NT - 06.11.1985, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 6. nóvember 1985 9
Ég held að mörgum hafi brugðið í
brún nú á dögunum þegar það kom í
fréttum, að kostnaður við undirbún-
ing að Fljótsdalsvirkjun væri orðinn
610 millj. kr. og vaxtakostnaður á ári
væri 60 milljónir. Þar til viðbótar
væru nú nokkrar virkjanir á Þjórsár-
svæðinu til athugunar og kostnaður
þar tæpar 400 milljónir. Hvað er
offjárfesting ef ekki þetta?
margir hér í höfuðborginni sem
lifa beint og óbeint af landbún-
aði. Hvernig stendur á því að
ekkert heyrist frá þessu fólki. Á
að trúa því að þetta fólk láti sig
engu varða ef landbúnaður
dregst verulega saman og er
jafnframt rakkaður niður, eða
er það farið að trúa því að
landbúnaður sé eitthvert þjóð-
arböl.
....en erunúflutt
til Reykjavíkur
Hvað á svo að gera við það
fólk sem verður að hætta búskap
vegna samdráttar í sölu afurða,
á að flytja það suður og byggja
yfir það þar. Hvað kostar það?
Er stór Reykjavíkursvæðið tilbú
ið að taka við þessu fólki? Hvað
verður um verðmætin, sem eftir
standa úti á landi? Verður það
eftilvill hlutverk þeirra, sem eft-
ir þrauka, að lifa á því að
paufast um með ferðamenn,
benda á hin auðu mannvirki og
segja „Hérna bjuggu þau Jón og
Gunna með börnin síns sex.
Þau byggðu þetta myndarlega
upp, en eru nú flutt tii Reykja-
víkur., - en það er nú fallegt
hérna í góðu veðri.“
Ráðamenn segja gjarnan,
„farið þið bara í loðdýrarækt
eða fiskeldi“. Þetta er bara ekki
svo einfalt. Vera kann að tölu-
verðir möguleikar séu í loðdýra-
rækt, og margir eru þar bjart-
sýnir, en hamingjan hjálpi okk-
ur ef Grænfriðungar ná sama
árangri gegn þessari búgrein og
þeir hafa náð t.d. gegn selveiði.
Grænfriðungar hafa nú gert
hrollvekjukvikmynd til auglýs-
inga gegn loðdýrarækt sem kost-
aði 17 þús. dollara, eða um 700
milljónir ísl. kr.,ogþó var mikil
vinna gefin við gerð myndarinn-
ar. Fiskirækt verður tæpast
stunduð nema í nokkuð stórum
einingum, sem dýrt er að koma
á laggirnar og þarfnast sérþekk-
ingar.
Engin stétt á landi voru hefur
mátt þola annan eins neikvæðan
áróður eins og bændastéttin.
Hér hefur æði oft verið um
hreinan atvinnuróg að ræða.
Oft hefur þessum óhróðri verið
dembt yfir alþjóð þegar lesnar
eru upp í útvarpi forustugreinar
dagblaða. Reyndar eru þessi
skrif yfirleitt þannig, að þau
lýsa best algjörri vanþekkingu
þess, sem skrifað hafði viðkom-
andi forustugrein. Það vekur
því furðu þegar ræða skal land-
búnaðarmál t.d. í sjónvarpi þá
eru þessir sömu menn kvaddir
til, rétt eins og þar fari menn
með mikla sérþekkingu á þess-
um málum. Ætli sjómönnum
þætti ekki skrítið ef ræða ætti
um sjávarútveg og þar væru
kvaddir til menn ofan úr ein-
hverjum afdal, sem aldrei hefðu
á sjó komið og vissu ekkert
hvernig stjórna ætti skipi.
Það er oft klifað á offjárfest-
ingu á landbúnaði og vinnslu-
stöðvum hans. Ekki skal því á
móti mælt að sumt mætti betur
fara, og vissulega þarf að vinna
að meira og betra skipulagi. En
það er nú víðar pottur brotinn.
