Vikublaðið - 11.10.1996, Side 1

Hagkvæmni og lífsháski
vinstrimanna i «*«***'«. ^ i
'WEVFILL/
58 55 22
Vikubl
40. tbl. 5. árg. 11. október 1996 - Ritstjóm og afgreiðsla: sími 552 8655 - 250 kr.
Stóri bróðir
er kominn!
og hann heitir VISA-EURO
Eftir BJörgvin G. Sigurðsson og Róbert Marshall
Nútímamaðurinn er það sem
hann kaupir. Við skilgreinum
okkur með neyslu okkar. Með
rafraenum greiðslinnáta eða notk-
un greiðslukorta er að hægt að
safna saman á að því er virðist
auðveldan hátt upplýsingum er
varða persónulega hagi fólks.
Upplýsingum sem ganga mun
lengra en njósnir alræðisríkja tnn
„óvini ríkisins“. Starfsfólk
greiðslukortafyrirtækja heíúr að-
gang að sundurliðuðtnn viðskipt-
tun fólks með greiðslukort. Al-
memiingur getur ekki treyst á að
yfirvöld standi vörð um almanna-
hagsmuni.
Með aðgangi að upplýsingum
þeim sem safnað er saman í gagna-
grunnum greiðslukortafyrirtækja um
sundurliðaða neyslu fólks er hægt að
kanna tekjur fólks, fatasmekk þess,
hvort það sé bókhneigt eða ekki, að
hvaða blöðum það er áskrifandi og
þ.a.l. stjómmálaskoðanir þess. Það er
hægt að fylgjast með ferðum fólks,
hvar það kaupir í matinn, hvað það
gerir í tómstunduro sínum; það eru
engin takmörk á upplýsingunum.
Það er í raun hægt að teikna prófíl
einstaklings út ffá neyslu hans.
Þetta vekur upp spuminguna um
hverjir hafa aðgang að þessum upp-
lýsingum. Hjá Eurocard getur starfs-
fólk gengið í sundurliðaða reikninga
viðskiptamanna sinna. Það er til þess
að hægt sé að veita viðskiptamönn-
um fyrirtækisins upplýsingar um
þeirra eigin færslur. Hjá VISA er
þetta sambærilegt. Þar liggja reikn-
ingar fyrir þarmig að aðgangur er
starfsmönnum auðveldur í þrjá mán-
uði. Eftdr það em þessar upplýsingar
settar í geymslu á spólum. Reikning-
ar viðskiptamanna greiðslukortafyr-
irtækja teljast til bókhaldsskyldra
gagna þannig að þeir em geymdir í
sjö ár. Þórður Jónsson, forstöðu-
maður korthafaþjónustu hjá VISA,
sagði ekki alla starfsmenn hafa að-
gang að þessum gögnum, það þyrfri
að vinna þessi gögn tíl þess að þau
komi að gagni. Urvinnsla gagnanna
fer þá eingöngu fram ef ffam koma
sérstakar beiðnir. Það era helst
beiðnir ffá skattayfirvöldum sem um
ræðir en Þórður sagði þær ekki al-
gengar. Hann bentí á að um þær
upplýsingar sem um ræðir giltu
sömu reglur og um fjárhagsstöðu
viðskiptavina bankanna, þ.e. banka-
leynd. Það verður þó að taka tíl at-
hugunar að vemlegur munur er á
Stóri bróðir er til.
Spurningin ers
Fylgist bann með?
eðli þeirra upplýsinga sem hér um
ræðir bæði hvað varðar ffiðhelgi
einkalífs og mögulegt verðmætí
þeirra fyrir aðila, hvort sem er einka-
aðila eða opinberra sem væm tilbún-
ir tíl að notfæra sér þær. Mikill mun-
ur er á því hvað hægt er að gera við
upplýsingar um fjárhagsstöðu
manna og hvað hægt er að gera við
upplýsingar um nánast alla persónu-
lega hagi þeirra. Stórversltm gæti
sparað sér fúlgu fjár með því að
sleppa því að senda auglýsingar um
rilboð sín til þeirra sem þeir vita að
versla hvort eð er hjá þeim. Tísku-
fataverslun gæti beint auglýsingum
sínum eingöngu til þeirra sem þeir
vita að klæðast þeirra fatalínu. Og
bókabúð gæti eingöngu hringt í
bókaunnendur í símsöluátökum sín-
um. Atvinnurekendur gætu komist
að því hvemig manneskja væri að
sækja um vinnu hjá þeim og trygg-
ingafélög gætu fundið út heilsufar
fólks. Við horfumst þess vegna í
augu við þann möguleika að einstak-
lingar fengju ekld vinnu á ákveðnum
stöðum án þess að vita hvers vegna
eða að einstaklingum væri neitað um
tryggingar án þess að hafa minnsta
grun um tilefnið.
En hvemig skyldi effirliti með
þessu vera háttað? Tölvunefnd hefúr
m.a. það sldlgreinda hlutverk að
fylgjast með að lög um skráningu og
meðferð persónuupplýsinga séu virt.
Sigrún Jóhannesdóttir hjá Tölvu-
neftíd kvað þau eingöngu taka til
málefna er vörðuðu greiðslukorta-
fyrirtæki ef um það kæmi sérstök
beiðni. Sagði hún að þau færa ekld
með eftirlit er varðaði geymslu þess-
ara gagna og aðgang að þeim, því
síður að Töh'unefnd fylgdist með
því að þessum gögnum væri eytt eft-
ir sjö ára geymslu. Að því loknu vís-
aði hún okkur tíl bankaefdrlits
Seðlabankans. Þar fengum við þau
svör að bankaefdrlitið hefði ekkert
með greiðslukortafyrirtæki að gera
og var vísað til Samkeppnisstofnun-
ar. Hjá Samkeppnisstofnun varð fátt
um svör; okkur tjáð að lög um Sam-
keppnisstofnun fjölluðu nánast ein-
göngu um viðsldptaskilmála o.s.ffv.
