Frjáls þjóð - 06.09.1952, Blaðsíða 2

2
FRJÁLSÞJÓÐ
Laugardaginn 6. september 19521
FRJÁLSÞJÓÐ
Kemur út á hverjum mánudegi.
Útgefendur og ritstjórar:
Bergur Sigurbjörnsson, Valdimar Jóhannsson.
Afgreiðsla: Skólavörðustíg 17. Sími 2923. — Pósthólf 561.
Áskriftargjald til áramóta kr. 20,00.
Verð í lausasölu kr. 2,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
íslenzkur iðnaður.
íslenzkur verksmiðjuiðnaður: tugi. Þar hefur að sjálfsögðu
er tvcggja alda gamall. Ekki er j gætt ýmissa bernskubreka, en
þar þó um samfellda þróun að í enginn viti borinn maður fellir
ræða. Iðnaðarstofnanir Skúla! dóm um iðnaðinn á beim for-
}
fógeta, sem hófust á legg fyrir sendum einum. Öllum er aug-
ljóst, að iðnaður og iðja hefur
orðið okkur öflug lyftistöng til
aukinnar sjálfsbjargar og vel-
megunar. Iðnaðurinn er nú
þriðji aðalatvinnuvegur okk-
ar og veitir miklum fjölda
fólks lífvænlega atvinnu. Hann
er stórt skref í þá átt að vinna
bug á einu helzta vandamáli
okkar: fábreytni íslenzkra at-
vinnuhátta.
Öll rök hníga að því, að iðn-
réttum tvö hundruð árum, vesl-
uðust upp í höndum óvildar-
manna sinna. En þær eru óum-
dcilanlcga upphaf verksmiðju-
iðnaðar hér á landi.
Skúli landfógeti Magnússon
skipar veglegan sess í atvinnu-
sögu okkar. Sjálfur bar hann
ekki gæfu til að sjá höfuðá-
hugamál sitt borið fram til sig-
urs. Örlög hans voru hin sömu
og margra merkustu brautryðj-
enda: ósigur og bitur vonbrigði. aður sé aukinn og efldur á ís
En fræið, sem hann sáði, varð landi. Mestan hluta af fram
ekki kæft, neistinn, sem hann leiðsluvörum okkar flytjum við
kveikti, ekki slökktur. Draum- ] út sem algerlega óunna vöru í
sýnir hans um iðnað og iðju á stað bess að fullvinna hana hér,
íslandi urðu síðar að verulcika.' auka með bví verðmæti hennar
og skapa lífvænleg störf fyrir
vinnufúsar hendur. Við höfum
fágæt skilyrði til stóriðju: ná-
lega ótæmandi orku í fallvötn-
Ur víöri veröld
Stefna Bandaríkjanna í utanríkismálum
Barátta Skúla Magnússonar
var vonlaus. Máistaður iðnað-
arins á íslandi var vígður ó-
sigri í þessari fyrstu lotu bar- j um landsins, sem munu halda
áttunnar fyrir tilverurétti hans.! áfram að streyma um alla
Kaupmannavaldið danska, sem : framtíð, löngu eftir að unninn lnn-
1 . . ... - Straumurinn
liefur verið ur jorðu siðasti
hafði arðrænt og féflett íslend-
inga um aldabil, var óumdeil-
anlega hinn sterki aðili í þess-
um leik. Hörmangarar skildu
það rétt, að blómlegur. iðnaður
á Islandi var stórt skref í átt-
ina að aukinni velmegun og
efnahagslegu sjálfstæði þjóðar- I
innar. En slík þróun var þeim :
lítt að skapi. Þeir treystu sér
kolamolinn. Engurri dettur í
hug, að hér verði komið á fót
stórfelldum útflutningsiðnaði í
einni svipan. En að því marki
ber að stefna eftir öllum skyn-
samlegum leiðum. Ella mun
okkur illa farnast.
* *
Islenzki iðnaðurinn hefur á-
Þegar síðustu heimsstyrjöld
lauk, óttuðust flestar þjóðir
Evrópu, að Bandaríkin mundu
ganga einangrunarstefnunni á
hönd á nýjan leik.
Bevan kvaðst þó ekki hafa
álitið, að svo mundi fara, enda
þótt framkoma Bandaríkjanna,
þegar eftir vopnahléssamning-
ana, hefði gefið fulla ástæðu
til þess.