Ég held að mörgum hafi brugðið
í brún nú á dögum þegar það
kom í fréttum, að kostnaður við
undirbúning að Fljótsdalsvirkj-
un væri orðinn 610 milljónir.
Þar til viðbótar væru nú nokkrar
virkjanir á Þjórsársvæðinu til
athugunar og kostnaður þar
tæpar 400 milljónir. Hvað er
offjárfesting ef ekki þetta. Og
það er ekki séð að þessar virkj-
anir rnuni skila arði í bráð.
íslenskt eða
bandarískt yfirráðasvæði
Eitt mál vakti mikla athygli í
sumar, en það var innflutningur
varnarliðsins á hráum kjötvör-
um. Ekki hefur fengist úr þessu
skorið enn og ekkert varð af
málshöfðun á hendur utanríkis-
ráðherra. Náttúrlega var slíkt
út í hött. Við þegiiar þessa
lands verðum að ætlast til að
ráðherrar okkar geti leyst svona
mál án afskipta dómstóla. Nú
liggur fyrir að hér á landi er
framleitt nóg af góðu og fjöl-
breyttu kjöti fyrir herinn, og
meira en það. Þá ganga sögur
sannar eða ósannar um að kjöti
sé smyglað út af Vellinum. Ef
satt er getur það endað með
ósköpum. Bandaríkjamenn
nota sína heilbrigðislöggjöf til
að hindra innflutning á landbún-
aðarvörum til sín, og setja
strangar reglur um sláturhús og
aðrar vinnslustöðvar. Við eig-
um því að standa fast á okkar
málum, enda er mikið í húfi.
Þetta mál er búið að veltast of
lengi hjá stjórnvöldum og niður-
staða verður að fást. Við verð-
um að fá úr því skorið hvort
Keflavíkurflugvöllur er íslenskt
yflrráðasvæði eða bandarískt.
Nokkuð er rætt um að kinda-
kjöt og mjólk séu orðnar dýrar
vörur og hafi hækkað mikið í
verði á þessu og síðasta ári. Það
sem mestu veldur er að niður-
greiðslur hafa verið lækkaðar
verulega. Á sama tíma hefur
smásöluálagning verið gefin
frjáls og það leiddi til hækkana,
sérstaklega á sumum kjötvör-
um.
Landbúnaður
lítið styrktur
En hafa laun bóndans hækk-
að umfram aðrar hækkanir?
Nei. Þegar verðlagsgrund-
völlurinn er skoðaður kemur í
Ijós að 1. júnís.l. var launaliður-
inn 38,47% af gjaldalið grund-
vallarins. Ef við tökum sam-
bærilegar tölur, eins og þær
voru fyrir 10 árum, þá var
launaliðurinn 50,8% Hlutfall
launa hefur því lækkað um
12,33% á 10 árum. Klifað er á
miklum styrkjum til landbúnað-
ar, þó svo sé nú komið að óvíða
í Evrópu sé landbúnaður eins
lítið styrktur og hér. Menn ættu
að skoða þessi mál t.d. í Noregi
og á Bretlandseyjum, svo
eitthvað sé nefnt. Þá hefur því
verið haldið fram að kjarnfóð-
urskattur á liðnum árum væri
eingöngu til hagsbóta fyrirhinar
hefðbundnu búgreinar. Þegar
þetta er athugað kemur í ljós
samkv. reikningum Kjarnfóður-
sjóðs fyrir árið 1984 að þá var
ekki ein einasta króna endur-
greidd beint til sauðfjárbænda,
á meðan ýmsir aðrir fengu það-
an fé.
Mikið er talað um fitu á
kindakjöti og fólk virðist forðast
feitt kjöt. Þarna þarf meiri at-
hugun og fræðslu um gæði
kjötsins. Það þarf að gera athug-
un á hvert er hlutfall beina,
kjöts og fitu miðað við mismun-
andi þunga skrokka. Ég held
því fram að það séu ekki góð
matarkaup að kaupa magra og
létta skrokka, og aldrei hefur
það þótt góður kostur að éta
viðbitslaust, nema þá nú til
dags, og þá helst kyrrsetu fólki
eða letingjum.
