NT - 30.04.1985, Blaðsíða 6

Þriðjudagur 30. apríl 1985 6
■ Framfarir á sviði gervifrjóvgunar hafa orðið mjög
örar undanfarinn áratug og í dag stöndum við frammi fyrir
nýjum og óvæntum möguleikum á því sviði. Möguleikum
sem bæði kalla á siðfræðilega og lagalega umræðu. Það er
til dæmis alveg innan marka læknisfræðinnar í dag að
skapa venjulegt heilbrigt barn sem að standa hvorki meira
né minna en fímm einstaklingar, og eru þá læknarnir ekki
taldir með. Eitt foreldrið er konan sem gengur með barnið, v
tveir aðrir einstaklingar eru hinir erfðafræðilegu foreldrar
þess, leggja til sæðið og eggið, sem læknar frjóvga og koma
síðan fyrir í legi móðurinnar, og að lokum má svo teija
hina raunverulegu foreldra barnsins, þá sem það ala upp.
Fólk sem getur ekki eignast barn með venjulegum hætti,
skipulagði allan þennan feril, tekur barnið til sín og kallar
sitt.
Þetta hugsanlega barn, sem
e.t.v. er þegar til, í skjóli
leyndar, væri afrakstur þeirrar
byltingar í sköpun mannlegs
lífs, sem nú er í burðarliðn-
um. Með hraða sem skelfir
marga en vekur aðdáun ann-
arra eru læknar og rannsóknar-
menn víðsvegar um jarðar-
kringluna að ná valdi á þessu
viðfangsefni sem brýtur öll
venjuleg lögmál og gengur á
skjön við allt hefðbundið sið-
ferði.
Nú eru sjö ár síðan fyrsta
tilraunaglasabarnið leit dags-
ins Ijós á breskum spítala.
Viðbrögð manna voru misjöfn
og sumir þóttust kenna að tími
Stóra Bróður væri að ganga í
garð. Og ef við berum þetta
saman við það sem hægt er að
framkvæma í dag, bæði egg og
sæði utanaðkomandi, frosin
fóstur og jafnvel hægt að
stjórna erfðum er litla stúlkan
sem fæddist fyrir sjö árum
mjög saklaust fyrirbrigði. Yfir
eitt þúsund tilrauna-glasabörn
eru á lífi núna og að minnsta
kosti tvö hundruð og fimmtíu
þúsund börn um allan heim
eiga tilveru sína gervifrjóvgun
að þakka, þar sem sæði er
fengið úr öðrum karlmanni en
félagslegum föður. Þetta er
orðið daglegt brauð ef svo má
segja og eftir því sem fnögu-
leikum fjölgar hafa lögfræði-
legar, siðfræðilegar og læknis-
fræðilegar spurningar hrannast
upp, spurningar sem engum
datt í hug fyrir áratug síðan
hvað þá meir.
Skynsamlegt í heimi sem
þegar er yf irfullur af fólki?
Hver er grundvöllur lífsins
og hvar byrjar það er aldagöm-
ul spurning sem mótar alla
umræðu um getnaðarvarnir og
fóstureyðingar, en eðli málsins
samkvæmt rekur hver spurning
aðra þegar um er að ræða
framleiðslu á mannverum og
vísindin eru mjög að opna þar
Gervifrjóvgun - vekur upp læknis
fræðilegar, lagalegar, siðfræði-
legar og trúarlegar spurningar
allar gáttir möguleika. Og
spurningar vakna. Er barn sem
frjóvgað er í glasi eitthvað
öðruvísi en barn sem er búið
til í hjónasæng. Á að leyfa að
ein kona gangi með fyrir aðra?
Hvað gerist ef barnið fæðist
vanheilt andlega eða líkam-
lega? Hefur sæðisgjafi ein-
hverjar skyldur eða réttindi
gagnvart hugsanlegu afkvæmi?