í því sambandi má t.d. nefna
hina algjöru og flaumósa af-
vopnun Bandaríkjanna, að und-
antekinni atómsprengjunni og
atómrannsóknunum. Ennfrem-
ur hið skyndilega afnám láns-
og leigu-aðstoðarinnar við
Bretland, sem var mjög alvar-
legt og óréttlátt áfall fyrir
endurreisn atvinnulífsins í
Bretlandi.
Við lok heimsstyrjaldarinnar
hafði efnahagslíf brezka heims-
veldisins náð að þróast á þann
veg, að það var oroið svo ná-
tengt framleiðslu Bandaríkj-
anna, að ekki virtist unnt að
skilja þar á milli í skjótri svip-
an. Vopnahlé gat ekki slitið
þessi tengsl á einu andartaki.
Það er auðvelt og mjög ánægju-
legt að hætta að skjóta úr
byssunum, en það er ekki
mögulegt að söðla um og éta
þær.
Aðstaða Bandarikjanna i
þessu efni var gjörólík aðstöðu
Bretlands.
Það var því skynsamlegt að
gera ráð fyrir, að efnahagslífi
Bretlands yrði gefinn frestur til
að jafna sig eftir stríðið. En
þessi frestur var því aldrei gef-
til að hafa í fullu tré við fá- : þreifanlega sannað gildi sitt
tæka þjóð og vanmegna, en | fyrir íslenzkan þjóðarbúskap.
vildu sízt af öllu, að hún rétti: Það mætti því ætla, að allir
úr kútnum. Auk þess duldist
engum, að f.yrir Skúla vakti, að
stofnun „innréttinganna" væri
fyrsta sporið til að brjóta ein-
okunina á bak aftur. Stjórnin
hafði meira að segja veitt stofn-
ununum nokkra undanþágu frá
einokunarskipulaginu, og sveið
kaupmönnum bað að sjálfsögðu
eigi lítið.
Endalokin gátu því ekki orðið
nema á einn veg. Ðanskir hör-
mangarar stóðu yfir höfuð-
svörðum hins unga íslenzka
iðnaðar. En sverð hans og
skjöldur, Skúli Magnússon, lét
aldrei bilbug á sér finna. Hann
Tiélt áfram baráttunni fyrir til-
veru iðnaðarins þrátt fyrir of-
ureflið. Hann þekkti ekki leið
undanhaldsins, léði aldrei máls
á samstaríi og samvinnu í þeirri en fyrirrennarar þeirra
fánýtu von, að einhverju mætti: mangaravaldið gamla
væru sammála um að hlúa að
þessum yngsta atvinnuvegi
okkar, setja markið hærra fyrir
hans hönd og brjóta nýjar leið-
ir í iðnaðarmálum.
En svo kynlega vill til, að á
tveggja alda afmæli iðnstofn-
ana Skúla Magnússonar heyr
íslenzkur iðnaður harða bar-
áttu fyrir lífi sínu og tilveru.
Rúm hinna dönsku hörmang-
ara er ekki autt. Harðsnúin
klíka einokunarheildsala með
stjórnarvöld landsins í broddi
fylkingar berst gegn iðnaðinum
undir merki hörmangara og
hefur þegar tekizt að lama hann
stórlega.
Hörmangarar hinir nýju láta
engra ráða ófreistað til að
koma iðnaðinum á kné, fremur
Hör-
tefldi
af vörum frá
Bandaríkjunum til Bretlands
var skyndilega stöðvaður, og
Bretland þurfti að borga allt,
sem það óhjákvæmilega þurfti
að fá þaðan, löngu áður en
hinir lemstruðu útflutningsat-
vinnuvegir Breta höfðu verið
endurbyggðir á þann veg, að
þeir gætu greitt þennan inn-
flutning.
Bevan segist þá hafa álitio
og enn álíta, að gerðir Banda-
ríkjanna hafi, á þessu tímabili
verið skammsýnar og ábyrgð-
arlausar.