Þegar rætt er um landbúnað
má ekki gleyma nýtingu hvers-
konar hlunninda. Æðardúnn
hefur verið að stórhækka í verði
og er hvert kg komið í 15-16
þús. kr. Talið er að útflutnings-
verðmæti hans verði á þessu ári
um 35 milljónir og vafalaust má
auka þetta til muna frá því sem
nú er. Þá eru víða veruleg
hlunnindi af lax og silungsveiði,
og reki er á allmörgum jörðum.
Allt þetta þarf að hafa í huga,
því mikið af þessum hlunnind-
um verður ekki nýtt til fullnustu
nema byggð sé á viðkomandi
jörðum.
Það er yfirleitt talað um að
þjóðin lifi nær eingöngu á fisk-
veiðum og vissulega skila þær
afurðir mestu af okkar gjaldeyr-
istekjum. Það er þó fróðlegt að
vita, að aflaverðmæti til sjó-
manna og útgerðarmanna hér á
landi árið 1984 var 8.842 millj-
ónir. Til samanburðar voru
verðmæti landbúnaðarafurða til
bænda á verðlagsárinu 1. sept.
1983 til 31. ág. 1984 4.670
milljónir.
Framleiðslustörf
og þjónustustörf
Á síðustu árum hefur orðið
myndir hafa eru besta aðferðin
til að selja fiskinn okkar og
aðrar íslenskarafurðir. Stærsta
auglýsing sem ísland gæti
nefnilega fengið er sú að er-
lendar sjónvarpsstöðvar eða
erlend kvikmyndahús sjái á-
stæöu til að sýna íslenskar kvik-
myndir. Og hér á íslandi höfum
við svo sannarlega hæfileika-
ríkt fólk sem fæst við kvikmynda
gerð og fólk í námi eða fólk
sem heíur hug að að fara í nám
í kvikmyndagerð.
Til eru lausnir og
til eru ráð
Ý msar hugmyndir hafa verið
viðraðar til lausnar þeirri sjálf-
heldu sem íslensk kvikmynda-
gerð er í. T.d. frjáls framlög
fyrirtækja og einstaklinga til
kvikmyndagerðar gegn skattaí-
vilnunum, leið sem hefur verið
reynd með góðum árangri í
Ástralíu þar sem öflug kvik-
myndagerð reis upp á örfáum
árum og sló í gegn í heiminum
og bandarísku kvikmyndarisa-
framleiðendurnir slógust í
framhaldi af því um ástralska
kvikmyndagcrðarmenn. Þessi
leið felst í því að einhver
leggur fram fjármagn en fær
skattafrádrátt í staðinn. Mjög
einfalt og til að koma þessu á
mest aukning í hverskonar
þjónustustörfum og á árinu 1983
urðu 99,4% allra nýrra starfa í
þjónustugreinum. Fyrir hvert
nýtt framleiðslustarf úti á lands-
byggðinni urðu til 6 störf við
þjónustu í Reykjavík, í viðbót
komu svo 1-2 störf í þjónustu
úti á landi. Getur þetta gengið í
okkar litla þjóðfélagi?
Ég hef hér að framan rætt um
íslenskan landbúnað og hve
mikilvægur hann er. En það
vaknar sú spurning hvort það sé
ekki lengur vilji þjóðarinnar að
viðhalda byggð í landinu, heldur
skuli hending ráða hvort ýmsar
sveitir eða héruð fara í eyði.
Annað atriði er líka mikil-
vægt fyrir dreifbýlið, en það eru
góðar og öruggar samgöngur.
Fólk nú á dögum sættir sig ekki
við annað. Vissulega hefur unn-
ist mikið í vegamálum á undan-
förnum árum. Vegir hafa verið
byggðir upp og víða er búið að
leggja bundið slitlag á vegi,
þetta ber að þakka.
Á leiðinni frá Reykjavík og
norður í land er þó einn vegar-
spotti sem sker sig úr og er
orðinn stórhættulegur, en það
er í Norðurárdal í Borgarfirði.
