NT - 01.09.1985, Blaðsíða 7

NT Sunnudagur 1. seplember 7
> Ingólfur Davíðsson grasafræðingur
er einn afþessum körlum, sem setja svip
á bæinn. Hann fer fótgangandi allra
sinna ferða og þó svo að hann fari ekki
hratt yfir kemst hann þangað sem hann
ætlar.
Eins og lesendum er kunnugt skrifaði
Ingólfur fasta pistla í blaðið um árabil en
þá kallaði hann „Byggt og búið í gamla
daga." Alls urðu þetta á fimmta hundrað
greina um gamlar byggingar og búskap-
arháttu auk þess sem hann skrifaði
reglulega þætti um sérgrein sína, grasa-
fræði.
Sem vísindamaður hefur hann rutt
brautina á margan hátt, skrifað fjölda
bóka og unnið að merkum rannsóknum
á sviði útbreiðslu jurta á íslandi og
jurtasjúkdóma.
Við hittum þennan aldna fræðaþul í garðinum
heima hjá sér og fengum hann til að líta örlitla
stund yfir farinn veg.
Hann tekur málaleitan okkar vel. Virðist hafa
nægan tíma og kann þá list að segja frá. Sá
sem hlustar verður þátttakandi í sögunni og hún
rennur upp skýr og lifandi. Hann segir okkur frá
æskuheimili sínu, Stóru-Hámundarstöðum á
Árskógsströnd. Búinu stýrðu faðir hans,
hreppsstjórinn Davíð Sigurðsson og kona hans
María Jónsdóttir.
„Pabbi fór oft með okkur systkinin til að tína
jurtir. Hann var vel heima í grasafræði frá því
hann var í Möðruvallaskóla hjá Stefáni Stefáns-
syni. Ég man að hann sagði að það væri óþarfi
að segja nöfnin á plöntunum oftar en einu sinni.
Það ætti að vera nóg til að við myndum þau.
Það varð okkur kappsmái að þekkja plönturnar
og nöfn þeirra. Mamma sagði okkur líka til og
ég er viss um að þarna kviknaði áhugi sem
hefur svo lifað með mér alla tíð. Þetta varð hluti
af lífi manns, sem annars var enginn dans á
rósum. Það var unnið myrkranna á rnilli."
Ingólfur talár enn með sterkum norðlenskum
hreim. Hann á auðvelt með að hverfa aftur til
æskuáranna og segist muna atvikin skýrt, rétt
eins og þau hefðu gerst í gær. Hann segirokkur
frá Árskógsströndinni, fjöllunum og firðinum
með útsýni til Hríseyjar og lengst í norðri sést
Grímsey í hillingum. Hann segist hafa unað sér
tímunum saman við bæjarlækinn sem barn og
fylgst með lífinu í honum að ógleymdum
jurtunum sem alltaf voru í uppáhaldi, og eru
lifandi rétt eins og við.
„Þegar ég hugsa til baka þá finnst mér
einhvern veginn að mér hafi aldrei leiðst hvort
sem það er nú satt eða ekki. Ég þótti skapgóður
og gat verið einn án þess að láta mér leiðast.
Það var líka alltaf eitthvað, sem hægt var að
hafa fyrir stafni. Á Hámundarstöðum var tvíbýii
og stór krakkafloti og því oft mikið um að vera.
Á vetrum vorum við á skíðum og það var sagt
að krakkarnir á Árskógsströndinni hefðu fæðst
með skíðin á löppunum. Við fórum líka á
skíðum í skólann en það gat verið um klukku-
tíma ferð. Mörgum árum síðar lá leiðin til
Akureyrar í menntaskólann. Þá bjó ég á heima-
vist og það var skemmtilegur tími. Sigurður
Guðmundsson var skólameistari og í gildi
strangar reglur. Við máttum til dæmis ekki fara
út af vistinni eftir klukkan tíu á kvöldin. Ég var í
öðrum árganginum sem skólinn fékk leyfi til að
útskrifa sem stúdenta og við vorum sjö saman
og haldið hópinn síðan. Við höfum öll fengið að
njóta langra lífdaga og aðeins tveir úr hópnum
fallnir frá og það nýlega.
Akureyringum var vel til skólans, það þótti
vinningur að hafa hann og auðvitað fundum við
til okkar námsmennirnir. Stúdentsprófið var líka
meira í þá daga en það er nú. Á vistinni var
auðvitað bannað að vera með vín og reykingar
ekki vel séðar því húsið var úrtimbri. Félagslífið
þætti ef til vill ekki mikið miðað við kröfurnar í
dag en einu sinni til tvisvar í mánuði voru
svokölluð kaffikvöld þar sem einhver var fenginn
til að halda tölu og síðan var dansað og sungið
á eftir. Við héldum líka sérstök böll og þá máttu
nemendur bjóða með sér einhverjum utanað-
komandi.
