NT - 06.11.1985, Blaðsíða 11

í < Ig r Miðvikudagur 6. nóvember 1985 11
Tekjumöguleikar íslendinga liggja
fyrst og fremst í fiskistofnunum
- sagði Halldór Ásgrímsson við setningu þings Farmanna- og fiskimannasambandsins
Hér fer á eftir meginhluti ræðu þeirrar er Halldór
Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra flutti við
setningu þings Farmanna- og fiskimannasam-
bands íslands.
Fiskveiðistefnan
■ Frá því ég var hér síðast
fyrir tveimur árum hefur mikið
gengið á í þjóðfélaginu. Miklum
tíma hefur verið varið í að móta
fiskveiðistefnu og leita sátta um
stjórnun veiðanna. Sjómenn
hafa verið virkir þátttakendur í
því starfi. í dag hljótum við að
spyrja okkur hvað hafi áunnist
og hvort við höfum verið að
gera rétt á undanförnum árum.
Þessum spurningum svara menn
að sjálfsögðu mismunandi og
gefa sér þá mismunandi for-
sendur.
Sjómanninum sem ekki fær
að róa til fiskjar í blíðskapar-
veðri finnst að sjálfsögðu að
athafnafrelsi sitt sé skert og þeir
tekjumöguleikar sem hann áður
hafði. Utgerðarmaðurinn er
sama sinnis svo og fólkið í
byggðarlaginu sem sér skipin
liggja við bryggju. Allt eru þetta
eðlileg og mannleg viðbrögð.
Þjóð sem skuldar mikið og á allt
undir traustum fiskistofnum
getur hins vegar ekki látið slík
sjónarmið ráða ferðinni. Láns-
traust þjóða byggist ekki aðeins
á heildarfjárhæð skuldanna
heldur skipta endurgreiðslu-
möguleikarnir enn meira máli.
Þeir tekjumöguleikar, sem ís-
lendingár eiga í framtíðinni,
liggja fyrst og fremst í fiskistofn-
unum. Því munum við ekki
auka lánstraust okkar eða bæta
stöðuna með því að veiða sem
mest í dag. Við gerum það best
með því að taka hæfilegt magn
úr stofnunum á ári hverju þann-
ig að viðhald þeirra sé tryggt til
frambúðar. Frá sjónarmiði
heildarinnar eru því spurn-
ingarnar að nokkru leyti aðrar.
Spurt er: Hvað er vogandi að
aflinn verði mikill? Hvernig er
hægt að jafna honum niður með
sem sanngjörnustum hætti?
Hvernig verður hann veiddur
með sem minnstum tilkostnaði
og hvernig verða gerð úr honum
sem mest verðmæti?
Nú er það svo, að í öllum
þjóðfélögum, fara heildar- og
framtíðarhagsmunir ekki alltaf
saman við stundarhagsmuni ein-
staklingsins, byggðarlagsins eða
landshlutans. Hagsmuna-
árekstrar vilja oft verða milli
hinna einstöku hópa þjóðfélags-
ins, ef eftir leikreglum lýðræðis-
ins leita menn sátta. Þeir sem
verða að sæta niðurstöðunni
Ijóma ekki alltaf af ánægju og
þannig er það í sjávarútvegin-
um. Það er hlutverk hagsmuna-
samtaka eins og ykkar að hjálpa
til við að leita sátta þar sem tillit
er tekið til hagsmuna allra
þeirra sem lifa með einum eða
öðrum hætti á fiskveiðum en
fyrst og fremst verða heildar-
hagsmunir þjóðfélagsins að sitja
í fyrirrúmi.
Með þau sjónarmið að leið-
arljósi höfum við í samvinnu við
hagsmunaaðila undirbúið mót-
un fiskveiðistefnu til næstu ára.