Það væri algjörlega rangt að
segja, að þessi skoðun byggðist
á brezkri sníkjupólitík. Það eru
ekki sníkjur að gera ráð fyrir,
því, að byrðunum eftir stríð,
sem beinlínis eru afleiðingar af
hernaðarbandalagi stríðsáranna
sé skipt hlutfallslega milli
bandamannanna, nákvæmlega
á sama hátt og stríðsbyrðunum
var skipt á milli þeirra.
Seinna bættu Bandaríkin að
nokkru fyrir það .tjón, sem þau
höfðu á þennan hátt valdið
Bretum. — Er þar átt við
Marshall-aðstoðina. En í milli-
tíðinni hafði óttinn við það, að
Bandaríkin væru að taka upp
einangrunarstefnuna, farið
vaxandi.
Þegar utanríkisstefna Banda-
ríkjanna fór aftur að snúast
um það, sem var að gerast utan
Bandaríkjanna, þá gerðu þau
það af ótta — ótta við kom-
múnismann. — Það var óttinn
við kommúnismann í öðrum
löndum veraldarinnar, sem
vakti Bandaríkin, óttinn við
það að hann mundi þrengja
sér inn í lýðræðislönd Vestur-
Evrópu, en einnig fara að hafa
áhrif á hina svonefndu „amer-
ísku lifnaðarhætti".
Óttinn er slæmur ráðgjafi.
Fylgifiskur hans er hatrið, en
það er aftur foreldri grimmdar
og umburðarleysis. Óttinn við
kommúnisma Ráðstjórnarríkj-
anna hefur leitt Bandaríkin og
þá, sem lúta forystu þeirra, að
röngum skoðunum og niður-
stöðum um ástand heimsmál-
anna, og þau öfl, sem eru að
verki í nútíma þjóðfélagi.
Ein spurning ætti að nægja
til að skýra þetta nánar: —
Hvernig stendur á því að end-
urvígbúnaðurinn í sinni nú-
verandi mynd, mætir minni
mótstöðu í Bandaríkjunum, en
nokkurs staðar annars staðar?
Menn munu hafa eitt svar á
reiðum höndum. Það er vegna
þess að Bandaríkin hafa betri
efni á því að endurhervæðast, j
en aðrir. En mitt svar verður
á þessa leið: Evrópuþjóðirnar j
elska frelsið nákvæmlega jafn- !
mikið og Bandaríkjamenn, og
það eru þær, sem fyrstar fengju
að þreifa á rússneskri árás.
Ef ráðstjórnarblokkin byrjar
styrjöld, þá verða Frakkland,
Ítalía, Belgía, Holland og
Vestur-Þýzkaland fyrstu fórn-
arlömbin, þar næst Bretland.
En hvernig stendur þá á því, að
hermálaráðunautar Bandaríkj-
anna leggja meiri áherzlu á’
varnir heimalandsins, jafnvel
meiri áherzlu á varnir ó-
breyttra borgara í Bandaríkj-
unum, en framangreindar þjóð-
ir gera, hver í sínu landi, og
það þrátt fyrir mikið betri
landfræðilega aðstöðu Banda-
ríkjanna en þessara þjóða.
Eða álíta ráðamenn Banda-
ríkjanna, að þeir viti betur,
hvernig eigi að verjast kom-
múnismanum, en Bretar? —
Skoðun Breta er sú, að Banda-
ríkjamenn þekki minna til
þessara hluta en þeir, og álíta
að af því stafi það, að aðferðir
Bandaríkjanna í þessu efni
auki og næri kommúnista-
hættuna jafn mikið eða meira,
en þær miða að því að vinna
bug á henni.
Bandaríkin eru vissulega
mjög öflug, en eru þau sjálf
örugg um það að þau séu jafn
öflug að vizku?
Vopn Ráðstjórnarríkjanna
eru fyrst og fremst hagræns,
félagslegs, og husjónalegs eðlis,
en aðeins í öðru lagi hernaðar-
legs eðlis. Ef Rússar hefðu
fyrst og fremst treyst á vopna-
vald sitt, hvers vegna hafa þeir
þá ekki þegar gripið til þess?
Hvers vegna hefur Rússland
beðið eftir því að Vesturveld-
unum yxi fiskur um hrygg?
Áhrifamestu blaðakóngar U.S.
A. hamra stöðugt á því, að
hernaðarmáttur Vesturveld-
anna muni bráðlega verða
jafnmikill, eða meiri en Rússa.
