Sunnudagsblaðið - 01.09.1963, Blaðsíða 10

•^UWIÆDÁÖgGlör
Gamli Rauður
FRH. ÚR OPNU.
bæöl menn og málleysingja. Síðan rofaði
til á ný og gerði stillu.
Þrátt fyrir fjötra hungurs og kulda,
gekk líf manna og dýra að mestu sinn
vana gang, og án stórra áfalla. Bæirnir
stóðu á sínum stöðum sem áður, þó að lft-
ið bæri á þeim sumum hverjum, þar sem
þeir voru næstum fenntir í kaf, svo að
um löng snjógöng var að fara út og inn.
Hið sama var að segja um skepnuhúsin,
nema þar sem þau stóðu á hæstu hólum.
Enda skipti það ekki svo miklu máli um
þau, þar sem ekki var um útbeit að ræða.
J>ó létu flestir fé sitt út, stutta stund um
hádaginn, þegar gott var veður. Sumir
brutu þá ís af lækjum og lindum — og
brynntu fénu, til þess að hvíla það frá
snjóáti óveðursdaganna. „Þær hafa gott
af því greyin að viðra sig,” sögðu gegn-
ingamenn um ær sínar, meðan þeir sjálf-
ir dunduðu við að raka lóna ofan af görð-
unum og tína upp þau heystrá, sem niður
höfðu slæðst. Moltaðið, sem eftir varð,
þegar garðaló og hey hafði verið vinzað
frá, tróðu þeir þétt niður þar, sem laut-
ir höfðu myndast við stoðir og veggi. S/ð-
an tóku þeir vænan hjarnköggul, muldu
hann í smátt undir fótum sér og dreifðu
snjómylsnunni jafnt yfir þurrt taðið í
garðana. Þá var jatan sópuð með litlum
hrísvendi, sem geymdur var undir ská’.d-
rafti eða á vegglægju, en moðsallanum
ásamt garðalónni stungið niður í stóran
burðarmeis. Hvorutveggja átti síðan, jafr/
framt blautum rekjum, að'fara í hesta-
stallinn, þar sem einhvef hross voru
heima. Að þessu loknu bograðist gegn-
ingamaður upp í tóttarboruna, og tók að
leysa hey í seinni gjöfina.
Alls staðar gekk óðfluga á heyin í inni
stöðunni. Flestir minni háttar bændur
höfðu eytt til hálfs úr tóftum sínum eða
meir, þegar hafísinn rak að landi. Þar
voru breiðar geilar fyrir tóttardyrum, og
meðfram veggjum, en auk þess leyst s\'o
langt upp á stripana, að röftum mátti
koma fyrir undir torfi, ef að einhvcm
tíma skyldi blota, að hætta væri á að
það félli niður.
í frosthörkum þeim, sem gengu var
ekki hætt við slíku. Torffyllan, bæði þak
og uppfyrirgerð, stóð hálffreðin og ein
sér, án þess að nokkuru væri undir hana
skotið. Langir heyhælar gengu oddhvass-
ir og hárbeittir eins og nálar, inn úr
hliðartorfinu, svo að mestu varasemi
þurfti til þess að sneiða hjá þeim og
meiða sig ekki, í hálfrökkri tóttarinnar.
Með heynálinni var höggvið dálítið gægju
gat á torfumætum, svo að skimu leggði
inn í tóttina um hæstan daginn.
í fjósinu, sem var áfast hlóðaeldhús-
inu og frambænum, lá Auðumla á bá«i
og vetrungur hið næsta henni. Þriðji
básinn var auður, nema hvað þar voru
geymdir meisar og moð. — Þangað flýði
drengurinn venjulega, úr kuldá baðstof-
unnar, meðan hann var að læra kristin-
dóm Helga Hálfdánarsonar. Á málum gaf
drengurinn kúnni töðutugguna, sem nú
var drýgð með víðikjarri, lyngrusli og
sinurudda, sem yrjað hafði verið úti £
haga þar sem til jarðar var náð. Það var
líka í verkahring drengsins að moka flór-
inn og sækja vatnið fram í ranghalann,
bæði í fjós og bæ. Kvölds og morgna kom
móðirin, með mjólkurfötu og komlúku í
dalli, bleytta upp 1 vatni, sem hún gaf
kúnni meðan hún hreytti hana. Þegar
kýrin hafði jóðlað í sig kornhnefanum,.
teygði hún úfinhærðan hausinn aftur með
byrðslunni og tók að sleikja skakkann á
herðum konunnar.
Eg veit það svo sem blessunin, sagði
gamla konan og klappaði kúnni á kjamm-
ann, að þetta er allt of lítið, sem þú færð
í belginn þinn, en ég vona þó að guð gefi
það, að þessi komlús verði til þess að
halda í þér dropanum.
Drengurinn hafði oft um veturinn þráð
vin sinn, Gamla Rauð, og þó að ólíku væri
saman að jafna, lágt bornum og nauðljót-
um hausi kýrinnar, eða reistu og fögm
höfði hestsins, þá fannst honum þó sem
hann myndi hálfvegis sakna yls og kyrrð-
ar fjóssins, er hann brátt yfirgæfi það að
fullu.
