Vikublaðið - 03.11.1995, Qupperneq 4

VTKUBLAÐIÐ 3. NÓVEMBER 1995
Framhald af forsíðu
Ég heilsa’ yður, öreiga-æska,
með öreigans heróp á tungu.
Hjá yður fæddust þær viðkvæmu vonir,
sem vordagar lífsins sungu.
Hjá yður er falinn sá eldur,
sem andann til starfsins vekur,
sem brýtur að lokum heimskunnar hlekki
og harðstjórann burtu rekur.
Vinstrimenn verða að leita nýrrar ímyndar
og nýrra bandamanna — launafólks í víðum
skilningi (t.d. ASÍ og BSRB og BHMR á jafn-
réttisgrundvelli), jafnvel framsækinna atvinnu-
rekenda er stuðla vilja að réttlátara þjóðfélagi.
Skáld og listafólk eru jaín mikilvæg og áður til
að túlka og skýra hina nýju sjálfsmynd vinstri-
manna. Undanfarið hafa tengsl listamanna og
vinstri hreyfingar verið veik.
Að lokum er þess að geta að lífsstíll fólks og
viðhorf eru að breytast. Víða um heim er þess
farið að gæta að vinnan - og efnahagslífið -
slapi ekki lengur þann heiðurssess sem hún
hefúr löngum haft. Fólk sækir sér lífsfyllingu
og sjálfsmynd í neyslu og menningu fremur en
framleiðslu. I vísindum og almennri umræðu
eru sífellt fleiri sem hafna altækum lausnum,
eins og sögulegri efnishyggju eða frjálshyggju,
sem heildarlausn mannlegs vanda. Víða gætir
tilhneigingar til afstæðishyggju - engin þekk-
ing eða lausn er annarri betri. „Anything goes.
Let's give it a try“. Aniiað sérkenni nútímans
og framtíðarinnar er að menning ólíkra þjóða
lifir hlið við hlið í iðandi mannlífi. Stórborgir
Evrópu eru nú sem suðupottur ólíkra trúar-
bragða, siða og hefða. Kynþættir og menning
blandast sífellt meir. Á margan hátt er það
fagnaðarefni, hefur örvandi áhrif og skapar
nýja möguleika. Við slíkar aðstæður reynist ó-
mögulegt að snúa aftur til hreinræktaðrar
þjóðemisstefnu.
Ég tel að vinstrimenn verði að taka rrúð af
þessum breytingum og vanda sem best leit sína
að lausnum sem henta við upphaf nýrrar aldar.
Lausn á aðkallandi vanda
Forsenda þess að vinstrimönnum takist það
erfiða verkefni að vinna saman og ná fjölda-
fylgi, er að þeir í sameiningu finni lausn á
mörgum, flóknum þjóðfélagsvanda á trúverð-
ugan hátt. Það er ekki auðvelt verk og vera
kann að leiða þurfi nokkrar heilagar kýr fortíð-
ar til slátrunar til að ná því marki. Hér skulu
nefndir nokkrir þættir sem slík hreyfing getur
ekki skotið sér undan að taka afstöðu til. Ég
mun ekki koma með lausnir í þessu greinar-
komi, en leitast þess í stað við að beina umræð-
unni í ákveðinn farveg. I því sambandi hefur
mér dottið í hug að hentugt væri að hefjast
handa á affnörkuðum grunni, svo sem fjöl-
skyldunni eða bæjarfélögum, þar sem flestir
þræðir hins flókna þjóðfélagsvefs tvinnast sam-
an. Það gæti auðveldað markvissa stefnumörk-
un. Sérhver fjölskylda þarf t.d. húsnæði, mat,
klæði, atvinnu, menntun, heilsugæslu o.s.frv.
Fjölskyldustefnu mætti setja í öndvegi við upp-
haf nýrrar stefnumótunar.