Þarna verður að gera stórátak á
næstu 2-3 árum, annað dugir
ekki.
í síðustu viku hófst rjúpna-
veiðitíminn. Hundruð eða þús-
undir manna steðjuðu upp um
fjöll og firnindi, og létu jafnvel
illviðri ekki aftra för. Oft á
tíðum eru þessir menn illa út-
búnir og nánast á hverju hausti
þarf að leita að rjúpnaskyttum
eins og nýleg dæmi sanna.
Eignarréttur bænda og sveit-
arfélaga er oft ekki virtur og
menn fara í algjöru leyfisleysi.
Stundum eiga þessir sömu menn
landskika undir sumarbústað.
Þar liangir gjarnan uppi skilti
sem á stendur „Óviðkomandi
bannaður aðgangur". Ég á
heima í grennd við vinsælt
rjúpnaveiðisvæði. Þar virðist
rjúpu heldur fækka. Það er
dálítið furðulegt að fugla-
fræðingar skuli halda því fram
að það komi ekki niður á stofn-
inum þó veitt sé úr honum. Það
er nokkuð annað en t.d. sagt er
um þorskinn.
Sumarið er nú að kveðja. Það
hefur verið óvenju hagstætt hér
á suður og vesturlandi, en reynst
Norðlendingum og Austfirðing-
um erfitt. Það er fátt sem hefur
eins mikil áhrif á líf okkar eins
og veðrið. Það varðar afkomu
fjölda fólks bæði til sjávar og
sveita.
þyrfti ekki nema cina reglu-
gerö því lil er í lögum ákvæði
um skattafrádrátt gegn því að
leggja fé í fræðslukvikmyndir.
En svo er líka til önnur leið og
það er að ríki tækju sig saman
um að framleiða kvikmyndir
eins og mjög hefur verið gert á
meginlandi Evrópu og þá sam-
nýta kvikmyndagerðarmenn af
ólíku þjóðerni reynslu sína og
kunnáttu í kvikmyndagerð. Og
eflaust eru til fleiri snjallar
leiðir úr þessari sjálfheldu og
allt er hægt ef viljinn er fyrir
hendi.
Nýi fjármála-
ráðherrann
En hvernig væri að nýi
fjármálaráðherrann okkar
tæki af skarið og beitt sér fyrir
svona reglugerð eins og þegar
hefur verið minnst á, reglugerð
um skattafrádrátt? Óg íslensk-
ir kvikmyndagerðarmenn
héldu áfram að fikra sig
áfram og stefndu hátt gæðalega
séð. Og sjá, vafalaust færi þá
útflutningur Islendinga og
hróður á alþjóðavettvangi
stórum vaxandi, því þjóð sem
býr til góðar kvikmyndir hlýtur
líka að búa til eitthvað annað
gott.
Margrét Rún Guðmundsdóttir.
kötturinn, kvikmyndaklúbbur
framhaldsskólanema sem þó
lognaðist út af um síðir. Én
árið 1979 var líka í fyrsta sinn
úthlutað styrkjum úr nýstofn-
uðum Kvikmyndasjóði og þó
að upphæðirnar væru ekki
himinháar boðaði Kvikmynda-
sjóður betri tíma og þessar
litlu upphæðir fylltu menn ólg-
andi bjartsýni, loksins, loksins.
Og menn veðsettu ótrauðir
hús sín og lögðu aðrar eigur
sínar og jafnvel nánustu að-
standenda sinna að veði - allt
til að geta gert alvöru úr því að
stunda það fag eða þá listgrein
sem þeir höfðu hlotið menntun
til. Óg síðan höfum við fengið
að sjá a.m.k. 4 leiknar kvik-
myndir á hverju ári.
Skall veturinn á án
þess að sumarið
hefði komið?