Að undanförnu hafa nokkrir
orðið til að gagnrýna núverandi
fiskveiðistefnu og hafa þeir sett
fram margvíslegar skoðanir. Ég
ætla að leyfa mér að grípa hér
niður í málfutning þeirra. Einn
þeirra segir t.d.
„Hann (kvótinn) er skipulag
meðalmennskunnar. Hann
stefnir að jöfnuði með því að
vængstýfa þá sem möguleika
hefðu til að bj arga sér og stungið
er tálbeitu að hinum sem ekki
geta hvort sem er náð sér til
flugs“ (tilvitnun lýkur).
Við lifum í þjóðfélagi þar
sem því hefur verið haldið á
lofti um áratugaskeið að sérhver
einstaklingur og sérhvert byggð-
arlag í landinu eigi sér sinn rétt.
Þótt samkeppni sé nauðsynleg
þá má það ekki eiga sér stað að
athafnafrelsið sé svo óheft að
jafnræðishugsjónir þjóðfélags-
ins séu gjörsamlega vanvirtar.
Þótt margar skipshafnir séu í
landinu þá erum við þrátt fyrir
allt ein skipshöfn og okkur ber
að taka tillit hver til annars.
Aflamarkið er byggt á reynslu
áranna 1981 til 1983. Ég veit
ekki til þess að á þeim árum hafi
ríkt sérstök meðalmennska.
Mörgum gekk þá vel og þeir fá
notið þeirrar reynslu en öðrum
gekk miður. Með þeim tillögum
um fiskveiðistjórnun sem nú
hafa verið lagðar fram, er þeim
sem óánægðir eru með aflamark
sitt gert kleift að sýna hvers þeir
eru megnugir, með því að velja
sóknarmark og skapa sér þannig
auknar veiðiheimildir. Klausan
sem ég vitnaði til á því ekki við
nein rök að styðjast og lýsir ekki
kvótakerfinu í framkvæmd.
Önnur fullyrðing: „Kvótinn
innleiðir framandi verslunar-
hætti með sölu og kaupum á
stjórnvaldsleyfum. Kvótavið-
skipti auka útgerðarkostnað
þeirra sem fiska en ýta undir
spákaupmennsku hinna“ (til-
vitnun lýkur).
Þetta atriði hefur valdið hvað
mestri gagnrýni hjá sjómanna-
stéttinni. Við búum hins vegar
við það að flotinn er of stór
miðað við núverandi aðstæður
og þurfum því að finna leiðir til
að lækka útgerðarkostnaðinn.
Það má gera með ýmsum hætti.
Niðurstaðan varð þó sú að frum-
kvæði í þá átt yrði að koma úr
atvinnugreininni sjálfri en það
væri hlutverk stjórnvalda að
skapa skilyrði til þess að það
mætti verða. Með því að færa
afla á milli skipa má auka hag-
kvæmnina. Það eykur sókn í
vannýtta stofna svo sem rækju
og stuðlar að sparnaði í útgerð-
arkostnaði. Að sjálfsögðu er
hægt að banna slíkar millifærsl-
ur en þá dregur úr hagkvæmni
um leið. Skuldugþjóðsemgetur
ekki skapað þegnum sínum
nægilega góð lífskjör hefur ekki
efni á að líta framhjá hag-
kvæmnisjónarmiðum. Fullyrð-
ingin sem ég vitnaði til stenst
því hvorki próf heilbrigðrar
skynsemi né staðreynda.
Þriðja fullyrðingin: „Kvótinn
stuðlar að því að halda að
veiðum þeim sem best gerðu í
því að hætta en hamlar framtaki
be.',u fiskimannannaog torvelda
heilbrigða endurnýjun í stétt-
inni. Aflaskipin eru skorin niður
þrátt fyrir að heildaraflinn
minnki ekki“ (tilvitnun lýkur).
