las og sagði
enhverja Islendingasögu eða
greip til skáldverks Ibsens,
Péturs Gauts. Hann var af-
burða lesari og sögumaður, og
náði hugum drengjanna miklu
betur en ég. - Þá voru ræður
sem hann fíutti við mörg tæki-
færi ógleymanlegar. Frábær-
lega vel samdar, flutningur
skyr og malið vandað. Ég varð
þess oft var, að nemendur
mundu vel atriði úr ræðum
hans og höfðu heyranlega
hrifist. Þorsteinn hafði kynst
góðum ræðumönnum, sem
hann hafði hrifist af t.d Páli
Zophaníassyni á Hvanneyri og
Las Eskiland skólastjóri Lýð-
hásk.í Voss í Noregi., en þar
var Þ.Þ.V. við nám í 2. ár.
Þ.Þ.V starfrækti skólann með
reisn, reglusemi, festu, nýtni
og nægjusemi. Hann sýndi
kennurum nærgætni, hjálp-
semi og traust. Öll þau ár, sem
við unnum saman, bar ekki
skugga á samstarfið. Hann fól
mér ákveðin verk eða umsjón
með starfsviði, sem hann lét
mig um, tók þátt í og kom við
hvatningu. - Kæmi fyrir að
brotnarværu skólareglur, unn-
in óhappaverk, sem gætu verið
afdrifarík óátalin eða fyrir
kæmu í bæjarlífinu atvik, sem-
vörðuðu siðferði og gætu mót-
að hugarfar nemenda, þá kall-
aði Þ.Þ.V. nemendur saman
og flutti þeim erindi um hið
siðferðilega eða beinskeytta
ádrepu, jafnvel svo að nem-
endur komust við og væri um
óupplýst brot að ræða, þá gæfi
sá brotlegi sig fram eftir lestur-
inn. Tveir nemendur sögðu sig
úr skóla af þeim sökum hve
Þ.Þ.V., hafði verið harðorður
um atvik, sem snerti þá.Báðir
þessir nemendur voru mér
handgengnirog héldu sambandi
við mig fram á fullorðins ár.
Báðir fóru þeir sem fullorðnir
menn viðurkenningarorðum
um. Þ.Þ.V., kennslu hans og
menningarstörf fyrir heim-
abyggð þeirra, þrátt fyrir alvar-
legan árekstur á unglingsárum.
Að fyrsta vetrarstarfi mínu
loknu við skólann með Þor-
steini, spurði hann mig hvort
ég vildi vera áfram við skólann.
Eg kvað svo gæti orðið, en
með tveimur skilyrðum: að
hvorugur gæfum við okkur að
stjóirnmálum og eftir nemend-
um væri ekki gengið til skóla-
setunnar.
Við bundum þetta fastmæl-
um. - Ég gerði kennslu að
atvinnu minni í samstarfi við
Þ.Þ.V. og hefi aldrei séð eftir
því.
Einhverju sinni spurði ég
Þorstein, af hverju hann hefði
fljótlega eftir brottför mína
gengið í Framsóknarflokkinn,
því, að mér hafði sýnst hann
una vel hag sínum án stjórn-
málaafskipta. Hann kvaðst
fljótt hafa orðið þess áskynja,
að honum myndi eigi takast að
koma upp húsi yfir skólastarf-
ið, nema með tilstyrk stjórn-
málaflokks, sem hann væri
virkur í. - Árið 1947 var hafið
að reisa hús yfir skólann og 19.
okt. 1952 var skólinn settur í
því í fyrsta sinn. - Og á vori
dánarárs Þorsteins Þ. Víg-
lundssonar eru fyrstu stúdent-
arnir brautskráðir t'rá skóla,
sem hefur þróast frá unglinga-
skóla,gagnfræðaskóla til fram-
haldsskóla, sem brautskráir
stúdenta. - Þessi sögulegi at-
burður í menningu Eyjanna
mun hafa verið gleðitíðindi
Þorsteini og þá engu minni að
við skólann eru tengd kennslu-
og þjálfunarstörf fyrir hagnýt
fræði atvinnulífinu og að eigi
þarf lengur að sníkja fé til þess
að sjá svo nauðsynlegri fræðslu
farborða.
Ég valdi þá leið að minnast
Þorsteins Þ. Víglundssonar
latins, með því að skrá frásögn
af samstarfi okkar, því að hann
hafði oft orðað við mig að
minnast þessa skólastarfs okk-
ar með grein í Blik. - Verðugt
væri það Þorsteini Þ. Víglunds-
sy ni sem skólamanni að skrifuð
væri um störf hans sem skóla-
stjóra 1927-1963 ýtarleg
ritgerð.
Ómetanleg stoð Þorsteini Þ.
Víglundssyni í erilsömum,
stundum stormasömum og
margþættum störfum var að
njóta heimilis, sem Ingveldur
Jóhannsdóttir hafði búið
honum. Hvenær, sem inn fyrir
dyr þess var komið, var maður
umvafinn alúð eiginkonunnar,
sérlega hlýleg húsmóðir. Er
Þ.Þ.V. er minnst leitar hugur-
inn til Ingveldar og leitast við-
að þakka henni störf henar og
tjá henni og börnum þeirra
hjóna samúð og virðingu.
Þorstcinn Einarsson.
t
■ Þorsteinn Þórður Víg-
lundsson fyrrverandi skóla-
stjóri í Vestmannaeyjum lést
þriðja þ. mán. á Landakots-
spítalanum í Reykjavík. Hann
var fæddur að Melum í Mjóa-
firði 19. okt. 1899. Foreldrar
hans voru Víglundur Þor-
grímsson og kona hans Jónína
Guðrún Þorsteinsdóttir. Var
faðir hans Snæfellingur að upp-
runa, en móðir af Hurðabaks-
ætt í Borgafirði vestra. Þau
slitu samvistum þegar Þorsteinn
var á barnsaldri, og var hann
frá átta ára aldri í fóstri að Hóli
í Norðfirði hjá Stefaníu Guð-
jónsdóttur frá Hlíð í Hruna-
mannahreppi og Vigfúsi Sig-
urðssyni sjó- og útgerðarmanni
frá Kúfhóli í Landeyjum.
Fjórðungi bregður til
fósturs, segir máltæki, og er
mér sagt að Þorsteinn hafi á
unglingsárum mótast af Vig-
fúsi fóstra sínum. Að þeirrar
tíðar hætti hefur Þorsteinn
snemma farið að leggja hönd
að verki, og má geta þess að 14
ára réri hann frá Norðfirði sem
fullgildur háseti hjá fóstra
sínum.
En hugur sveinsins stóð til
mennta, og naut þegar á ung-
lingsárum tilsagnar ágætra
kennara, og má þar til nefna
Sigdór Brekkan og Valdimar
Snævar, sem báðir voru þá
virtir skólamenn á Norðfirði.
Næsti áfangi á menntabraut-
inni var búnaðarskólinn á
Hvanneyri og lauk Þorsteinn
prófi í búfræði vorið 1919.
Sennilegt er að Halldór Vil-
hjálmsson bændahöfðingi og
skólastjóri á Hvanneyri, hafi
hvatt efnilega nemendur til
frekara náms í búvísindum.
Að minnsta kosti er víst að
hugur Þorsteins stefndi til
náms í búnaðarháskólanum í
Ási í Noregi. Með það mark-
mið í huga stundaði hann nám
í þrjá vetur í Noregi. Fyrst í
Lýðháskólanum á Voss og síð-
ar í Menntaskólanum á Volda,
þar sem hann lauk stúdents-
prófi í sögu, norsku og stærð-
fræði 1924. En draumurinn um