Morgunblaðið - 11.09.2004, Blaðsíða 1

Svar: Blindur er bóklaus maður.
Er góð lykt af þér? Notar þú ilmvatn? Hvað
veistu um vellyktandi heiminn?
1. Ef þú úðar á þig ilmvatni að sumri til, geturðu
…
a) … sett á þig meira, því hitinn leysir upp lykt-
ina
b) … blandað það sólaráburðinum þegar þú ferð í
sólbað
c) … minnkað skammtinn
2. Ef framtíðarstarf þitt verður að búa til ilm-
vötn, þarftu að hafa …
a) … stórar nasir
b) … gott lyktarskyn
c) … stórt safn snýtiklúta
3. Ef þig langar að heimsækja „hina miklu borg
ilmvatnanna“ ferðu til …
a) … Grasse í Frakklandi
b) … Seyðisfjarðar
c) … Óslóar í Noregi
4. Til að góða lyktin af þér haldist sem lengst,
ættirðu að nota …
a) … grænsápuna góðu
b) … kölnarvatn
c) … ilmvatn
5. Til að tína jasmínblóm, sem eru uppstaðan í
ilmvatni, þarf að …
a) … klippa greinarnar af blómunum
b) … slíta upp blóm fyrir sig með höndunum
c) … nota sérhannaða sláttuvél
6. Þegar sagt er að ilmvatn súrni á manni, þýðir
það að …
a) … það hlaupi í kekki á manni
b) … það komi manni í fýlu
c) …að lyktin henti manni ekki
Niðurstöður …
Þrjú eða fleiri rétt svör – Hinn vellyktandi heimur
er þér sem opin bók. Og þú lyktar dásamlega!
Færri en þrjú rétt svör – Hvernig lykt er eiginlega
af þér? Þú þyrftir kannski að fara í bað! Og snýta
þér!
Lyktar
þú
vel?
Taktu sjálfspróf
ÞAÐ er sniðugt að búa til fallega
steina í skál til að gefa herberginu
góða lykt.
Það sem til þarf:

1 dl hveiti

1 dl salt

1⁄4 teskeið ilmkjarnaolíu (uppáhaldslyktina þína)

