NT - 11.02.1985, Síða 6

Hákon Sigurgrímsson framkvæmdastjóri:
1. grein
Stefnumótun og forsendur hennar
I Stefna fyrri ára
■ Naumast er hægt að tala um
eiginlega stefnu í landbúnaðar-
málum á Islandi fyrr en kemur
fram á 3. áratug þessarar aldar.
Um síðustu aldamót bjuggu
yfi'r 80% þjóðarinnar í svcitum
landsins og lögmál hins forna
bændasamfélags, þar sem aðal-
atriðið var að hvert býli væri
sjálfu sér nægt um flesta hluti,
voru þá enn í fullu gildi
Á 19. öldinni var mest unnið
að eflingu landbúnaðarins án
beinna lagaákvæða en þegar þétt-
býli tók að vaxa og nýir atvinnu-
vegir að cflast um og upp úr
síðustu aldamótum breyttist aö-
staða landhúnaðarins og hann
fór að eiga í samkeppni við aðra
atvinnuvegi um vinnuafl, fjár-
magn og fyrirgreiðslu hins opin-
bcrra.
Á 3.-5. áratug aldarinnar var
hlutur landbúnaðarins í hinu
breytta þjóðfélagi 20. aldarinnar
styrktur með margvíslegri laga-
setningu á Alþingi. Enda þótt
ekki væri um samræmda löggjöf
að ræða eða yfirlýsingu Alþingis
markaði þessi lagasetning þá op-
inberu landbúnaðarstefnu sem
fylgt hefur veriö á íslandi síðustu
áratugi.
f>au lögsent hér um ræðireru:
1. Jarðræktarlögin sem fyrst
voru samþykkt árið 1923 og
höfðu í upphafi það markmið
að koma fastri skipan á yfir-
stjórn ræktunarm'ála og aö
ríkið styrkti bændur og aðra
ræktunarmcnn til ræktunar.
2. Nýbýlalöggjöfin frá 1936, en
tilskipanir og lög um nýbýli og
cndurhyggingu jarða voru allt
frani að 1970 cinn stærsti þátt-
urinn í áhrifum ríkisvaldsins
til skipulagsbrcytinga í land-
búnaði.
Benda má á að á árunum
1950 til 1970 voru stoínuð748
nýbýli og endurbyggðar 175
eyðijarðir hér á landi.
3. Búfjárræktarlög voru sam-
þykkt árið 1931. en meö þcim
var komið á heildarskipulagi í
kynbótastarfsemi í landinu og
stefnt markvisst að umbótum
í fóðrun búfjárins.
4. Á sviði fjármála voru á þessu
tímabili samþykkt lög um,
Búnaöarbanka íslands áriö
1929 ög um Stofnlánadcild
landbúnaðarins áriö 1962.
5. Loks ætla ég aö nefna Afurða-
sölulögin frá 1934 og lögin um
Framlciðsluráð landbúnaðar-
insfrá 1947. Markmið þessara
tveggja lagabálka er annars
vegar að koma á sem nicstri
hagkvæmni við vinnslu ogsölu
búvara og að tryggja bændum
tilteknar tekjur.
Þetta er sá lagalegi rammi sem
mótaði landbúnaðarstcfnuna allt
fram til ársins 1979. í lagasetn-
ingu þessari virðast felast fjögur
mcgin markmið:
Efling landbúnaðarins til að full-
nægja þörfum þjóðarinnar fyrir
búvörur og tryggja þar meö ör-
yggi hennar.
I ööru lagi er stefnt að því að
tryggja þcim, sem búvörufram-
lciðslu stunda, hliðstæðar tekjur
og aðrar tiltcknar stéttir hafa.
I þriðja lagi er stefnt að auknum
afköstum og hagræðingu til þcss
að stuðla að lægra vöruverði.
í fjóröa lagi felst í stefnunni rík
viðlcitni til þess að viðhalda jafn-
vægi í byggð landsins.
I heild her þessi stefna vott um
stórhug og vtðsýni þeirra manna,
sem mestan þátt áttu í að móta
hana og kjark þeirra til að bregð-
ast við þeim örðugleikum sem við
var að glíma.
Á öllum þessum sviðum hefur
orðið gífurlegur árangur, þótt
takmarkinu hafi ekki að fullu
verið náð, til dæmis að því er
varðar tekjur bænda borið saman
við tekjur annarra stétta.
Stefna þessi ber þess hinsvcgar
vott, að hún mótast af lagasetn-
ingu, sem samþykkt var á nær
þriggja áratuga tímabili og að í
því efni var ekki fylgt neinni
heildaráætlun, heldur brugðist
við aðsteðjandi þörfum og
vandamálum.