Það má vel vera að þeir séu
einhverjir í sjómannastétt sem
best gerðu í því að hætta. Það
verður hins vegar að ætlast til af
þeim sem koma með slíkar
fullyrðingar að þeir séu reiðu-
búnir að nefna dæmi um skip og
sjómenn sem betur væru komnir
annars staðar. Aflaskipin hafa
ekki verið skorin niður. Þau
hafa haldið sinni hlutdeild í
heildaraflanum og það hefur
verið komið í veg fyrir skerð-
ingu á þeim með því að stöðva
stækkun flotans og beina skip-
um að öðrum veiðum t.d.
rækjuveiðum. Þá munu einmitt
vera dæmi um það að kvóti af
skipum sem lítt hefur verið
haldið til veiða hefur lent til
aflaskipa. Eina Ieiðin til að
tryggja eðlilega endurnýjun í
sjómannastéttinni er að koma
útgerðinni á heilbrigðan
rekstrargrundvöll þannig að
fiskveiðar séu arðbær atvinnu-
grein sem stendur undir greiðslu
góðra launa til sjómanna.
Hömlulaus samkeppni með til-
heyrandi gjaldþrotum stuðlar á
hinn bóginn ekki að velferð
íslenskrar sjómannastéttar.
Enginn fótur er því fyrir þessum
fullyrðingum.
Fjórða fullyrðingin: „Kvótinn
hindrar eðlilega úreldingu fiski-
skipa því ekki er svo hrörlegt
skip að ekki gangist til að hljóta
úthlutun á veiðiheimild sem
hagnýta má sem söluvöru" (til-
vitnun lýkur).
Eitt meginmarkmið núver-
andi fiskveiðistjórnar er að
halda stærð flotans í skefjum.
Aflatakmarkanir valda því að
sjálfsögðu að menn hika við að
fjárfesta í nýjum skipum þar
sem takmarkaður afli stendur
ekki undir gífurlegum fjár-
magnskostnaði. Skuldug þjóð
sem getur ekki boðið þegnum
sínum nægilega góð kjör hefur
heldur engin efni á að byggja
skip sem standa ekki undir sér í
rekstri. Mér er hins vegar ljóst
að flotann þarf að endurnýja en
það verður því aðeins gert að
rekstrargrundvöllur sé fyrir
hendi. Kvótareglurnar sjálfar
hindra því ekki endurnýjun en
það verður því aðeins gert að
rekstrargrundvöllur sé fyrir
hendi. Kvótareglurnar sjálfar
hindra því ekki endurnýjun því
skv. þeim getur skip komið í
stað skips. Takmörkun á inn-
flutningi skipa er eldri en kvóta-
kerfið og er nú til endurmats.
„Kvótinn ýtir undir að þeim
fiski sé fleygt, sem gefur miður
hagkvæma nýtingu á kvótan-
um“ er enn ein fullyrðingin.
Heimilt er að koma með smá-
fisk að landi og fá fyrir hann
verð án þess að hann sé talinn
með í aflamarki. Með breyttri
fiskveiðistjórn má því segja að
það hafi aukist að smáfiskurinn
komi á land. Fullyrðingar um
að miklu magni af netafiski hafi
verið fleygt í sjóinn hafa ekki
við rök að styðjast þótt vitað sé
að það hafi komið fyrir. Ég hef
þá trú á íslenskum sjómönnum
að þeir líti á það sem óafsakan-
legt framferði að henda verð-
mætum í hafið.
Hér hefur verið gripið niður í
nokkrar fullyrðingar andstæð-
inga núverandi fiskveiðistefnu.
Allt eru þetta áróðursorð, næst-
um án undantekninga, staðlaus-
ir stafir, sem styðjast ekki við
staðreyndir. í þeim er ekki mik-
ill hugur til sátta. Það er ekki
reynt að taka tillit til hinna
ýmsu sjónarmiða sem ríkja í
landinu. Það frumvarp sem nú
liggur fyrir býður upp á þá
möguleiica að skip og áhafnir
ávinni sér nýja reynslu og bæti
hlutdeild sína í heildaraflanum.
