NT - 23.04.1985, Qupperneq 8

Þriðjudagur 23. apríl 1985 8
uppgjöf, engin forherðing; heldur
eru bæði Bandaríkjamaðurinn og sá
innfæddi knúðir áfram af viljanum til
að miðla sannleikanum út um víða
veröld og um leið af viljanum til að
koma heilir út úr eldhríðinni. Og þó
- það er ekki bara sannleikurinn sem
hangir á spýtunni. Keppikefli Schan-
bergs og kollega hans, sem súpa
kokkteila á sundlaugarbarmi á meðan
Khmerarnir rauðu ausa sprengjum
yfir Phnom Pehn, er náttúrlega líka
að vera fyrstir, bestir, nákvæmastir í
kapphlaupinu um lesendurna heima
fyrir.
Þeirrar spurningar er líka spurt
hvort þessi miskunnarlausi cltinga-
leikur við fréttaefni geti ekki gengið-
út í öfgar. Eftirsókn Schanbergs eftir
fréttum verður þess beinlínis valdandi
að Dith Pran situr eftir í klóm morð-
ingja og böðla og má teljast heppinn
að sleppa lifandi að lokum en Schan-
bcrg kemst undan með þá nagandi
spurn hvort hann hafi brugðist þess-
Það er kannski ekki síst að þær renni
á mann þessar tvær grímur þegar
maður hefur spurnir af æsilegu líli og
starfi érlendra fréttamanna sem
leggja ;í sig ómælda hrakninga og
harðræði til að þcfa uppi einhverja
Iréftina, sem síðan skekur liinn læsa
heim; bcrjast við skáeygöa óbóta-
menn, sighi í cintrjánungi upp Mek-
ongfljót eða Amazon, múta sér leiö
inn í forboðin guðshús einhvers ofsa-
trúarflokksins, ríða í kjölfár sigrandi
hcrjii inn í fallnar borgir og cru jafn
heimavanir hvort heltlur er í bakher-
bergjum Hvíta hússins eða á börun-
um illræmdu í Bankok.
Þessi lysing gæti reyndar átt viö um
þann mikla kappa lndiana Jones, en
hún gæti líka - allávega svona hér-
umbil - átt við um aðra vinsæla
söguhetju í nýlegum llollywood-
myndum, neftiilega téðan blaðamann
sem lil'ir og hrærist í hringiöu téöra
heimsviðburða.
Ilollywood á sér reyndar gamla
steríótýpu sem reynst hefur býsna
lífseig; blaöamanninn sem situr í
þykku reykskýi, með kamclinn laf-
andi í munnvikinu. óblandaö viskí í
skítugu vatnsglasi, órakaður og ósof-
inn í krumpuðum jakkafötum, bindiö
útá lilið og kærastan síkvartandi yfir
því aö hann Itafi aldrci tíma. Og þaö
þarf varla að taka það fram að hún er
rétt í burðarliðnum fréttin sfóra sem
hann ætlar að skjóta á loft þra'ft fyrir
mótblástur og þvinganir linkulegs rit-
stjóra og gerspilltra stjórnmála-
manna, sem heita öllum hugsanlegum
óþverrabrögðum til að gera hann
óskaðlegan; þarna situr hann á dimm-
um kontór og lemur glóðheit orð í
gamlan Remington-ræfil, helst með
tveimur puttum; músíkin svellur
Ltpp....
Hver þekkir ckki kvikmyndablaöa-
menn af þessu tagi, líklega leikiia af
gömlum Hollywood-nöglum á borð
við Humphrey Bogart eða Jimmy
Stewart. Víst er þetta gömul klisja og
líkast til að einhverju leyti sköpuð af
blaðamönnum í því skyni að gylla
starfið.