Þá er það einkennandi fvrir
þessa lagasetningu hversu cin-
dreginni framleiðslustefnu er
fylgt og hvergi gert ráð fyrir því
að grípa þurfi til framlcióslulctj-
andi aðgerða.
Á það ber þó að líta að á
þessum árum var ríkjandi hér
skortur á öllum helstu landbún-
aðarvörum öðrum en kindakjöti,
og því eðlilegt að tilhugsunin um
framleiðslustjórnun væri mönn-
um fjarlæg.
Þá er enn eitt scm verður
áberandi þegar þessi löggjöf er
athuguð nú en það er að hún er
sniðin við þarfir hinna hefð-
bundnu búgreina nautgripa-, og
sauðfjárræktar, enda voru þær
svo til cinráðar í íslenskum land-
búnaði á þeim tíma.
Um 1960 verða þáttaskil í
íslenskum landbúnaði. Sauðfjár-
ræktin hafði þá náö sér á strik á
ný eftir búsifjar þær sem fjárpest-
irnar ollu og útflutningur kinda-
kjöts var hafinn á ný í vcrulegu
magni. Mjólkurframleiðslan full-
nægði nú einnig þörfum lands-
manna og útflutningur mjólkur-
vara hófst.
t’að ár eru ákvæðin um útflutn-
ingsbæturnar lögfest en það fól í
raun í sér þá pólitísku ákvörðun
aö stefna skyldi að útflutningi á
hluta af búvöruframleiðslunni.
Hafa verður í huga að þá voru
forscndur til útflutnings búvara
allt aðrar en nú þar sem tiltölu-
lega lítilla útflutningsbóta var
þörf.
Þegar 5 árum síðar eða verð-
lagsárið 1965/1966 var útflutning-
urinn kominn yfir 10% markið
og hefur aöeins fjórum sinnum
farið verulega undir það mark
þau 20 ár sem síðan eru liðin.
Framsýnir menn í hópi bænda
bentu þegar árið 1966 á þá hættu
sem þcssi þróun gæti skapað og
aö nauðsynlegt væri að geta
stjórnað framleiðslumagninu.
■ Framsýnir menn í hópi bænda bentu
þegar árið 1966 á þá hættu sem þessi
þróun gæti skapað og að nauðsynlegt
væri að geta stjórnað framleiðslumagn-
inu.
Þessum aðvörunum var ckki
sinnt og benda má á ýmsar póli-
tískar ákvarðanir frá þessu tíma-
bili sem urðu til þess að ýta undir
aukna framleiðslu svo sem
brcytinguna á jarðræktarlögun-
um árið 1965 og breyttar lána-
reglur Stofnlánadeildar og aukin
lánageta árið 1973.
II Stefnubreytingin 1979
Með breytingunni sem gerð
var á lögununt um Framleiðslu-
ráö landbúnaðarins og með
breytingu á jarðræktarlögunum
árið I979 hefst nýr kapituli í
íslenskri búnaðarsögu. Þá er í
■ Það þarf að hafa í huga þegar þessi
staða er metin að í upphafi 8. áratugar-
ins var útflutningur búvara tiltölulega
hagstæður. Þannig fengust 89% inn-
lends heildsöluverðs fyrir dilkakjöt í Sví-
þjóð og 40-50% innlends heildsöluverðs
fyrir ost sem seldur var til Bandaríkj-
anna.
fyrsta sinn opinberlega horfið frá
þeirri eindregnu framleiðslu-
stefnu sem fylgt hafði verið ára-
tugina á undan. Lögin fólu í sér
heimildir til stjórnunar á naut-
gripa- og sauðfjárframleiðslunni
mcð búmarki og skatti á innflutt
kjarnfóður og dregið var úr fram-
lögum til ræktunar og bygginga.
Jafnframt var auknum fjár-
munum beint til uppbyggingar
nýrra búgreina.
Aðdragandi þcssarar stefnu-
breytingar var mjög aukin fram-
leiðsla mjólkur og kindakjöts á
árunum 1970-1978.
Á þcssum árum jókst mjólk-
urframleiðslan úr 100 milljónum
lítra í 120mil!jónirogframleiðsla
kindakjöts jókst úr 11 þús. tonn-
um í 15.500 tonn.
Ástæður þessarar aukningar
má m.a. rekja til aukinnar ný-
ræktar á árunum 1963-1970 og
stóraukinnar grænfóðurræktar
upp úr 1970. Almenn bjartsýni
ríkti meðal bænda á þessum
árum, framkvæmdir við útihúsa-
byggingar voru miklar enda stóð
mönnum þá til boða lánsfé til
slíkra framkvæmda, langt undir
raunvirði peninga.