Atvinnulíf
Það er takmark vinstrimanna að tryggja öfl-
ugt atvinnulíf og skapa atvinnu með öílum til-
tækum ráðum. Hér er ekki tóm til þess að rekja
öll atriði þess máls, enda aðrir færari um það en
greinarhöfundur. Hinu má þó ekki gleyma að
öflugt atvinnulíf er ekki eina markmið vinstra
fólks. Meira þarfa að koma til. Til dæmis að
koma í veg fyrir einokun stórfyrirtækja og
tryggja heilbrigða samkeppni. Efla þarf at-
vinnulýðræði þannig að almennt launafólk eða
fulltrúar þess hafi eitthvað um fjárfestingar og
rekstur að segja og fái upplýsingar um reksmr
fyrirtækja og ffamtíðaráform (því lífsafkoma
starfsmanna er í húfi). Vinstrimenn verða að
gera skýran greinarmun á markaðshagkerfi og
markaðssamfélagi. Hið fyrra tekur til þess að
samkeppni ríki í efnahagslífi, hið síðara ein-
kennist af því að grundvallarlögmál samkeppni
og peningahyggju gegnsýra öll svið mannlífs-
ins: í skólakerfi, heilbrigðismálum, fjölskyldu-
lífi og tómstundum. Þetta er kennimark frjáls-
hyggjunnar sem tröllriðið hefur íslensku þjóð-
lífi að undanfömu. Eins og kunnugt er gengur
hún út á að ekki megi grípa inn í starfsemi
markaðarins á nokkum hátt, jafnvel þótt hann
hafi ójöfnuð í för með sér. Því hafnar vinstri
hreyfing með öllu. Nauðsynlegt er að tryggja
markaðnum aðhald og draga úr misrétti mark-
aðarins með ýmsum leiðum.
Einnig tel ég að við verðum að taka afstöðu
til nýrra hugmynda í atvinnumálum, svo sem
atvinnutryggingar í stað atvinnuleysisbóta og
jafnvel lágmarksframfærslu sem allir hafi rétt á
ifmstrimenn
eiga að taka
börnin sér til
fyrirmyndar.
Þau eru full
eftirvænting-
ar, áhugasöm
og til alls vís!
frá 18 ára aldri óháð því hvort þeir hafi atvinnu
eða ekki. Slíkar hugmyndir em nú ræddar í
Danmörku og víðar þar sem atvinnuleysi er út-
breitt (borgerlon, medborgarlön, basic
income).
Loks getur vinstra fólk ekki vikið sér undan
því að móta einarða stefnu í sjávarútvegsmál-
um. Hvemig ætlum við að tryggja að fiskimið-
in séu sameign þjóðarinnar? Með veiðigjaldi,
óbreyttu kvótakerfi eða öðmm valkosmm?
Hvernig tryggjum við skynsama auðlindanýt-
ingu? Svör af þessu tagi verður að gefa eigi
hreyfingin að teljast trúverðug. Eins verður að
marka skýra stefnu varðandi landbúnað í land-
inu.
Ríkisvaldið
Vinstrimenn skulu vera minnugir þess að
ríkisvaldið og ríkisrekstur eiga ekki að vera
markmið í sjálfu sér. Karl Marx taldi t.d. ríkið
vera tæki til pólitískrar jöfnunar í ófullkomnu,
misskiptu, kapítalísku samfélagi. Því bæri að
stefna að því að afhema það í kommúnísku
þjóðfélagi. Ekki er ég þeirrar skoðunar að við
getum afnumið ríkisvaldið í nálægri ffamtíð, en
hitt er ég viss um að margt má endurskoða í
þeim efnum. Starfsemi ríkisins er á margan
hátt ein endemis langavitleysa sem þróast hef-
ur í gengum hentistefnu, málamiðlun og sögu-
Iegar aðstæður. Grundvallarstefnumótunar er
því þörf. Eftir glögga greiningu á þeirri reynslu
sem fengin er af ríkisrekstri þarf að móta stefnu
um hvað gera skal og hvemig í opinberum
rekstri. Hvað þarf að grisja og hvaða skipulagi
þarf að breyta? Við þá endurskoðun er
mikilægt að koma í veg fyrir óþarfa, t.d. þann
að greiða tugi milljóna í vaxtabætur í stað þess
að tryggja lága vexti. Það ætti ekki að vera í
verkahring ríkisins að tryggja bönkum vaxta-
okur á kosmað neytenda.