Sigurður skólameistari var orðlagður kennari
og það voru fleiri afbragðs kennarar við skólann
til dæmis Guðmundur Bárðarson og Guðmund-
ur Hannesson svo einhverjir séu nefndir. Skóla-
vistin varð heldur ekki til að minnka áhugann á
náttúrufræði því ég las allt sem ég komst yfir í
þeim efnum.
Vorið 1929 útskrifuðumst við sem stúdentar
og þá sótti ég um inngöngu í Kaupmannahafn-
arháskóla. Ég var svo heppinn að hljóta stóra
styrkinn, sem svo var kallaður, en hann var
veittur fjórum íslenskum stúdentum, þremur að
sunnan og einum að norðan. Það sem ég held
að hafi gert út um þetta var það að ég ætlaði í
náttúrufræði en sá sem bestu einkunnina hafði,
Jón Sigurgeirsson, hugði á málanám og það
hefur ekki verið talið eins nauðsynlegt. Svo
hjálpaði það líka til að kennararnir, sem lögðu
með okkur, töldu að fjarhagsaðstæður minar
væru þannig að ég þyrfti meira á þessu að
halda. Styrkurinn var hundrað krónur á mánuði
og dugði fyrir herbergi og lélegu fæði. Þetta var
samt stórkostleg hjálp og gerði það að verkum
að ég gat haldið utan um haustið.
Ég man eftir því að pabbi spurði mig að því
hvort ég kviði fyrir að fara til Danmerkur en ég
sagði honum að ég hlakkaði til og varð hann
náttúrlega ánægður að heyra það. Foreldrar
mínir komu með mér inn á Akureyri til að útbúa
mig og það sem lagt var með mér voru aðallega
föt.
í Ijóðabók sinni Vegferðarljóð sem út kom
árið 1973, minnist Ingólfur foreldra sinna meðal
annars á eftirfarandi hátt:
Man ég þína mjúku hönd,
mildi og hollráð gefin.
Frá þér út í fjarlæg lönd
fékk ég móðurbréfin.
Maður þú ert aldrei einn,
átt þér félagsbróður,
ef þér fylgir hlýr og hreinn
hugur góðrar móður.
Horfinn er mér sjónum
horskur faðir.
Sofnaði gamall
saddur lífdaga.
Hafði starfað
af allri orku
allt frá æsku
til ellistunda.
Ungur hlúði að hríslum í reit
- nú kvaka þar fuglar á kvisti. -
í elli blindur um bjarkarlauf
þreifaði hlýjum höndum.
Ingólfur segir okkur að sporin um borð í
farþegaskipið (sland hafi verið létt en með því
skyldi hann fara til Kaupmannahafnar. Um borð
hitti hann gamlan kennara sinn Guðmund
Bárðarson jarðfræðing og var hann að fara utan
til að halda fyrirlestra um jarðfræðirannsóknir
sínar.
„Guðmundur lagði mér ýmsar lífsreglur á
leiðinni og þótti mér stuðningur að hafa hann
með mér í þessari fyrstu langferð minni. Ferðin
gekk nokkuð öðruvísi en ætlað hafði verið, því
hafís lá fyrir Norðurlandi og varð skipið að fara
austur fyrir land á leið sinni til Reykjavíkur. Við
vorum rúma tíu daga á siglingu til Kaupmanna-
hafnar. Þegar út kom og ég virti fyrir mér
heimsborgina þá fannst mér hún óneitanlega
ógnvænleg við fyrstu sýn. Göturnar og húsin
minntu mig á klettagjár og ég klifraði upp í alla
turna sem ég komst í til að geta séð yfir.
Flatlendið hafði svona áhrif á mig.
Mér gekk heldur ekkert allt of vel að skilja
málið í byrjun. Að vísu hafði ég lært dönsku í
skóla og reyndar einnig svolítið af dönskum
sjómönnum sem bjuggu heima um tíma. Þeir
höfðu strandað skipi sínu skammt frá bænum
og tveir þeirra dvöldust hjá okkur og ég babblaði
mikið við þá.
Veganestið að heiman dugði mér skammt en
svo kom þetta auðvitað smám saman og það
fyrr en mig grunaði. Samferðamaður minn og
kennari Guðmundur Bárðarson hjálpaði mér að
finna herbergi og frúin, sem leigði út herbergið
var svo vinsamleg að bjóða mér upp á kaffi til
sín á kvöldin og lét þá unga dóttur sína sitja meö
okkur til borðs og skyldi hún kenna íslendingn-
um málið.“
Dvölin í Danmörk átti eftir að hafa afgerandi
áhrif á vegferð Ingólfs. Fyrir utan það að verða
fulínuma í grein sinni grasafræði, kynntist hann
danskri stúlku Agnes Marie Ingeborg sem síðar
varð kona hans og lífsförunautur. Þegar hann
minnist Hafnaráranna færist kankvíslegur svip-
ur yfir andlitið.
„Þetta voru skemmtilegir tímar og lífið brosti
við manni. íslensku stúdentarnir héldu hópinn
og sumir gengu reyndar svo rösklega fram í því
að þeir kynntust ekki Dönum neitt að ráði. Ég
var þó ekki í þeim-hópi því auk þess að vera í
háskólanum ferðaðist ég töluvert um vegna
námsins og kynntist því fólki víðs vegar í
landinu. Það var í einni slíkri ferð sem ég
kynntist Agnesi.