Að því loknu var okkur vísað til
Tölvunefndar sem hlyti að hafa eft-
irlit með geymslu, aðgangi og eyð-
ingu þessara gagna.
Við hringdum aftur í Sigrúnu Jó-
hannesdóttur hjá Tölvunefnd og
sögðum henni að samkvæmt niður-
stöðu okkar væri engin aðili á vegum
hins opinbera að fylgjast með þess-
um málum. Aðspurð hvort henni
þætti ekki eðlilegt að fylgst væri með
þessu sagði hún: „Auðvitað væri það
eðlilegt, en þetta er spuming um
mannafla, við höfum bara ekki
mannaflann til þess að standa í svona
efdrliti“. Þegar við spurðum hana
hvort henni þætti Tölvunefnd vera
að yfirsjást gmndvallaratriði er varð-
aði skráningu og meðferð persónu-
upplýsinga, taldi hún svo ekki vera:
„Það væri þá svo margt annað sem
ekki er í lagi“.
Þær stofnanir sem eiga að hafa eft-
irlit með greiðslukortafyrirtækjum
hafe ekld minnstu hugmynd um hver
það er sem á að fylgjast með varð-
veislu þessara gagna, aðgangi að
þeim og eyðingu þeirra. En það er
eldd bara það að lítið eftirlit virðist
vera með þeirri hlið málsins er snýr
að greiðslukortafyrirtækjunum. Eftir
standa verslanimar sjálfar.
Kvittanir þær sem posar prenta út
í verslunum er eign fyrirtækjanna, til
notkunar sem afrit fyrir sitt uppgjör.
Þannig er t.d. hægur vandi fyrir
verslunarrekendur að búa sér til skrá
upp úr þeim hluta kvittananna sem
verslanir halda eftir.
Með fyrirspurn til Eurocard kom í
Ijós að engar reglur era um að búð-
imar sldli af sér eða eyði posakvitt-
ununum eftir notkun á þeim við
uppgjör sitt. Ekkert eftirlit er með
því að þeim sé hent eftir notkun og
talsmaður Eurocard margendurtók
að þær væra eign búðarinnar. Þar
með er eigendum kvittananna í
sjálfsvald sett hvemig með þær er
farið og ekkert eftirlit með því að
þær séu ekki nýttar í þeim tilgangi að
stilla upp markhóp og þannig spara
stórfé í auglýsingakosmaði.
I ljósi þess hve miklar upplýsingar
um einstaklinga og fyrirtæld liggja
hjá greiðslukortafyrirtækjunum þá
skiptir eignarhald þeirra miklu. Er
það t.d. möguleild að stórfyrirtæki á
sviði verslunar og viðskipta gæti
eignast meirihluta aðild að Eurocard
eða Visa og komist þannig yfir upp-
lýsingar um viðskiptavini sína?
Aðspurður um reglur er varða
eignarhald á greiðslukortafyrirtækj-
um sagði Tryggvi Axelsson, lögffæð-
ingur hjá viðskiptaráðuneytinu, að
þær féllu undir lög um eignarhald á
bönkum og sparisjóðum. Um þetta
era engar skýrar reglur til en lög um
greiðslukortafyrirtæki vísa í lög um
eignarhald á bönkum og sparisjóð-
um. Þau lög kveða á um að engar
hömlur megi leggja á eignaraðild
stofnana og einstaklinga nema að
viðkomandi ætli að auka eign sína í
bönkum eða lánastofnunum, þar
með greiðslukortafyrirtækjum, sem
nenii 10% eða meira í viðkomandi
fyrirtæki. Ætli viðkomandi stofnun
eða einstaklingur sér það þá þarf
hann að sækja um leyfi til viðskipta-
ráðherra. Ráðherra er hinsvegar ekld
bundinn af neinum reglum. Það er
því háð geðþóttaákvörðun ráðherra
hvort einhver aðili megi eiga meiri-
hluta í greiðslukortafyrirtæki. Ráð-
herra getur synjað umsókn ef hann
sér alvöra málsins en hugsanleg
tengsl hans við viðkomandi aðila era
augljós og þá líka alvara málsins.
Yfirvöld skulda almenningi úrbæt-
ur í þessum mikilvæga málaflokki.
Hver vísar á annan og lýsir þess á
milli undrun sinni á regluleysinu.
Þekldng innan opinberra stofnana er
málið varða er lítil og áhuginn til
umbóta í málinu ennþá minni. Þetta
er stórmál hvað varðar friðhelgi
einkalífsins. Það skal endurteldð að
greinarhöfúndar hafa enga vimeskju
um að verið sé að misnota þessar
upplýsingar.
En ætla yfirvöld að bíða þess að
það gerist? Það að hver sem er geti
átt og haft aðgang að þessum upplýs-
ingum er stóralvarlegt mál. Stað-
reyndin er að Stóri bróðir er til.
Spumingin er: Fylgist hann með?
Fjölskyldan og
lífskjörin
bls. 2 og 6-7
Forsetadóttirin
og boðskapur
hennar
bls. 5
Valgerður
Sverrisdóttir
og þessir
leiðinlegu
íslendingar
bls 4
Friðrik
Sophusson
útskýrir fyrir
Halldóri
Blöndal.
Mjög hægt
bls. 10
Stytting
vinnutímans
bls. 5
Leifturstríð
menntamála-
ráðherra
bls. 9
Afmæli
Sósíalista-
félagsins
bls. 11
DT;
dæmd tilraun
bls. 3