Hvers vegna skyldu Rússar
bíða þess tíma, sem þeim væri |
^ Stefna Bandaríkjamanna í
" í utanríkismálum er afdrifa-
rík fyrir þróun heimsmál-
anna, enda mikið rædd aust-
an hafs og vestan. Er fróðlegt
að kynnast skoðunum helztu
stjórnmálaleiðtoga lieimsins
á þeim málum. Að þessu
sinni birtir blaðið eftir
ameríska tímaritinu LOOK
útdrátt úr bókarkafla eftir
brezka stjórnmálamanninn
Aneurin Bevan, þar sem
hann ræðir utanríkismál
í Bandaríkjanna.
óhagstæðastur? Hvers vegnæ
hafa Rússar ekki þegar byrjað
styrjöld?
Bandaríkin Iiafa
misskilið eðli hættunnar.
Það er óhjákvæmilegt að
horfast í augu við þessar spurn-
ingar. Sé það heiðarlega gert,
verða niðurstöðurnar fremur
drungalegar. Það verður sem sé
Ijóst, að þýðingarmestu banda-
menn Ráðstjórnarríkjanna eru
þau öfl í hverju þjóðfélagi, sem
mest berjast gegn þjóðfélags-
legum umbótum, því að það eru
þessi öfl, sem heldur vilja taka
áhættunni af styrjöld, en af-
sala sér auði sínum og sérrétt-
indum, svo að nokkru nemi. Með
hliðsjón af þessum hugleið-
ingum verður ljóst, að leiðbein-
ingar þær, sem ráðamenn
Bandaríkjanna hafa gefið ver-
öldinni eru rangar.
Þeir hafa misskilið eðli hætt-
unnar, og þess vegna hafa þeir
ekki aðeins skrifað lyfseðil fyr-
ir röngu lyfi, heldur nærir og
eykur lyf þeirra einnig hætt-
una.
Hin geysilega endurhervæð-
ing, sem Bandaríkin hafa knúið
lýðræðisþjóðirnar til að taka
upp, er ekki tákn um styrk-
leika þeirra, heldur veikleika.
í árslok 1950 hafði uppbygg-
ing Breta náð svo langt, að
Bretland gat afsalað sér
Marshall-hjálpinni hálfu öðru
Framh. á 3. síðu.
bjarga. Ekkert var honum fjær
en lífsrdglan: „Heiðraðu skálk-
inn, svo að hann skaði þig
ekki“.
★ ★
Á tvö hundruð ára afmæli
„innréttinganna“ er íslenzkur
iðnaður orðinn gildur og veiga-
mikill þáttur í íslenzku efna-
hagslífi. Þróun hans hefur ver-
ið ör og, stórstíg síðustu ára-
fram Arv Gudmansen til að
reka smiðshöggið á verkið:
gariga af iðnaðarstofnununu?n
rækilega dauðum. Rak hann
það erindi svo vel og trúverð-
uglega, að í rauninni var ekki
annað eftir en að kasta rek-
unum, þegar einokunarherr-
arnir misstu hans við í þessu
þokkaléga starfi. Hörmangarar
Framh. á 3. síðu.
(yi/j CjitcímuncliSon :
Hvarf Snorra Flóventssonar
Heimildir: Dómabœkur og dómsskjöl Eyjafjaröarsýslu.
og þeir, sem með honum voru,
hefðu orðið herfang sjávarins.