Hins vegar er nauðsynlegt að
áfram sé hvatning til að spara
tilkostnað og auka verðmæti.
Ég tel að frumvarpið feli í sér
málamiðlun. Málamiðlun milli
hagsmuna einstakra sjómanna,
skipa, byggðarlaga og lands-
hluta. Málamiðlun milli hags-
muna nútíðar og framtíðar.
Ég hef nefnt háar tölur um
sparnað og aukna verðmæta-
sköpun sem fiskveiðistjórnunin
hefur leitt af sér. Líklega verða
þær tölur aldrei að fullu sann-
reyndar. Sóknarsparnaður kom
t.d. mjög glöggt fram í úthalds-
og aflaskýrslum Fiskifélagsins
fyiir árið 1984. Útgerðarreikn-
ingar eru hins vegar ekki til í
heild fyrir árið 1984. Nauðsyn-
legt er að hver og einn spyrji
sjálfan sig. Hefur tilkostnaður-
inn minnkað í mínu tilviki? Hef
ég bætt meðferð aflans? Hef ég
sótt í fisktegundir sem ég hefði
annars ekki gert? Get ég bætt
mína stöðu án þess að auka
aflann? Ég er sannfærður um að
í mörgum tilvikum er það hægt.
Flestir, sem við mig tala telja sig
þurfa meiri afla til að bæta sinn
hag. Við vitum hins vegar að
aukinn afli hjá einum mun þýða
minna hjá öðrum ef stöðva á
veiðarnar við tiltekin mörk.
Þótt slík leiö kunni að lagfæra
stöðu einstakra aðila er hætt við
að hún skapi enn meiri vanda-
mál sem enginn sér fyrir endann
á. Ég hef spurt þessara spurn-
inga víða og fengið misjöfn svör
en niðurstaða mín er sú að
margir hafi bætt sína stöðu veru-
lega og það séu margir sem ekki
hafi notfært sér kosti fiskveiði-
stjórnarinnar og geti gert enn
betur ef þeir snúa sér að því. í
því sambandi mega menn ekki
líta um of til opinberra afskipta
en spyrja fremur hvað þeir geti
gert sjálfir í samvinnu þeirra
sem hlut eiga að máli.
Við höfum öðlast mikla
reynslu við framkvæmd fisk-
veiðistefnunnar og okkur ber
að byggja á þeirri reynslu. Þar
eru engir góðir kostir og að
sjálfsögðu ber að gagnrýna það
sem miður fer, en við skulum
jafnframt minnast þess að
niðurstaða verður að fást, og ef
til vill er það eina leiðin að
enginn gangi frá þeim leik
ánægður með sinn hlut. Það cr
auðvelt að magna upp óánægj-
una en þeir menn sem gera sér
það að leik bera mikla ábyrgð í
því samfélagi sem við lifum í.
Það er auðvelt að rífa niður og
það gerist venjulega á stuttum
tíma. Það þarf hins vegar þolin-
mæði og þrautseigju til að
byggja upp. íslenskir sjómenn
búa yfir þeirri þrautseigju og ég
veit það og treysti því að hér
muni koma fram ábyrg afstaða
gagnvart þeim tillögum sem fyr-
ir liggja.
Markadsverkefni
sjávarútvegsráðu-
neytisins
Á sl. ári skipaði sjávarútvegs-
ráðherra nefnd sem fékk það
hlutverk að hefja skipulega leit
að verkefnum erlendis fyrir ís-
lensk sjávarútvegsfyrirtæki.
Nefndinni var falið að kanna
hvort stuðla mætti að betri nýt-
ingu íslenskra auðlinda, þekk-
ingar, tæknigetu og búnaðar
með því að efla starfsemi ís-,
lenskra fyrirtækja á sviði sjávar-
útvegs og skyldra greina í öðr-
um löndum og skjóta þannig
nýjum stoðum undir atvinnulíf
þjóðarinnar.