Á þessum árum léku sterkir pólitískir vindar
um íslensku námsmennina. Við hittumst reglu-
lega og ræddum málin. Oft voru fengnir fyrir-
lesarar til að fjalla um eitthvað málefni sem var
ofarlega á baugi og þá gjarnan einhverjir að
heiman sem þekktu til mála og voru á ferð í
höfuðborg ríkisins. Ég var alltaf frekar til vinstri
en þarna voru margir sem höfðu oftrú á komm-
únismanum. Menn hreinlega sáu ekkert annað.
Ég býst við að það hefði mátt flokka vin minn
Sverri Kristjánsson í þann flokk. Það var
reyndar einhver sem spurði hann af hverju hann
flytti ekki til Rússlands þar sem hann væri svona
hrifinn af systeminu þar eystra. Sverrir sem
kunni vel að svara fyrir sig sagði að bragði að
honum þætti betra að hafa vini sína í svolítilli
fjarlægð frá sér.“
Það tístir i sögumanni okkar.
„Eg kynntist líka Jóni Helgasyni vel á þessum
árum. Hann bauð okkur löndunum oft heim til
sín og mér er næst að halda að hann hafi í
mörgum tilvikum verið í sama hlutverki og nafni
hans Sigurðsson forðum. Jón er stórgreindur
maður og mikill vinnuþjarkur. Hann er líka
meinfyndinn og gerði stundum í því að láta aðra
halda að hann væri hálfgert gerpi. Þá var hann
að leiða menn út á hálar brautir jafnvel til að
sýna fram á hversu vitlausir þeir væru.
Ég man eftir því að Jón sagði um Ijóðin mín
að þau væru góð fyrir þá sem ekki krefðust
mikillar heimspeki. Svona gat hann verið mein-
glettinn. Þetta gerði líka það að verkum að það
voru sumir beinlínis hræddir við hann.
Þegar ég lít tii baka þá finnst mér að meðal
okkar stúdentanna hafi lifað andi þeirra Jóns
Sigurðssoar og Jónasar. Maðurfann á einhvern
hátt fyrir nálægð þeirra. Það var líka mikið gert
að því að syngja Ijóð Jónasar en einhvern
tímann brá svo við að ákveðinn hópur var
hættur að taka undir þegar lagið vinsæla „Hvað
er svo glatt...“ var sungið. Þegar farið var að
spyrja hverju það sætti að menn tækju ekki
undir þá sagði einhver sem orð hafði fyrir
hópnum að þeir hefðu frétt það að þetta lag væri
í uppáhaldi hjá Heimdellingum á íslandi og það
þótti auðvitað ekki nógu gott. Svona gat pólitíkin
tekið á sig margar myndir.“
Heimsborgin Kaupmannahöfn glapti líkafyrir
mörgum. Það voru svo mikil viðbrigði aö koma
úr sveitum landsins hér heima og þangað út.
Þetta ruglaði menn í r í minu og ófáir flosnuðu úr
námi þó svo þeir væru ágætir námsmenn. Mér
tókst þó að halda mínu striki en oft var ég
haldinn heimþrá. Ég tók mest eftir þessu á vorin
þegar maður vissi að vorannirnar væru hafnar
heima.“
Ingólfur lauk magistergráðu við Kaupmanna-
hafnarháskóla árið 1936 með grasafræði sem
aðalgrein og fluttist þá með konu sinni heim til
íslands. Við spurðum hvernig fjölskyldan hefði
brugðist við því þegar það fréttist að hann væri
að koma heim með danskan kvenmann.
Viðmælandi okkar brosir góðlátlega og strýk-
ur hendinni um höfuð sér rétt eins og feiminn
skólastrákur.
„Þau tóku því vel þegar þau fréttu aðhún væri
ekki rík kaupmannsdóttir og mönnum létti þegar
það kom í Ijós að hún væri vön vinnu.“
Ingólfur og Agnes settust að í Reykjavík þar
sem hún fór að kenna vefnað og hann fór að
vinna að rannsóknarog kennslustörfum. Lengst
af hefur hann unnið sem sérfræðingur við
Atvinnudeild Háskólans og síðar arftaka
hennar, Rannsóknarstofnun landbúnaðarins.
Hann hefur gegnt fjölda trúnaðarstarfa í gegn-
um árin og síðast en ekki síst hefur hann eins
og áður segir ritað margar bækur í sérgrein
sinni.
Þeir eru einnig orðnir fjölmargir nemendurnir
sem Ingólfur hefur kennt fræðin um jurtirnar,
sem honum eru svo hugleiknar. Þó árin séu
orðin 82, sem hann á að baki, er hann enn að.
Um þessar mundir vinnur hann að riti um
nytjajurtir að fornu og nýju og segist fara
snemma á fætur eins og hann hefur alltaf gert
síðan hann var smali á Árskógsströnd.