Þar til í ár. Þá var bjartsýni
íslenskra kvikmyndagerðar-
manna nánast uppurin, og
sumir héldu því fram að ís-
lenska kvikmyndavorið heyrði
sögunni til og að haustið hefði
skollið á án þess að nokkurn
tíma hefði komið sumar í ís-
lenskri kvikmyndagerð. Nokk-
urn veginn allar íslensku kvik-
myndirnar sem frumsýndar
voru á síðasta ári og í byrjun
þessa árs, gengu illa. Fengu
allt of fáa áhorfendur, því til
að íslensku kvikmyndirnargeti
við núverandi ástand nokkurn
veginn staðið undir sér þarf
tugi þúsunda áhorfenda. Og
kvikmyndagerðarmennirnir
voru lamaðir vegna gífurlegra
skulda.
Voru þessar myndir þá
svona lélegar eða hvað var að?
Auðvitað eru íslensku kvik-
myndirnar misjafnar að gæð-
um en gæðamat hvers og eins
er líka ólíkt. Það var liins
vegar löngu orðið Ijóst að Is-
lendingar flykkjast ekki lengur
á íslenska kvikmynd, bara
vegna þess að hún er íslensk.
„Það þarf betri handrit,“
segja sumir. „Það þarf betri
tækm, betra þetta og betra
hitt," segja aðrir. Og þeir al-
hörðustu segja yfirlætislega:
„Góðar kvikmyndir eru þær
sem standa undir sér.“
Hvað er að?
Ekki ætla ég að fara að bera
á móti því að ekki skorti ýmis-
legt, en við verðum þó að vera
minnug þess að það sem skortir
fyrst og fremst eru peningar.
íslensku kvikmyndirnar hafa
verið hlægilega ódýrar í fram-
leiðslu miðað við það sem
gengurog gerist erlendis. (T.d.
var kostnaður við gerð Nýs lífs
eftir Þráin Bertelsson á við
leigubílakostnaðinn einan í
bandarískum kvikmyndum).
íslensku kvikmyndirnar hafa
verið teknar á mun skemmri
tíma en eðlilegt telst annars
staðar, og meira segja notað
minna af filmu en eðlilegt telst.
Það hefur líka verið ósköp
fáliðað í vinnuhópum þeim
sem vinna við gerð hverrar
myndar og yfirleitt gegnir hver
þeirrafleiri en einu hlutverki.
Kvikmyndastjórarnir hafa
t.a.m. sjálfir oft klippt myndir
sínar, samið handrit sín sjálfir
og jafnvel verið meðfram-
leiðendur. Sem sagt: íslensku
kvikmyndirnar hafa verið unn-
ar við mjög bágar aðstæöur.
Fjárskorturinn
Við verðum líka að vera
þess minnug að íslensk kvik-
myndalist stekkur ekki fram
alsköpuð á einu ári. Það
þarf að gefa íslenskum kvik-
myndagerðarmönnum tæki-
færi til að fikra sig áfram og ef
þeir fá tækifæri og fjármagn rís
hér á landi upp öflug kvik-
myndagerð á heimsmæli-
kvarða, sanniði til. Framtíðar-
sýn vinkonu ininnar er nefni-
lega ekki svo vitlaus.
Auðvitað hefur ýmislegt
verið gert til að koma til móts
við íslenska kvikmyndagerð.
Á síðasta ári voru samþykkt
lög á Alþingi um kvikmynda-
safn og Kvikmyndasjóð þar
sem kveðið var á um að sölu-
skattur af öllum kvikmyndum
sem kvikmyndahúsin sýna
rynni í Kvikmyndasjóð. Og
íslenskir kvikmyndagerðar-
menn fengu í ár næstum alla þá
upphæð sem söluskatturinn
nam, þótt í tveimur hlutum
væri. Ógsöluskatturaf íslensk^
um kvikmyndum hefur einnig
verið felldur niöur. En það
mætti auðveldlega gera meira,
því öll menning og listir sem
hafa markaðsgildi eins og kvik-
Engin stétt á landi voru hefur mátt
þola annan eins neikvæðan áróður
eins og bændastéttin. Hér hefur æði
oft verið um hreinan atvinnuróg að
ræða. Oft hefur þessum óhróðri verið
dembt yfir alþjóð þegar lesnar eru
upp í útvarpi forystugreinar dag-
blaða. v