I einhverjum rassi heimsins
Dáðlaus og flatneskjulegur sam-
tími lýsir eftir hreinlyndum hetjurn
sem hann finnur ekki lengur í licrs-
höfðingjum, stfiðsmönnum, stjórn-
málaieiðtqgupt og varla í löggunni
hcldur.JQg nú er það blaðantaðurinn
sem ef .áTt.ur kominn á krcik á hvíta
tjaldijiúé.kannski svolítið öðruvísi en
göfnJu syarthvítu töffararnir, cn þó í
gruníjvjijlaratriðuni santur við sig:
þ'rautséigurj næstum fletiiaus, áræð-
inn-og ódeigur í sókn sinni eftir
sanriíeíkanum. I hinum nýja búningi
er þetta yfirleitt blaðamaður, sjón-
varpstréttaritafí eða Ijósmyndari í ein-
hverjum rasSi heimsins þar sem allt er
,í háalofti og géngur á með byltingum
og styrjöldum. Oft er þetta fegruð og
rómantísernð niynd, en stundum
kemst.hún býsna nálægt raunveru-
leikanum
Nýlégf dæriii um slíkt er kvikmynd-
un The Killing Fields sem nú er sýnd
í Háskólabíói. Hún gerist í Kamb-
■ Uppsláttarfréttir um morð, kynlíf
og ofbeldi; Edward G. Robinson í
hlutverki sorpblaðsritstjóra.
um: dygga vini sínum. Pran er hins
vegar fyrirgefningin og umburðar-'
lyndið uppmálað og skiíur að Schan-
bérg er maður sem leggur allt undir
til að ná árangri í sínu starfi.
Alheimssamviskan
Þörf kvikmyndanna fyrir hetjur er
óseðjandi og blaðamaðurinn hæfir að
mÖfgu leyti tíðarandanum einsog
kjaftur skel. Samanborið við flesta
meðbræður sína er hann tiltölulega
frjáls og óháður, líklega heldur eirð-
tirlaus sál, og það er honum ekki síst
tiljjtekna að hann getur tekið að sér
hltitverk eins konaralheimssamvisku,
sem vinnur ósleitilega að því að
aðjjúpa hverslags valdníðslu, spill-
ingu og heimsku. Heimurinn verður
allfitf flóknari og flóknari. tilgangur-
inu • helgar ýmis óvönduð meðul,
mörkin milli þess sem menn telja rétt
og:-rangt verða stöðugt óskýrari -
þaqferu sumsé ekki til neinir góðir
gai|ar lengur og varla neinir vondir
hcltíur. En grundvallarreglur bíó-
bláðamannsins eru tiltölulega einfald-
ar: og vekja góðar kenndir; hann
heldur með réttlætinu og er á móti
rariglætinu...
Það eitt að söguhetjan er blaða-
máður er svosem engin trygging fyrir
góðqm kvikmyndum. Eftilvill var
fullþykkt smurt á hetjuskapinn þegar
bók þeirra Woodwards og Bern-
steins. All thc Presidents Men, var
kvikmynduð með Robert Redford og
Dustin Hoffmann í aðalhlutverkum.
Þessum tveimur hetjum hinnar
..nýju" blaðamennsku gekk auðvitað
gott- eitt til, það var sjálft siðgæði
bandarískra stjórnmála sem var í
■ „Þrautseigur, næstuni flekklaus, áræðinn og ódeigur í sókninni eftir
sannleikanum“; Sam Waterston í hlutverki Schanbergs fréttamanns í
The Killing Fields.
■ „Bláeygir heiðursmenn, sem ein-
settu sér að veita siðgæðinu uppreisn
æru“; Redford og Hoffinann sem
Woodward og Bernstein.