Það þarf að hafa í huga þegar
þessi staða er metin að í upphafi
8. áratugarins var útflutningur
búvara tiltölulega hagstæður.
Þannig fengust 89% innlends
heildsöluverðs fyrir dilkakjöt í
Svíþjóð og 40-50% innlends
heildsöluverðs fyrir ost sem seld-
ur var til Bandaríkjanna.
Þá er þess að geta að árið 1976
lækkaði verð á innfluttu kjarn-
fóðri verulega vegna niöur-
greiðslna erlendis og átti það
mikinn þátt í aukinni framleiðslu
mjólkur.
Árið 1978 var svo komið að
flytja þurfti úr landi 35% kinda-
kjötsframleiðslunnar og mjólk-
urframleiðslan var 20,3% um-
fram innlendar þarfir.
Samfara þessari miklu aukn-
ingu útflutningsins fór stöðugt
lækkandi það verð sem fékkst
fyrir útfluttar búvörur í hlutfalli
við verð þeirra innanlands. Þetta
stafaði fyrst og fremst af hækkun
verðlags hér innanlands og aukn-
um niðurgreiðslum og útflutn-
ingsstyrkjum á landbúnaðarvör-
ur í nálægum löndum.
Bein afleiðing þessarar þróun-
ar varð svo það að hinar lög-
boðnu útflutningsbætur sem
bændum voru tryggðar frá 1960
nægðu til að bæta upp
útflutningsverð á sífellt minna
magni búvara.
Verðlagsárið 1976/1977 vant-
aði í fyrsta sinn verulega á að
útflutningsbæturnar nægöu til
þess að vcrðbæta allan útllutn-
inginn og var svo næstu 5 verð-
lagsár. Það sem á vantaði var að
hluta brúað meö aukagreiðslum
úr ríkissjóði. með greiðslum úr
kjarnfóðursjóði og með skerð-
ingu á verði til bænda. Þegar
mest vantaði verðlagsárið 1979/
1980 var útflutningsbótaþörfin
17% af heildarverðmæti búvöru-
framleiðslunnar eða 72% um-
fram 10% réttinn.
Forustumönnum bænda var
Ijóst að grundvöllurinn fyrir svo
miklum útflutningi var með öllu
brostinn og ef ekki hefði komið
til viðbótar aðstoð ríkisins hefðu
bændur orðið fyrir stórtjóni. Ef
ekki hefðu fengist neinar viðbót-
ar útflutningsbætur verðlagsárið
1979/1980 hefði samkvæmt
lauslegum útreikningi vantað 20-
25% á launahlut bænda sem
stunduðu nautgripa- og sauðfjár-
rækt.
Forustumönnum bænda var
sem fyrr Ijóst í hvert óefni stefndi.
Samkvæmt áskorun Búnaðar-
þings árið 1977 skipaði þáverandi
landbúnaðarráðherra Sjömanna-
nefndina fyrri til þess að gera
tillögur um stjórnun framleiðsl-
unnar. Nefndin skilaði áliti um
sumarið og aðalfundur Stéttar-
sambandsins gerði þá um haustið
einnig samþykktir um málið.
Landbúnaðarráðherra lagði
svo til breytingar á Framleiðslu-
ráðslögum og jarðræktarlögum
sem byggðu í öllum meginatrið-
um á tillögum þessara aðila.
Hér verður ekki farið nánar út
í einstök atriði er varða laga-
breytingarnar 1979 eða fram-
kvæmd þeirra.
í heild er óhætt að segja að þær
Við segjum nei við f rjálshyggjuskólum
■ Gunnlaugur Ástgeirsson,
menntaskólakennari, átti koll-
gátuna í gær er hann sagði:
„Það dugar ekki að eitt stjórn-
vald vísi á annað.“
Umræðuefnið var uppsagnir
kennara, og af orðum aðstoð-
armanns Ragnhildar mennta-
málaráðherra, Ingu Jónu
Þórðardóttur, mátti helst ráða
að Ragnhildur og ráðuneytið
vildu allt gera fyrir kennara en
hann Albert bara leyfði það
ekki. Að vísu nefndi hún aldrei
Albert á nafn, en blóraböggull
dagsins var fjármálaráðuneyt-
ið.
Eins og kunnugt er orðið
hafa allflestir framhaldsskóla-
kennarar sagt upp störfum frá
og með 1. mars. Aðdragandi
uppsagna þeirra er alllangur.
því eins og Kristján Thorlacius
benti á hafa kjör kennara rýrn-
að um tugi próscnta sl. áratug.
Reyndar gat Kristján bent á
skemmtilegt dæmi máli sínu til
sönnunar.