Eiga öll hjón- kynhverfir menn
eða einstaklingar að hafa rétt
til þess að framleiða börn með
öllum ráðum? Er einhver
skynsamleg ástæða til þess að
eyða milljónum í að skapa
börn í heimi sem er þegar
yfirfullur af fólki? Ættu ríkis-
stjórnir að koma skipan á hina
nýju tækni og ef svo er,
hvernig? Ætti að setja takmörk
á stöðugt umfangsmeiri til-
raunir á þessu sviði?
Hvað sem líður svörum við
þessum flóknu spurningum er
það víst að tæknifrjóvgun á
eftir að fara vaxandi. Rómversk
kaþólska kirkjan er andsnúin.
Hún hefur ekki bætt mann-
fjölgunarkenningu án kynlífs
við hina gömlu reglu sína að
vera á móti kynlífi ef tilgangur-
inn er ekki mannfjölgun. Engu
að síður er krafan um þessa
Á
Atvinnuleysi - hrikalegt mannlegt vandamál
■ Þeir íslendingar sem eru
fæddir eftir kreppu eru svo
gæfusamir að þekkja aðeins
vofu atvinnuleysisins af
afspurn. Að vísu eru frá þessu
undantekningar staðbundnar
og tímabundnar einkum um
landsbyggðina og um land allt
á síðustu árum viðreisnar, en
óhætt er að segja að við höfum
verið lausir við varanlegt at-
vinnuleysi. Það er mjög dýr-
mætt einkum í ljósi þess að allt
í kringum okkur, víðast hvar í
hinni gömlu Evrópu, er at-
vinnuleysi orðið varanlegt
ástand. Helstu stórveldi þess-
arar hnignandi álfu standa nú
frammi fyrir því að atvinnu-
leysi er orðið óaðskiljanlegur
þáttur hagkerfisins og þeir sem
atvinnulausir eru árum saman
eru orðnir að sérstökum þjóð-
félagshóp.
Þannig lesum við í nýjustu
Evrópuútgáfu af Newsweek að
störfum hafi ekkert fjölgað í
Evrópu síðan 1975 og að í
álfunni séu nú 18 milljónir
atvinnulausar eða 12% af
vinnuaflinu. Búist er við að
tala þessi verði komin upp í 20
milljónir í lok næsta árs. At-
vinnuleysi er þannig greinilega
orðið varanlegt ástand og farið
er að bera á nýjum lausnum
eins og þeim að stytta vinnu-
vikuna og að neyða fólk á
eftirlaun miklu fyrr en nú
tíðkast.
Hrikalegt mannlegt
vandamál
Það er freistandi að skoða
nokkrar frekari staðreyndir
um þennan mikla vágest sem
sest hefur að í þeirri Evrópu
sem svo vonglöð horfði fram á
veginn á 6. og 7. áratugnum.
Það má ekki líta á atvinnu-
leysi eingöngu sem efnahagslegt
vandamál, það er fyrst og
fremst hrikalegt mannlegt
vandamál. Þeim atvinnulausa
líður líkt og þeim útskúfaða.
Hann fær ekki að vera fullgild-
ur þátttakandi í samfélagi
manna. Það er ekki þörf fyrir
hann og því má líkja atvinnu-
leysi við hina þyngstu refsingu
sem beitt er í ýmsum frum-
stæðum samfélögum.
Þriðjungur af atvinnulausum í
Bretlandi er undir 25 ára aldri
og margir hafa aldrei fengið
vinnu. I Frakklandi lifir hálf
milljón, og fjölskyldur þeirra á
fjórum dollurum á dag. Súpu-
eldhús hafa opnað aftur í fyrsta
sinn síðan á 6. áratugnum og
áætlað er að heimilislausir séu
um 22. þúsundir.
Eftirlaunaaldur fer
lækkandi
Eitt það alvarlegasta í þessu
dæmi er það að þrátt fyrir betri
heilsu og meira þrek fólks upp
eftir öllum aldri, þá fer eftir-
launaaldur stöðugt lækkandi.