Nú leið að páskum, en í öndverðri dym-
bilviku myndi faðir hans fara í verið, til
útróðra á vorvertíð, en hann taka við
sauðagæzlu. Úr því varð móðir hans að
annast Auðumlu, ein síns liðs. Það voru
sumarpáskar, sem var óbrigðult merki
harðinda, að því er amma hans sagði. Hún
sagði einnig, að sjaldan yrði mein að miðs
vetrarís, og að vorið gæti enn orðið hlýtt
þrátt fyrir vetrarhörkuna. Sú virtist og
ætla að verða raunin, því að með hækk-
andi sólargangi einmánaðardagsins hlýn-
aði í veðri, og frost voru ekki svo bitur
sem fyrr. Haílsinn var þegar tekinn að
lóna út úr fjörðum og flóum, og lagnað-
arísinn byrjaður að meyrna með löndum
fram. Það kom að vísu fyrir lítið meðan
enn var stöðug norðan og norðaustan átfc
Snjórinn seig hægt og beit kom ekki upp
að ráði inn til dala. Nokkuð öðru máli
var að gegna út við sjóinn. Þar voru snjó-
þyngsli ávallt minni, og komu bráðlega
auðir hnottar á börðum og rindum og með
fram steinum, eftir að lægði frostbitruna.
í gömlum útigangshögum sjávarjarð-
anna var nú mjög ásett af hrossum dala-
bænda, sem unnvörpum höfðu verið rek-
in þangað á útigang. Sum upp úr miðjum
vetri, þá er auðsýnt var að hverju fór um
fóðurbirgðir, en önnur á haustnóttum. Á-
byrgð og umsjón hrossanna hvíldi á eig-
endum, enda létu flestir vitja þeirra einu
sinni til tvisvar á mánuði. Meðal þess-
ara útigangshrossa var Gamli Rauður.
Heimanbúnaður bóndans í verið og annað
amstur hafði valdið því, að nú voru næst-
um liðnir tveir mánuðir, síðan Rauðs og
annarra hrossa af bænum, hafði verið
vitjað.
Dag nokkum snemma morguns, í fyrstu
viku hins nýja sumars, stóð drengurinn
ferðbúinn að vitja hrossanna. Hann fór
dálftið laumulega, meðan til hans sást frá
bænum, þvi að enginn mátti verði þess
var, að hann hafði tekið traustataki gaml-
an og ryðgaðan forhlaðning, sem faðir
hans átti.
Þegar hann var kominn í hvarf frá
bænum. setti hann byssuhólkinn á öxlina
og stikaði stórum. Hann gerði sér fulla
grein fyrir þvf, að meir réði byssurán-
inu forvitni og nýjungagimi, en von um
veiðí. Og þó, nú var ísinn að fara og víða
komnar stórar vakir á firðina, þá var
fremur veiðivon við sjólnn, en annars stað-
ar. Auðvitað var hann óvön skytta, því að
aldrei leyfði faðir hans honum að snerta
byssugarminn, en hann hafði nú stolizt
til þess samt og skotið í mark, nokkrum
sinnum.
Þó að af litlu væri að taka heima hjá
honum, hafði hann þó brauð og sykur
meðferðis, sem átti að vera glaðningur
handa Rauði. í því skyni hafði hann spar-
að saman af sínum eigin skammti, und-
anfama daga.
Þegar drengurinn kom til hrossanna,
sem héldu sig á lágu, breiðu nesi, milli
tveggja fjarða, þá fann hann Rauð ekki
strax. Nú voru hrossin ekki í einum hóp,
eins og á sumrin, heldur hér og hvar um
allt nesið, eitt og eitt, en stundum tvö
eða þrjú saman, loðin, strýhár og deyfð-
arleg á svipinn. Eftir nokkra leit fann
hann klárinn, þar sem hann stóð einn
sér á jaðri, langt frá hinum hestunum.
En hann kom drengnum ókunnuglega
fyrir sjónir, og þó hlaut þetta að vera
Gamli Rauður. Hann mundi vel stæltan og
hvikan hest, með reist höfuð og eyru,
skær, fiörleg augu og silkimjúkan gljá-
andi skrokk, sem andaði frá sér ljúfum
og sterkum hrossaþef. En hvað sá hann
hér? Beinagrind, sem átti þó að heita lif-
andi. Hárlausar skellur vom á hálsi og
10 8UNNUDAGSBLAÐ — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Framhald af 2 síðu.
nokkur og hált. Víða háttar svo til, að gil
mikið. gapir við vegarbrún. Vegurinn
liggur í bugðum upp dalinn, oi eykur
það enn á nauðsynlega aðgát. Að þessu
sinni var nokkuð langt milli dráttarbíle
og farþegabíls, tengdir voru þeir með
kaðli, en bílstjóri farþegabílsins vildi
láta stytta hann og gaf dráttarbílnum
merki um að stanza.
Við beygju eina var stanzað, en það
reyndist of seint. Bílstjórinn hljóp strax
ur bílnum, er stöðvað var og vildi ávítá
hinn bílstjórann. í sama bili rann far-
þegabíllinn út af veginum og ofan £ gilið.