1½ dl sjóðandi vatn

matarlitir – ef vill

1 fullorðinn aðstoðarmann – nauðsyn
Það sem gera skal:
1) Blandið þurrefnunum vandlega saman í skál.
2) Kallið á fullorðna aðstoðarmanninn sem bætir olíunni við, og sjóð-
andi vatninu. Lyktin er fyrst mjög sterk en verður síðan daufari.
3) Ef þið viljið lita steinana, bætið þá matarlitnum við, einum dropa í
einu þar til rétta litnum er náð.
4) Hnoðið/myndið alls konar steina úr deiginu og látið þá þorna.
5) Nú má henda óhreinum sokkum undir rúm og enginn finnur lyktina.
Fjör að föndra
Vellyktandi steinar
Laugardagur
11. september 2004
Blindur er sjónlaus maður
Prentsmiðja
Árvakurs hf.
Rétt svör:
1. c) Ef þú svitnar eykst lyktin af ilmvatninu.
Og ekki nota ilmvatn ef þú ætlar í sólbað,
þú gætir fengið brúna bletti á húðina eða
jafnvel brunnið.
2. b) Þú munt vinna með 5–6000 mismun-
andi tegundir anganar, þarft að velja þær
réttu og blanda þeim saman, sem er ekki
auðvelt verk …
3. a) Þar er unnið með sérstakar rósateg-
undir og jasmínblóm, sem eru mjög eft-
irsótt í ilmvötn.
4. c) Ilmvatn er gert úr 8–15% ilmvatns-
þykkni, og lyktin helst í um 3–4 klukku-
stundir. Í kölnarvatni er minna þykkni og
lyktin helst mun skemur. Gleymdu græn-
sápunni!
5. b) Þar sem þarf þúsundir blóma til að fá
eitt kíló af jasmín, þá geturðu ímyndað þér
vinnuna!
6. c) Þín húðgerð og húðfita getur breytt
lyktinni af ilmvatninu. Þannig að eins gott
er að prófa áður en þú kaupir það.
SAGT er að menn hafi
fimm skilningarvit eða
skynfæri: sjón, heyrn, lykt-
arskyn, snertiskyn og
bragðskyn. Og við notum
þessi skynfæri allan daginn
út og inn. Allavega hefðum
við lítið að gera ef við sæj-
um ekki, heyrðum ekki,
fyndum hvorki lykt né
snertingu og fyndum ekki
bragð af neinum mat. Við
gætum hugsað allan dag-
inn, en um hvað? Við mynd-
um varla vita hvernig heim-
urinn er í kringum okkur ef
við hefðum ekki skynfæri.
Hafið þér þefnema?
Lyktarskynið er líkara
bragðskyni en sjón eða
heyrn. Þegar við finnum lykt af t.d.
hundi, er það vegna þess að næstum
ósýnilegar agnir, sem kallast sameindir,
losna frá hundinum, svífa út í loftið og
enda uppi í nefinu á okkur. Þar eru
margar milljónir þefnema, litlir nabbar,
sem finna lyktina. Þeir eru í beinu sam-
bandi við heilann, senda honum skilaboð
og heilinn lætur þig skilja að þú hafir
fundið lykt. Vonandi góða, því þessir
þefnemar eru ekki allir eins. Sumir
finna bara matarlykt, aðrir kannski
jólalykt og enn aðrir bara skítalykt. Það
eru þrjú þúsund tegundir af þefnemum í
nefinu á þér, og þú ættir að geta fundið
um 10.000 mismunandi lyktir.
Bjargvætturinn lyktarskynið
Stundum finnum við enga lykt af ein-
hverjum hlut, t.d. borði eða glasi. Þá
sendir sá hlutur ekki neinar agnir upp í
nefið, eða þá að það vantar þefnema í
nefið á okkur til að taka á móti þeirri
tegund agna sem þeir senda frá sér.
Hefurðu tekið eftir því að það er
minni lykt af flestum hlutum í frosti? Þá
senda þeir nefnilega mun færri agnir
frá sér út í andrúmsloftið.
Það er ekki bara gam-
an að finna lyktir heldur
getur lyktarskynið þess
vegna bjargað lífi þínu.
T.d. ef kviknar í og þú
finnur reykjarlyktina.
Einnig getur lykt af mat
sagt þér til um hvort hann
sé úldinn og þannig
bjargað þér frá heiftar-
legri magapínu eða mat-
areitrun.
Að missa bragðskynið
Annars notum við lykt-
arskyn okkar ekki nærri
eins mikið og dýrin gera.
Þau þurfa að þefa upp
matinn sinn, en við förum
bara út í búð. Hákarlar
geta t.d. fundið lykt af
einum blóðdropa í kíló-
metra fjarlægð frá hon-
um. Svo sagði einhver
gáfaður að býflugur geti
fundið lykt af hræðslu.
Ætli það sé satt?
Vissirðu að ef þú held-
ur fyrir nefið missirðu
bragðskynið? Prófaðu að
binda fyrir augun, halda fyrir nefið og
láta einhvern gefa þér eitthvað að borða
– ekkert úldið samt – og gáðu hvort þú
finnur bragð og getur giskað á hvað þú
varst að borða. Kannski fattarðu það
með snertiskyninu í tungunni?
Sniff sniff
Hvað
er lykt?
A – Halló litli þefnemi!
B – Hér er þessi líka fína lykt-
arskynshimna, bráðnauðsynleg í
hvert nef.
C – Þessar rósrauðu taugar senda
skilaboð frá þefnemunum.
D – Og þessi gráa klessa kallast lyktarklumba. Hún er framlenging á heil-
anum og vinnur úr skilaboðunum frá taugunum.
Svona er umhorfs í
nefinu á þér
Bíðið við, er
ekki eitthvað
skrítið við
þennan máls-
hátt?
Kannt þú
réttu útgáfuna
af honum?