Nefndin hefur nýlega skilað
skýrslu um störf sín og eru
helstu niðurstöður þær að ís-
lendingar eigi að setja sér það
markmið að vera leiðandi aðili
í heimsverslun með sjávarafurð-
ir. Hér á landi þurfi að koma
upp öflugum alþjóðlegum
sjávarútvegsskóla. Þá þurfi að
stórauka rannsóknir og þróun-
arstarfsemi á sviöi sjávarútvegs
og skapa þannig vettvang fyrir
sölu á margskonar þjónustu á
sviði sjávarútvegs.
Víðtæk reynsla og þekking
sem íslendingar ráða yfir gefur
okkur tvímælalaust möguleika
á að takast á við sjávarút-
vegsverkefni í öðrum löndum.
Öflugu markaðskerfi íslensks
sjávarútvegs má beita til að
selja fiskafurðir fyrir þær þjóðir
sem við höfum samstarf við um
sjávarútvegsverkcfni. Með því
móti sköpum við okkur mikla
sérstöðu meðal þeirra sem
bjóða fram tækni og þekkingu í
sjávarútvegi.
Ég tel að hér sé um mjög
athyglisverða möguleika að
ræða. Fyrir íslendinga sem
byggja afkomu sína á að selja
öðrum þjóðum vörur sínar og
þjónustu er sífellt nauðsynlegt
að leita nýrra leiða. Sala á
tækniþekkingu til framleiðslu
sjávarafurða er þar raunhæfur
möguleiki. Mikið er rætt um
nýsköpun íslensks atvinnulífs.
Hér er um að ræða nýsköpun
sem byggir á áratuga reynslu
íslensku þjóðarinnar. Telja
verður að verkefnaútflutningur
geti bæði orðið til þess að efla
sjávarútveg hér heima og til
þess að styrkja stöðu okkar á
fiskmörkuöum erlcndis. Starf á
þessum vettvangi getur skapað
þeim sem við íslenskan sjávar-
útveg vinna þ.á m. íslenskum
sjómönnum fjölbreytta atvinnu-
möguleika og ný tækifæri víða
um heim.
Kjaramál
Mikið hefur gerst í réttinda-
og kjaramálum sjómanna frá
síðasta þingi FFSI . Má þar fyrst
nefna lífeyrismálin. í júnímán-
uði 1984 skipaöi sjávarútvegs-
ráðherra nefnd sem í áttu sæti
fulltrúar sjómanna og útvegs-
manna auk fulltrúa sjávarút-
vegs- og fjármálaráðuneyta.
Það var verkefni nefndarinnar
að kanna möguleika á lagasetn-
ingu til að samræma iðgjalda-
stofn til lífeyrissjóðs sjómanna í
þá veru að iðgjald yrði framveg-
is greitt af heildarlaunum allra
sjómanna. Ekki varðniðurstaða
af starfi nefndarinnar og strand-
aði þar á andstöðu útgerðar-
manna enda hefði greiðsla á
atvinnurekandahluta iðgjald-
anna valdið talsverðum kostn-
aðarauka. En starf hennar var
nauðsynlegur undirbúningur
þess sem á eftir kom. I kjara-
samningum á sl. vetri náðu
sjómenn og útgerðarmenn síð-
an samkomulagi um að lífeyris-
réttindi mynduðust af öílum
launum sjómanna. Fyrirheit
ríkisstjórnarinnar um að leggja
áhafnadeild Aflatryggingasjóðs
til 80 milljónir á árinu 1985, í
þessu skyni, átti drýgstan þátt í
farsælli lausn málsins. Með
þessu er stigið geysistórt fram-
faraspor í lífeyrismálum sjó-
manna - hið stærsta á síðari
árum. Hins vegar er enn óleyst-
ur sá fjárhagsvandi sem skapað-
ist hjá lífeyrissjóðum við lækk-
un lífeyrisaldurs sjómanna í 60
ár á árinu 1981, þrátt fyrir að
tvívegis hafi verið settar á stofn
nefndir til að finna lausn á því
niáli.