Ráðstafanir ríkisstjórnar hafa
beinst að því að bjarga málum
ungra atvinnuleysingja og sá
sem verður atvinnulaus á sex-
tugsaldri getur ekki búist við
að fá vinnu upp frá því. í
Hollandi t.d. er hver sá sem
náð hefur fimmtíu og átta og
hálfs árs aldri strikaður út af
listum yfir atvinnulausa og
settur á eftirlaun.
Við höfum ekki enn þurft að
horfa upp á þessi ósköp, en við
skyldum hafa það í huga að
„hóflegt" atvinnuleysi er talinn
nauðsynlegur fylgifiskur hins
frjálsa markaðssamfélags sem
frjálshyggjan stefnir að, enda
segja postular hennar að á
íslandi sé dulið atvinnuleysi
þ.e. að svo og svo margir séu
við störf sem ekki séu þjóð-
hagslega hagkvæm. Það þýðir
að sjálfsögðu að í hámarks-
afraksturssamfélaginu yrðu
slík störf lögð niður og þeir
sem hafa gegnt þeim sæu opn-
ast framtíð sem fælist í því að
sækja atvinnuleysisbætur viku-
eða mánaðarlega.
Það illgresi sem að
lokum fellir
Við höfum á undanförnum
misserum horft upp á versn-
andi lífskjör, erfiðleika í at-
vinnulífi o.s.frv. Við ættum að
vera vel á verði við að hafna
öllum lausnum sem byggja á
því að einhverjir meðal okkar
verði atvinnulausir, því að það
er eitt hið versta böl sem
gengið getur yfir mannlegt
samfélag. Þjóðfélagið á að
gæta hagsmuna allra í þessu
tilliti, má ekki hugsa út frá
meðaltalstölum. í atvinnuleysi
leynist það illgresi sem að lok-
um fellir hvert samfélag sið-
aðra manna.
Sænskir biskupar
um kynhverfa
Sjónvarpið flutti okkur í
fyrrakvöld fréttir af því að
flestir biskupa sænsku kirkj-
unnar teldu hátterni kyn-
hverfra manna ekki samræm-
ast því sem kristnum mönnum
væri leyfilegt. Að vísu hafði
Stokkhólmsbiskup haldið hinu
gagnstæða fram og talið að
umbyrðarlyndi og kærleikur
væri aðall kristninnar og allir
væru þar jafn verðugir án tillits
til þeirra kynlífslangana sem
náttúran hefði úthlutað þeim.
En um hvað snýst málið? Mál-
ið snýst um það að í lögbók
ísraelsþjóðarinnar, og það er
einkum þriðja Mósebók, er
útlistað í ítarlegu máli hvað
má og hvað ekki í hinu forna
samfélagi ísraela. Lögin eru
mjög misgömul, flest af þeim
þó væntanlega skráð fljótlega
eftir 1000f. Krist. Þarnakennir
svo sannarlega ýmissa grasa,
morðingja skal grýta, frum-
burðum skal fórna, blóðs skal
ei neyta, konur sem alið hafa
barn skulu settar í einangrun
mikla og færa presti sínum
sauðkind að henni lokinni,
ákvæði eru um brennifórnir,
matfórnir, heillafórnir, synda-
fórnir. Ströng refsiákvæði eru
og við hverskonar kynlífi utan
og jafnvel innan hjónabands
og þannig mætti æra óstöðugan
með því að tíunda öll þau lög
sem til urðu á árþúsunda veg-
ferð ísraelsþjóðar og Biblían
geymir.
Tvennskonar lög
Niðurstaða guðfræðinga
hefur í gegnum aldirnar fyrst
og fremst verið sú að lögum
þessum mætti skipt í tvennt.
Annars vegar þau lög sem
væru fyrst og fremst miðuð við
ísraelsþjóðina á tilteknum
tíma og stund. Hins vegar lög