Engu að síður kom sú frétt
hingað sama sumarið, að skips-
menn á flandrenískri fiskiskútu
hefðu komið til lands á Sléttu
og boðið þar íslenzkt skip til
kaups, sem þeir tjáðust hafa
fundið á sjónum, og eftir lýs-
ingu á því skipi var talið mjög
líklegt og nær því víst, að það
hefði verið hið sama skip, sem
maðurinn minn var -fyrir. Þessi
tilburður, sem mér félitlum og
forsvarslausum einstæðing með
8 börnum í ómegð, hlaut að
vera hinn sorglegasti, fór smátt
og smátt að fyrnast í minni
manna. En nú á þessu líðandi
sumri hefur kviknað meðal al-
þýðu — og má heita að gangi
fjöllunum hærra hér í sýslu —
sá orðrómur, að áðurnefndur
maður minn Snorri og félagar
hans hafi verið teknir í áður
áminnstri leguferð af flandren-
ískum fiskurum og hafðir suður
þangað. Séu þeir. síðan árlega
brúkaðir til fiskiyeiða hér und-
I októbermánuði 1851 barst
amtmanninum í Norður- og
Austuramtinu, Jörgen Pétri
Havsteen, svohljóðandi bréf:
„Orsakir og tildrögur þess
málefnis, sem ég nú í allri auð-
mýkt dirfist að bera fram fyr-
ir yðar hávelborinheit, eru þess
ar eftirfylgjandi:
Vorið 1842 vildi til sá rauna-
tilburður, að ektamaður minn,
Snorri Flóventsson, þá bóndi á
Böggversstöðum í Svarfaðar-
dal, fór, eins og venja hans var,
og ásamt fleirum hákallaveiða-
formönnum í legu norðaustur á
hin vanalegu hákallamið. Var
hann fyrir hákallaskipi, þar 10
menn aðrir voru hásetar. Litlu
síðar kom uppá ofsaveður, svo
formenn allir hleyptu upp úr
legunum, og náðu landi, en
þessi áðurnefndi maður minn
kom ekki til lands,- og engir
skipverja þeirra, sem þá höfðu
leyst upp af sömu veiðistöðv-
um, vissu neitt til hans, hvar af
bæði ég og aðrir gátum ekki
annað meint en að bæði hann
ir landi á þess konar skútum,
og margt fleira er talað um
þessara manna kringumstæður,
síðan þeir hurfu.
Þessi frétt skal vera þannig
undir komin, að Þorvaldur
nokkur Jónsson, til heimilis í
Siglufirði (ég get ekki tilgreint
bæinn), á að hafa komizt í
kynni við skipherra á flandr-
enískri fiskiskútu nú í sumar,
og þessi skipherra átt að vera
Björn nokkur Bjarnason frá
Grund í Svarfaðardal, sem var
einn af skipverjum Snorra í áð-
urnefndri leguferð 1842, og
þessi Björn átti að segja Þor-
valdi ævisögu bæði sjálfs sín
og hinna síðan, þar á meðal að
Snorri væri skipherra og svo á
annarri skútu, og hefði verið
hér við land í sumar m. fl. Hér
að auki er orðrómur á, að Bald-
vin á Siglunesi og Júdit, kona
í Höfn, hafi átt að hafa ein-
hverja kynning af þessum Birni
nú í sumar.
Yðar hávelborinheit munu
virða mér til vorkunnar þó mér
liggi þessi frétt þungt á hjarta,
og vilji öðlast vissu fyrir, hvort
nokkuð sé satt hér í eður ekki.
Þess vegna flý ég til yðar með
þá auðmjúku bæn, að þér fyrir-
skipið, að upp yrði. tekið þings-
vitni í þessu málefni, og bæði
þær áminnstu þrjár persónur í
Siglufirði, svo og hver önnur sú
persóna, sem undir þingsvitn-
um kynni finnast ástæða til að
yfirheyra, yrðu látnar koma
fyrir rétt og látnar segja þar
sannleika sinn undir eið, í þessu
málefni. Þó vil ég ekki dylja
það fyrir yðar hávelborinheit-
um, að ég er mjög fátæk og for-
stöðulítil, og treysti mér ekki
að greiða þann kostnað, sem af
þingsvitnum kann að leiða; og
þegar þar á ofan hugleiðist, að
kringumstæður þessar sýnast
máske að ná til hinnar almennu
varðveizlu á réttindum manna,
þá geri ég mig svo djarfa að
mér, fátæktar vegna, yrði gef-
inn tilkostnaðurinn, ellegar
upp á hina ástæðuna, að þings-
vitnið yrði tekið upp á almenn-
an kostnað. En skyldi ekki
finnast næg ástæða að veita
mér þessa bæn, þá óska ég
samt að þingsvitniií fram fari,
og munu víst einhverjir rétta
mér hjálparhönd í tilliti kostn-
aðarins, og ég þá ganga því nær
þeim litlu efnum mínum og
barna minna.
Ég fel þannig málefnið á vald
ykkar, hans, sem lofað hefur að
vera forsvar ekknanna og