Annað atriði sem er ástæða
til að nefna varðandi kjör sjó-
manna eru skattamálin. I tengsl-
um við kjaradeilu sjómanna og
útvegsmanna á sl. vetri voru
gefin fyrirheit um úrbætur á
þessu sviði. Samkvæmt þeim
hækkaði hinn svonefndi fiski-
mannafrádráttur um 2%, úr
10% í 12%. Jafnframt var
ákveðið að frádráttur þessi næði
til allra sjómanna, en ekki
fiskimanna einna, eins og verið
hafði. Heildarkjarabætur sjó-
manna vegna þessara breytinga
hafa á árinu 1985 numiö milli 40
og 50 milljónum króna.
í þessu sambandi er rétt að
geta tvöföldunar örorkubóta og
stórhækkunar dánarbóta sjó-
manna scm lögleiddar voru með
nýjum siglingalögum sl. vor -
auk hækkunar fæðisdagpen-
ingagreiðslna en bæði þessi
atriði voru hluti af þeim aðgerð-
um sem ríkisstjórnin beitti sér
fyrir til lausnar á kjaradeilunum
sl. vetur.
Um sl. áramót hækkaði al-
mennt fiskverð um 20%. Kostn-
aðarhlutur útgerðar útan skipta
var svo lækkaður í kjölfar
kjarasamninga sjómanna með
lögum frá mars sl., um 2%, sem
eykur aflahlut sjómanna að
sama skapi. Almennt fiskverð
hækkaði um 5% frá 1. júní og
aftur um 10 1/2% frá 1. október
sl. Þessar hækkanir duga til þess
að fiskverð hefur nánast haldið
í við launataxta á þessu ári.
Fiskverð er nú hærra miðaö við
launataxta en það var á árunum
1978-1983.
Kjarasamningar sjómanna,
sem gerðir voru í mars sl. og
aðgerðir tengdar þeim, bættu
kjör sjómanna í ýmsa lund.
Mikilvægustu þættir þessara
samninga voru ekki síst þau
réttindamál er ég nefndi hér að
framan. En marssamningarnir
bættu einnig kjör sjómanna
hvað varðar greidd laun á þessu
ári. Þegar tekið er tillit til þessa,
fiskverðsbreytinga á árinu og
bættra aflabragða virðist sem
tekjur sjómanna sem stunda
botnfiskveiðar verði heldur
betri árið 1985 í hlutfalli við
tekjur ánnarra. stétta en þær
hafa verið til jafnaðar síðustu
sjö árin. Því má segja að hlutur
sjómanna hafi farið hcldur batn-
andi á árinu - ekki síst ef tekið
er tillit til aukinnar rækjuveiði,
frystingar afla um borð, tekna
afgámafiski ogaukninguloðnu-
veiða sem allt hefur bætt hag
sjómanna.
Lokaorð
Ég vil sérstaklega fagna því
starfi sem nú á sér stað í örygg-
ismálum sjómanna. Þar verður
aldrei of vel unnið, en ég hygg
að þeim málum hafi ekki fyrr
verið sinnt af jafn miklum
áhuga.
Ég vil þakka gott samstarf við
forystumenn Farmanna- og
fiskimannasambands íslands á
liðnum árum. I þeim samskipt-
um hefur ríkt hreinskilni sem ég
met mikils og ég vænti þess að
svo megi áfram verða.
Ég óska þinginu velfarnaðar í
starfi og veit að hér verða marg-
víslegar ákvarðanir teknar til
heilla fyrir sjómenn og þjóðfé-
lagið í heild.
Halldór Ásgrímsson
sjávarútvegsráðherra.