ódíu á miklum hörmungartímum og
segir söguna af Sidney Schanberg,
fréttamamii New York Times, og
innfæddum túlki hans og hjálpar-
kokki, Ditli Pran. Auk þeirra kemur
við sögu hópur blaðamanna víðs
vegar að úr heiminum - allir talsvert
kaídhamraðir kappar. Kvikmyndin
byggir á frægri grein Schanbérgs um
vináttu og dapurlegan aðskilnað
þeirra Dotlis Pran. en Schanberg
slapp naumlega frá Kambódíu áður
en Rauöu Khmerarnir dundu yfir
eins og englar hefndarinnar á meðan
Ditli Pran mafti sæta rniklu harðræði
í fjögur ár og var talinn af. Þessari
miklu, og að mestu leyti sönnu,
örlagasögu er lýst á mjög sannferðug-
an hátt og áhorfandanum hvergi hlíft
við Ijótri ásýnd stríðsins og kúgunar-
innar. Þeir félagarnir láta einskis
ófreistað til að ná í frambærilega
frétt, helst forsíðuuppslátt; þeir
brjóta sér leið á vettvang með fortölum
og mútum, standa í stappi við herfor-
ingja sem vilja heyja sitt stríð í felunr
og hifa ekki hugfallast þótt sprengj-
urnar bókstaflega dynji á hausa-
mótunum á þeim.
Uppgjöf eða forherðing
Þær eru fleiri myndirnar sem fjalla
um stríðsfréttaritara við svipaðar
kringumstæður. Fyrir fáeinum árum
gerði Ástralíumaðurinn Peter Weir
kvikmyndina The Year of Living
Dangerously, scni fjallar um það
hvernig ungur blaðamaður upplifir
valdarán Sukarnos í Indónesíu árið
1965. í The Killing Fields eru það
heimsviðburðirnir sem reyna á þanþol
vináttu tveggja ólíkra mana, en í The
Year of Living Dangerously er grunn-
tónninn hugsjónir og fagrar væntingar
sem stangast á við napran og fláttsam-
an raunveruleika. Svipað er uppi á
teningnum í kvikmynd sem þýski
leikstjórinn Volker Schlöndorff gerði
um svipað leyti urn vígvöllinn í Beir-
út, sem þáyjíktist helst viti á jörðu.
Þar erþaðsjónvarpsfréttamaður sem
lætur hugfallast andspænis: ógnum
illskiljanlegs borgarastríðs.
Þetta þema er reyndar algengt í
nýlegum myndum sem hafa blaða-
mennsku í brennidepli; uppgjöfin
frammi fyrir grimmum og hérumbil
óskiljanlegum raunveruleika. Vistin í
hringiðu atburðanna er keypt dýru
veröi og tekið veð í sálarheill þolend-
anna; afborgunin er svo annað hvort
uppgjöf og örvænting ellegar kald-
lyndi og forherðing, kýnísismi.
í The Killing Fields er reyndar
sleginn annar tónn. Þar er engin
■ Þaö er kannski engin furða að okkur blaðamönnunum íslensku þyki hlutskipti okkar á köflum
dálítið dauflegt; oftast nær er starf okkar fólgið í eilífum slímusetum við símann eða ritvélina, eltingaleik
við lítilsiglda stjórnmálamenn og hrokafulla embættismenn eða baráttu við að verjast ágangi
umtalsþyrstra sveitastjóra, menningarfrömuða eða kaupahéðna. Já, fréttaefnin eru stundum smá og
afraksturinn tómur tittlingaskítur, finnst manni. Það gerist aldrei neitt á þessu guðsvolaða landi, er
viðkvæðið, þetta er agúrkutíð sem engan endi tekur. En vitaskuld eru þessi smámál, sem ég svo kalla,
stórmál sem brenna á einhverju broti eða brotabroti þjóðarinnar - hvort sem verið er að reisa
v'^hyggingu við elliheimilið á Dritvík, leika Ævintýri á gönguför austur í Hreppum eða opna árlegan
kökubasar kvenfélagsins Ein sit ég og sauma.
En samt - þetta er ekki það sem okkur blaðamennina dreymir um í okkar villtustu hetju- og
heimsfrægðarórum.
Bakherbergi Hvíta hússins
og barirnir í Bangkok
— nú er það blaðamaðurinn sem
er orðinn hetja I Hollywood