Hinn stóri bíll var næstum tómur að
þessu sinni, fjórar manneskjur voru þó
i honum, tveir menn á sjötugsaldri og
tvær ungar stúlkur. Gilið er þarna s-iálf-
sagt 40-50 metra djúpt og snarbratt niður
að fara. Áður en i botn kom hafði bíllinn
oltið og snúist á ýmsum endum en lenti
að lokum á hjólunum á gilbotninum.
Bílstjórinn, sem horfði á bíl og farþega
hverfa £ gilið, fékk taugaáfall og ekkl
að ósekju.
Farþegarnir gengu óskemmdir frá at-
burðum. Furðulegt? — Enn furðulegra þeg
ar maður hefur augum leitt staðinn, þar
sem hann gerðist.
bógum, þar sem gráðugur bitkjaftur felli-
lúsarinnar hafði nagað. Beinin skárust út
£ húðina, svo að í Ijós kom hver hnúta
og rif, þrátt fyrir lubbalegan feldinn,
þar sem enn var hár. Skinnið á síðunum
svo níðfasfc að ekki varð hreyft, lendin
djúpar skálar og makkinn þurr fram 1
eyru.
Rauður stóð dálítið gleitt og hengdl
hausinn, með hálfluktum augum og var
að japla á einhverju, líklega mosakló,
sem hann hafði fundið þar utan í auðum
hnotta, er annars var nagaður niður £
mold. Drengurinn mælti til hans gælu-
orðum, fór höndum um síöur hans og
makka og strauk höfuð hans. Rauður lyftl
hausnum seinlega, þefaði af drengnum
og horfði á hann sínum stóru svartblán
augum. Þau ein virtust lítt breytt og
jafnfögur sem fyrr. Drengurinn hirti ekkl
um hafíslúsina, sem hann sá iðandi i
flekkjum á hálsi Rauðs, heldur tók höfuð
hans í fang sér og gældi við hann blíð-
lega, lauk upp skreppu sinni og stakk
brauði í munn honum. Rauður reyndi að
sýna þakklæti sitt og gleði yfir endurfund-
unum, og rumdi lágt og djúpt og néri
lúsugum hausnum við brjóst cg öxl
drengsins. Stundum var þó sem hann
styndi sárt eins og sá, sem minnist sælli
daga líkt og í draumi. Nær þeir stóöa þar,
maður og hestur og nutu gleði samfund-
anna, var sem kuldahrollur færi um all-
an líkama hestsins. svo að hann skalf og
féll á hnén, en síðau flatur á hjarnið.
Hann gerði tilraun til að rísa á fætur á
ný, en brast sýnilega mátt, og lá sem
áður. Drengnum er í fyrstu ekki ljóst,
hvað að er, og reynir að hagræða klárn-
um þannig, að hann fái staðið upp, en
það ber aðeins þann árangur, að Rauður
getur lagað sig svo til, að hann fær hald-
iö höfði, en staðið upp getur hann ekki.
Þá grípur drenginn hræðilegur grunur,
Rauður er reisa og máttlaus af hor. Hann
gerir æðisgengnar tilraunir að hjálpa lion-
um á fætur, en árangurslausar. Rauður
virðist líka vita það sjálfur, að slíkt ef
með öllu tilgangslaust. Hann reynir lítið
til að hjálpa, en fvlgir drengnum eftir
með höfuðhreyfingum sínum og augum,
sem enn eru skær og lifandi, og þó eins
og full af dulinni angist. Þá varð dreng-
urinn gripinn æði og ofsareiði. Rauður
skyldi ekki kveljast hér, fr.iósa í hel og
hrafnamir kroppa úr honum augun með-
an hann enn væri á lífi, hann skyldi
deyja strax. Og drengurinn þaut þangað,
sem hann hafði laet frá sér byssuna, —i
þreif krassann úr hlauninu og hlóð byss-
una með fátkenndum handtökum, því að
hann var verkinu óvanur. Síðan tróð hann,
hvellhettu á túðuna og dró upp bóginn.
Rauður reisti höfuðið svo hátt sem hanri
mátti, meðan drenvurinn lagði byssu-
hlaupið að enni hans. lokaði augunum og
hleypti af. Skotið var Ktið og skotliljóð
lágt, þó endurómaði bað bvneslalega á
sjávartöngunum, er skáidað höfuð Gamla
Rauðs féll máttlaust ti! jarðar og blóð,
sem vætlaði úr nösum hans og munni lit-
aði snjóinn rauðan.
Bráðum verður Brattabrekka lögð niður
sem vetrarvegur til Dala og farinn Hey-
dalsvegur.
„Það verður íéttir.“
„Þeir sakna spenningsins og hætt-
unnar sumir.“
„En láta skynsemina ráða.“
„Jú, ætli ekki það. — Sumir.“
, r
Við förum um gýslumörk. Ný mæði.'eiki-
girðing í smíðum. Ekki er enn allt með
felldu í Dalahólfi.
En okkur er heilsað með sól. — H.E.