Fyrir nokkrum dögum var
frá því skýrt í fjölmiðlum að
krónan nú væri jafngild krón-
unni 1972. Menntaskóla-
kennara nokkrum varð þá á að
grafa upp launaseðil sinn frá
1972, en þá var hann að liefja
kennslu. Þá, á byrjendalaun-
um, fékk hann greiddar 40.000
krónur á mánuði en nú með 13
ára starfsreynslu fær hann
24.000 krónur í mánaðarlaun.
Ennfremur kom fram á
fundinum að unr fjórðungur
allra framhaldsskólakennara
stundar einhverja vinnu með-
fram kennslunni, og segir það
sína sögu.
Notalegur fundur
Annars var þessi þjóðmála-
umræða á Gauknum nokkuð
Ijúf og átakalítil. Haraldur
Blöndal var mættur og bjugg-
ust kennarar við einhverjum
athugasemdum frá honum.
Þær komu en voru frekar sak-
lausar og virtist sem ekki fylgdi
hugur máli, og reyndar var
sem Haraldi leiddist.
Kennarar voru í miklum
meirihluta á Gauknum, og á
tímabili svipaði samkomunni
meira til baráttusamkomu en
alvarlegrar umræðu.
Inga Jóna var lítt sannfær-
andi í málflutningi sínum og
Kristján Thorlacius bar allan
svip liins alvarlega þenkjandi
embættismanns. Heimir Páls-
son hafði neista og er gleðilegt
til þess að vita að einhverjir
liafi enn burði tii að ræða
annað en prósentur.
Þá var og mættur einhver
sem, svo notuð séu orð Guð-
mundar Ólafssonar, var með
alþýðuna í munninum og hélt
því m.a. fram að kennarar
hefðu takamarkaðan vinnu-
tíma. Sem betur fer eru slíkar
bábiljur nú að gerast fátíðar.
Frjálshyggjan í skólana
Auk venjulegrar kjaraum-
ræðu bar breytingar mennta-
kerfisins á góma. Inga Jóna
kvað kennara merkilega fljóta
að bregðast neikvætt við „sér-
kennilegum hugrnyndum".
Kontu orð Ingu í kjölfar
þess að einhver lýsti áhyggjum
sínum vegna framkominna
hugmynda um bónuskerfi í
skólum þar sem kennurum yrði
greitt í hlutfalli við þann nem-
endafjölda er þeir treystu sér
til að kenna.
Við þessi ummæli Ingu varð
af almennur hlátur, cn síðan
var hún spurð hvort yrði metið
til Itærri tekna að kenna slakari
eða betri nemendum og varð
fátt um svör.
Einnig komu einkaskólar
mjög inn í umræðuna og virtist
sem allflestir kennarar á staðn-
um væru lítt hrifnir af þeirri
hugmynd.
Frjálshyggjuskólar?
Stephan G. Klettafjalla-
skáld horfði grátandi á eftir
skólapiltum en komst ekki
sjálfur - af því að hann var af
fátæku fólki en þeir af ríku. Er
það þetta sem fólk vill?
Og fyrir þá sem ganga með
alþýðuna í munni og maga og
níða jafnframt skóinn af kenn-
urum og menntakerfinu af ein-
hverjum óskiljanlegum
hvötum, gæti reynst hollt að
kynna sér raunverulega verka-
lýðsbaráttu.
Raunveruleg stéttarbarátta
er ekki einvörðungu barátta
um prósentur heldur einnig
barátta fyrir jafnræði stétt-
anna.
Þar skiptir möguleiki til
menntunar mestu.
Ef menn skoða valdaskipt-
ingu þjóðfélagsins þá er það
fyrsta sern vekur athygli að
allir þeir sem hafa völd í þjóð-'
félaginu hafa menntun allir
þeir sem hafa aðstöðu til að
hafa áhrif eru menntaðir í einu
eða öðru. Að vísu er eitthvert
slangur af þingmönnum og
öðrum áhrifamönnum sem
ekki geta flaggað æðri
menntun, en þeim fer fækk-
andi.
Það er þetta sem margir af
fyrstu baráttumönnum félags-
hyggjunnar áttuðu sig á og
börðust þess vegna ákaft fyrir
jöfnun aðstöðu til menntunar.
Og nú vilja menn taka upp
einkaskóla. Skóla þar sem
skólagjöld gætu numið hundr-
uðum þúsunda fyrirgóða skóla
en sjálfsagt sæi ríkið hinum
fyrir ódýrari skólum eða ó-
keypis.
Er það þetta sem menn vilja.
Að gæði menntunar fari alfarið
eftir því hverjar tekjur foreldra
eru?
Nei, nú er mál að linni
frjálshyggjusókninni. Húnhef-
ur nú þegar sett svip sinn á