Einnig er spuming að hve miklu leyti verk-
efnum ríkis og sveitarfélaga mætti beina til ein-
staklinga og félagasamtaka sem ekki hafa ágóða
að markmiði. Vísa ég þar í áhugaverða bók
bandaríska hagffæðingsinsjeremy Rifkin „The
End of Work“ sem vakið hefur mikla athygli
vestanhafs. Samningur Búseta hsf. við Reykja-
víkurborg um viðhald og rekstur félagslegra í-
búða borgarinnar er áhugaverð tilraun í því
sambandi. Einnig er athugandi hvort ekki
mætti beina verkefnum aftur til fjölskyldunnar
með því að nýta aukna ffamleiðni fyrirtækja til
að stytta vinnutímann niður í 30 smndir á viku
eða svo. Þannig gætí fjölskyldan tekið affur að
sér umönnum sjúkra ættingja að nokkm, ann-
ast uppeldi barna betur en nú o.s.frv. Allir
þessir þættir gæm dregið vemlega úr vexti og
fjárþörf ríkisins.
Tekjuöflun ríkisins með sköttum á ffam-
Ieiðslu og vinnu hefur oft verið til umfjöllunar.
í dag er staðan þannig, eins og hún hefur löng-
um verið, að þeir sem greiða hvað þyngstan
skatt á Islandi er launafólk með miðlungstekj-
ur. Litlu virðist skipta hvaða aðferðum er beitt
við innheimm slíkra skatta: efnaðir einstakling-
ar virðast ætíð finna leiðir til að komast hjá
skattlagningu. Því er spumingin: Er vimrlegra
að afnema tekjuskattinn og tilsvarandi skatta-
eftirlit (sem sparar útgjöld ríkisins) og taka upp
neysluskatta í staðinn (hafa ber í huga í því
sambandi að hluti þjóðarinnar gæti flutt vissa
neyslu, svo sem fata- og tækjakaup, til út-
landa)? Hvað um græna skatta? Skatta sem
leggjast á hráefni og orku sem em takmörk sett
og ffamleiðsluvörur sem valda mengun. Auka
neysluskattar atvinnu eða myndu þeir skapa at-
vinnuleysi á þann hátt að fjárfestingar myndu
minnka? Þetta er að mínu viti verðugt um-
hugsunarefni.
Heilbrigðismál
Heilbrigðismálin em nú mjög í brennidepli.
Hvaða valkost hafa vinstrimenn í þeim effium?
Hvemig á að fjármagna heilbrigðiskerfið?
Hvernig á að mæta því að Islendingar verða
eldri í ffamtíðinni og þurfa Iíklega á meiri
læknisaðstoð og hjúkrun að halda? Verður að
forgangsraða og þá með hvaða hætti? Hvemig
ber að mæta auknum launakostnaði í heil-
brigðiskerfinu sem fylgir sérhæfingu og fagleg-
um vinnubrögðum? Leysa breytt skiplagsform,
t.d. sjúkrahótel, heimahjúkrun og tækninýj-
ungar í læknavísindum einhvem vanda í þess-
um efnum? Almenningur gerir kröfur um
skýrar og raunhæfar tillögur í þessum efnum
því heilbrigðismálin snerta alla frá fæðingu til
dauða.
Fjölmiðlar og menningarlíf
Margir hafa gert sér grein fyrir því að nauð-
syn er að stofna fjölmiðil vinstrimanna. Þær til-
raunir sem gerðar hafa verið hafa því miður
mistekist. En þörfin er brýn þannig að frekari